Biało - Czerwoni w Białymstoku. Odmiana i pisownia wyrazów złożonych
Rysunek. Biegające puzzle w postaci ludzików. Postacie biegają po narysowanych pomarańczowych wzgórzach, leżą na nich albo podwieszają na rozciągniętej nad nimi linie. Dobrze się bawią.Warto wiedzieć!
Wyrazy złożone - zrosty, zestawienia i złożenia - to takie wyrazy, które mają dwie lub więcej podstaw słowotwórczych. Dobrze znać zasady rządzące ich pisownią i odmianą.
Zrosty - w tego typu wyrazach złożonych oba człony pomimo łącznej pisowni zachowują wzajemne relacje składniowe, pozostając ze sobą w związku zgody (wyraz podrzędny naśladuje formę gramatyczną wyrazu nadrzędnego, np. Biały - stok), rządu (wyraz nadrzędny narzuca wyrazowi podrzędnemu konkretną formę gramatyczną, np. wiary - godny) lub przynależności (człon podrzędny nie zgadza się pod względem formy gramatycznej z wyrazem nadrzędnym ani nie podporządkowuje się formie gramatycznej wyrazu nadrzędnego, np. lekce - ważyć).
Niektóre zrosty mają specyficzną odmianę. Na przykład w wyrazie Białystok odmieniają się obydwa człony, a w wyrazach Wielkanoc i Rzeczpospolita odmieniają się obydwa człony lub tylko człon ostatni.
Złożenia - w tego typu wyrazach złożonych odmienia się tylko drugi człon (np. łam - i - strajkiem).
Jeśli człony złożenia są równorzędne, należy zapisywać je z łącznikiem, np. biało- czerwony (wyjątkiem jest wyraz - głuchoniemy). Jeżeli zaś jeden człon złożenia jest określeniem drugiego, złożenie takie należy zapisać łącznie, np. bladoróżowy.
Zestawienia - jeśli tego typu wyrazy złożone składają się z członów znaczeniowo równorzędnych, to zapisuje się je z łącznikiem (np. kupno‑sprzedaż); najczęściej jednak są to człony nierównorzędne (jeden człon określa drugi) i zapisuje się je oddzielnie, np. pralka automatyczna.
Oba człony zrostu odmieniają się, jeśli słowa tworzące ten zrost pozostają w związku zgody (wyraz podrzędny naśladuje formę gramatyczną wyrazu nadrzędnego). Odmiana wewnętrzna nie zachodzi natomiast, gdy słowa tworzące zrost pozostają ze sobą w związku rządu (wyraz nadrzędny narzuca wyrazowi podrzędnemu konkretną formę gramatyczną).
Do podanych poniżej rzeczowników dopisz odpowiednie przymiotniki złożone, których opis znajduje się w nawiasach. Pamiętaj o prawidłowej pisowni ortograficznej.
sukienka (na wiosnę i lato)
dziewczynka (głucha i niema)
koncern (należący do Amerykanów, Niemców i Francuzów)
człowiek (posługujący się lewą ręką)
Ułóż zdania z przymiotnikami: marchwiowo‑jabłkowy, słodko‑kwaśny, jasnoniebieski, małowartościowy. Zapamiętaj ich pisownię.
Sprawdź, czy umiesz!
Wyobraź sobie, że jesteś u cioci na imieninach i bardzo się nudzisz... Stwórz w formie komiksu zabawną relacją z tego wydarzenia. Swoje myśli i wypowiedzi uczestników spotkania (w których użyjesz złożeń, zrostów i zestawień) umieść w „dymkach”. Określ formy gramatyczne wyrazów złożonych, pamiętaj o ich poprawnej pisowni i odmianie. Możesz skorzystać z poniższego szkicownika.
Napisz krótką historyjkę opowiadającą o rodzinnym spotkaniu. Użyj w niej co najmniej trzech wyrazów będących zrostami, dwóch wyrazów będących zestawieniami oraz jednego wyrazu, który jest złożeniem.