R1SHDNXmayW2w
Fotografia przedstawia złotą stalówkę pióra wiecznego wraz zamknięciem, pokazane z bliska na tle białej kartki.

Bez rymu ani rusz...

Okładka – pisać poezję
Pixabay, licencja: CC 0

Warto wiedzieć!

Najczęściej występuje w poezji, wpływa na brzmienie utworu czy podkreśla zakończenie wersów, ale jest też obecny w naszym codziennym języku, nadaje wypowiedzi żartobliwy charakter, bywa, że podkreśla znaczenie użytych wyrazów. Słowem... bez rymu ani rusz!

Rym to jednakowo lub podobnie brzmiące końcowe części wyrazów. Oznacza to,
że wypowiadane w zakończeniach rymujących się słów głoski muszą być identyczne lub podobne. Rymy występują najczęściej na końcu wersów, ale zdarza się, że rymujące się wyrazy są umiejscowione wewnątrz tego samego wersu, mamy wtedy do czynienia z tzw. rymami  wewnętrznymi.

Nie ma zbyt wielu źródeł, na podstawie których można zrekonstruować początki poezji. Nie wiadomo, jak wyglądały pierwsze utwory, giną one w mrokach dziejów. Wędrowni śpiewacy zwani aojdami odwiedzali domostwa dobrze urodzonych Greków i umilali biesiady śpiewem przy akompaniamencie kitarykitarakitary. W czasach Homera nie istniało jeszcze rozdzielenie poezji i muzyki. Poezja była wykonywana w obecności publiczności, wymagała kontaktu z drugim człowiekiem. Prawdopodobnie pierwotnym sposobem wyrażania uczuć było połączenie muzyki, słowa i tańca. Uważa się, że poezja jest sztuką rytmu. Poeci dysponują szeregiem środków, by uzyskać efekt rytmiczności i melodyjności w tekstach literackich. Jednym z nich jest rym. Rym w wierszach jest elementem kompozycyjnym, nadającym rytm oraz dźwiękowym „ozdobnikiem”. Pełni również istotną funkcję znaczeniową. Czasem nawet odczytanie samych rymowanych wyrazów w zakończeniach wersów może streszczać sens utworu, podobnie znalezienie słów rymujących się wewnątrz wiersza może nakierować uwagę na kluczowe dla interpretacji pojęcia. Rymy podkreślają zarówno budowę wersu, jak i znaczenie słów, które łączą ze sobą.

Dla zainteresowanych

Wyróżnia się trzy funkcje rymów:

1.      Wierszotwórczą – rymy łączą wyrazy w wersy, a wersy w strofy, rymy określają też koniec wersu, tworzą regularną powtarzalność w wierszu.

2.      Instrumentacyjną – rymy kształtują postać brzmieniową wiersza, przy pomocy brzmienia konkretnych głosek w rymujących się wyrazach wydobywa się różne emocje i dodatkowe znaczenie tekstu.

3.      Znaczeniową – rymy podkreślają sens słów, wydobywając ich inne, nowe znaczenie.

Zapoznaj się z zamieszczoną poniżej mapą myśli przedstawiającą  podział rymów.

R1c6HcLTqcYwH
Mapa myśli. Elementy należące do kategorii Podział rymów Nazwa kategorii: ze względu na miejsce akcentu Nazwa kategorii: ze względu na położenie Nazwa kategorii: ze względu na dokładność Koniec elementów należących do kategorii Podział rymów Elementy należące do kategorii męskie Nazwa kategorii: rzadkie w języku polskim, mają znaczenie ekspresywne, często wprowadzają niepokój i dynamizm Nazwa kategorii: akcent pada na ostatnią sylabę, np. skroń – chroń Nazwa kategorii: ze względu na miejsce akcentu Koniec elementów należących do kategorii męskie Elementy należące do kategorii żeńskie Nazwa kategorii: akcent pada na przedostatnią sylabę, np. mała – skała Nazwa kategorii: są najczęstszym rodzajem rymów w poezji polskiej w związku z naturalnym akcentem w języku polskim Nazwa kategorii: ze względu na miejsce akcentu Koniec elementów należących do kategorii żeńskie Elementy należące do kategorii zewnętrzne Nazwa kategorii: ze względu na położenie Nazwa kategorii: znajdują się na końcu wersu Koniec elementów należących do kategorii zewnętrzne Elementy należące do kategorii wewnętrzne Nazwa kategorii: ze względu na położenie Nazwa kategorii: znajdują się w środku wersu Koniec elementów należących do kategorii wewnętrzne Elementy należące do kategorii dokładne Nazwa kategorii: ze względu na dokładność Nazwa kategorii: w tej części wyrazu, która się rymuje, pokrywają się wszystkie głoski, np. kodzie – wodzie Nazwa kategorii: gramatyczne Nazwa kategorii: niegramatyczne Koniec elementów należących do kategorii dokładne Elementy należące do kategorii niedokładne Nazwa kategorii: ze względu na dokładność Nazwa kategorii: w tej części wyrazu, która się rymuje, nie pokrywają się wszystkie głoski, np. woda – droga Koniec elementów należących do kategorii niedokładne Elementy należące do kategorii gramatyczne Nazwa kategorii: dokładne Nazwa kategorii: zachowują te same formy gramatyczne np. promienie – cienie Koniec elementów należących do kategorii gramatyczne Elementy należące do kategorii niegramatyczne Nazwa kategorii: dokładne Nazwa kategorii: posiadają różne formy gramatyczne, np. ginę – malinę Koniec elementów należących do kategorii niegramatyczne Elementy należące do kategorii rzadkie w języku polskim, mają znaczenie ekspresywne, często wprowadzają niepokój i dynamizm Nazwa kategorii: męskie Koniec elementów należących do kategorii rzadkie w języku polskim, mają znaczenie ekspresywne, często wprowadzają niepokój i dynamizm Elementy należące do kategorii akcent pada na ostatnią sylabę, np. skroń – chroń Nazwa kategorii: męskie Koniec elementów należących do kategorii akcent pada na ostatnią sylabę, np. skroń – chroń Elementy należące do kategorii akcent pada na przedostatnią sylabę, np. mała – skała Nazwa kategorii: żeńskie Koniec elementów należących do kategorii akcent pada na przedostatnią sylabę, np. mała – skała Elementy należące do kategorii są najczęstszym rodzajem rymów w poezji polskiej w związku z naturalnym akcentem w języku polskim Nazwa kategorii: żeńskie Koniec elementów należących do kategorii są najczęstszym rodzajem rymów w poezji polskiej w związku z naturalnym akcentem w języku polskim Elementy należące do kategorii ze względu na miejsce akcentu Nazwa kategorii: Podział rymów Nazwa kategorii: męskie Nazwa kategorii: żeńskie Koniec elementów należących do kategorii ze względu na miejsce akcentu Elementy należące do kategorii ze względu na położenie Nazwa kategorii: Podział rymów Nazwa kategorii: zewnętrzne Nazwa kategorii: wewnętrzne Koniec elementów należących do kategorii ze względu na położenie Elementy należące do kategorii znajdują się na końcu wersu Nazwa kategorii: zewnętrzne Koniec elementów należących do kategorii znajdują się na końcu wersu Elementy należące do kategorii znajdują się w środku wersu Nazwa kategorii: wewnętrzne Koniec elementów należących do kategorii znajdują się w środku wersu Elementy należące do kategorii ze względu na dokładność Nazwa kategorii: Podział rymów Nazwa kategorii: dokładne Nazwa kategorii: niedokładne Koniec elementów należących do kategorii ze względu na dokładność Elementy należące do kategorii w tej części wyrazu, która się rymuje, pokrywają się wszystkie głoski, np. kodzie – wodzie Nazwa kategorii: dokładne Koniec elementów należących do kategorii w tej części wyrazu, która się rymuje, pokrywają się wszystkie głoski, np. kodzie – wodzie Elementy należące do kategorii w tej części wyrazu, która się rymuje, nie pokrywają się wszystkie głoski, np. woda – droga Nazwa kategorii: niedokładne Koniec elementów należących do kategorii w tej części wyrazu, która się rymuje, nie pokrywają się wszystkie głoski, np. woda – droga Elementy należące do kategorii zachowują te same formy gramatyczne np. promienie – cienie Nazwa kategorii: gramatyczne Koniec elementów należących do kategorii zachowują te same formy gramatyczne np. promienie – cienie Elementy należące do kategorii posiadają różne formy gramatyczne, np. ginę – malinę Nazwa kategorii: niegramatyczne Koniec elementów należących do kategorii posiadają różne formy gramatyczne, np. ginę – malinę
Podział rymów - mapa myśli
Źródło: zpe.gov.pl.
Ćwiczenie 1

Utwórz rymy (dokładne i niedokładne) do podanych wyrazów.

  • wakacje – …

  • przygoda – …

  • słońce – …

  • radosny – …

  • beztrosko – …

  • odpoczywamy – …

  • góry – …

  • las – …

R2XNlYxuTVshu
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Ćwiczenie 2
RQEmD7JuX2KRU
Uzupełnij definicję rymu prawidłowymi wyrazami spośród podanych poniżej.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tnzkcN84Fp_000000DR

Przeczytaj zamieszczony poniżej wiersz Juliana Tuwima i wykonaj ćwiczenie.

Spóźniony słowikJulian Tuwim
Julian Tuwim Spóźniony słowik

Płacze pani Słowikowa w gniazdku na akacji,
Bo pan Słowik przed dziewiątą miał być na kolacji,
Tak się godzin wyznaczonych pilnie zawsze trzyma,
A tu już po jedenastej – i Słowika nie ma!

Wszystko stygnie: zupka z muszek na wieczornej rosie,
Sześć komarów nadziewanych w konwaliowym sosie,
motyl z rożna, przyprawiony gęstym cieniem z lasku,
A na deser – tort z wietrzyka w księżycowym blasku.

Może mu się co zdarzyło? Może go napadli?
Szare piórka oskubali, srebrny głosik skradli?
To przez zazdrość! To skowronek z bandą skowroniątek!
Piórka – głupstwo, bo odrosną, ale głos – majątek!

Nagle zjawia się pan Słowik, poświstuje, skacze...
Gdzieś ty latał? Gdzieś ty fruwał? Przecież ja tu płaczę!
A pan Słowik słodko ćwierka: Wybacz, moje złoto,
Ale wieczór taki piękny, że szedłem piechotą!

CART2 Źródło: Julian Tuwim, Spóźniony słowik, [w:] tegoż, Wierszyki dla dzieci, Poznań 2018.
RQC6XBn7ul8Yb
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne polega na wskazaniu prawidłowych odpowiedzi.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 4

Przeanalizuj rymy w wierszu „Spóźniony słowik” . Jaką funkcję pełnią? Połącz opis funkcji z rymującymi się wyrazami.

RNdd6piDOcS6M

Przeczytaj uważnie zamieszczony poniżej wiersz List z wakacji i wykonaj ćwiczenia.

List z wakacjiTadeusz Śliwiak
Tadeusz Śliwiak List z wakacji

Kochani Rodzice

w mieście K.!

Wasz syn się całkiem

dobrze ma.

Oddycha świeżym powietrzem,

a kiedy chłodno, śpi w swetrze.

Nie ma chrypki, kataru

ni słonecznego udaru.

Śpi co dzień po obiedzie

od drugiej piętnaście do trzeciej.

Myje szyję i nogi.

Nie wchodzi do wody głębokiej.

I wstydu Wam nie przyniesie,

choć wychowuje się w lesie.

Jedyne, co trzeba mu więcej,

to, proszę Mamy, pieniędzy.

Na lody śmietankowe.

Na kino objazdowe.

Na oranżadę w proszku.

Na czekoladę gorzką.

Na chałwę, na dropsy miętowe.

Na kwaśne mleko – bo zdrowe.

I, proszę Mamy i Tatki,

na różne inne wydatki.

Na koniec serdecznie pozdrawiam

Babcię i Dziadka z Wrocławia,

i Ciocię Helę z córkami,

i kłaniam się Tacie i Mamie.

Wasz ukochany syn Jacek,

co nie ma pieniędzy na znaczek.

tW6U1so6KJ_00000_BIB_001 Źródło: Tadeusz Śliwiak, List z wakacji, [w:] tegoż, Bajkoteka druga, Kraków 1985.
Ćwiczenie 5

Przyjrzyj się parom rymów:

  • śmietankowe – objazdowe

  • proszku – gorzką

Przeczytaj powyższe przykłady na głos i zastanów się, na czym polega różnica w brzmieniu obu rymów.

R1AlluA0FjhIp
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Ćwiczenie 6

Przyjrzyj się zakończeniu każdego wersu w tekście wiersza. Czy zauważasz jakąś regułę?
a) Znajdź ostatnie słowa w kolejnych wersach. Dobierz do nich wyrazy o podobnym brzmieniu, np. kataru – udaru. Zapisz pary poniżej lub w zeszycie.

  • Tatki – ...

  • miętowe – ...

  • Jacek – ...

b) W parach wyrazów zaznacz jednakowo brzmiące zakończenia. O takich słowach mówimy, że się rymują.

R1OTLZjoxqoCn
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Ćwiczenie 7

Znajdź w wierszu Tadeusza Śliwiaka pt. List z wakacji wszystkie pary rymów dokładnych i niedokładnych. Wypisz je.

Rmrow7BJ6vz5L
Miejsce na odpowiedź ucznia.
R1NGMqhKgBkTb
Typy rymów
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
RIXbZ33gv9RRF
Przyjrzyj się poniższym strofom i wskaż, jakie układy rymów w nich występują.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Przeczytaj uważnie zamieszczony poniżej wiersz Adama Mickiewicza i wykonaj ćwiczenia.

Trzech BudrysówAdam Mickiewicz
Adam Mickiewicz Trzech Budrysów

BALLADA LITEWSKA

Stary BudrysbudrysBudrys trzech synów, tęgich jak sam Litwinów,
Na dziedziniec przyzywa i rzecze:
«Wyprowadźcie rumaki i narządźcie kulbakikulbakakulbaki,
A wyostrzcie i groty, i miecze.

Bo mówiono mi w Wilnie, że otrąbią niemylnie
Trzy wyprawy na świata trzy strony:
OlgierdOlgierdOlgierd ruskie posady, SkirgiełłSkirgiełłoSkirgiełł LachyLachLachy sąsiady,
ksiądzksiądzksiądz KiejstutKiejstutKiejstut napadnie TeutonyTeutonTeutony.

Wyście krzepcy i zdrowi, jedźcie służyć krajowi,
Niech litewskie prowadzą was bogi;
Tego roku nie jadę, lecz jadącym dam radę:
Trzej jesteście i macie trzy drogi.

Jeden z waszych biec musi za Olgierdem ku Rusi,
Ponad IlmenIlmenIlmen, pod mur Nowogrodu;
Tam sobole ogony i srebrzyste zasłony,
I u kupców tam dziengidziengadziengi jak lodu.

Niech zaciągnie się drugi w księdza KiejstutaKiejstutKiejstuta cugicugcugi,
Niechaj tępi Krzyżaki psubraty;
Tam bursztynów jak piasku, sukna cudnego blasku
I kapłańskie w brylantach ornatyornatornaty.

Za Skirgiełłem niech trzeci poza Niemen przeleci;
Nędzne znajdzie tam sprzęty domowe,
Ale za to wybierze dobre szable, puklerzepuklerzpuklerze

I mnie stamtąd przywiezie synowę.

Bo nad wszystkich ziem branki milsze LaszkiLaszkaLaszki kochanki,
Wesolutkie jak młode koteczki,
Lice bielsze od mleka, z czarną rzęsą powieka,
Oczy błyszczą jak dwie gwiazdeczki.

Stamtąd ja przed półwiekiem, gdym był młodym człowiekiem,
Laszkę sobie przywiozłem za żonę;
A choć ona już w grobie, jeszcze dotąd ją sobie
Przypominam, gdy spójrzę w tę stronę».

Taką dawszy przestrogę, błogosławił na drogę;
Oni wsiedli, broń wzięli, pobiegli.
Idzie jesień i zima, synów nié ma i nié ma
Budrys myślał, że w boju polegli.

Po śnieżystej zamieci do wsi zbrojny mąż leci,
A pod burką wielkiego coś chowa.
«Ej, to kubeł, w tym kuble nowogrodzkie są ruble?»
– «Nie, mój ojcze, to Laszka synowa».

Po śnieżystej zamieci do wsi zbrojny mąż leci,
A pod burką wielkiego cóś chowa.
«Pewnie z Niemiec, mój synu, wieziesz kubeł bursztynu?»
– «Nie, mój ojcze, to Laszka synowa».

Po śnieżystej zamieci do wsi jedzie mąż trzeci,
Burka pełna, zdobyczy tam wiele,
Lecz nim zdobycz pokazał, stary Budrys już kazał
Prosić gości na trzecie wesele.

CART1 Źródło: Adam Mickiewicz, Trzech Budrysów, [w:] tegoż, Wiersze, oprac. Czesław Zgorzelski, Warszawa 1983, s. 259–261.
budrys
Lach
ornat
kulbaka
Olgierd
Skirgiełło
ksiądz
Teuton
Kiejstut
Ilmen
dzienga
cug
puklerz
Laszka
burka
1
Ćwiczenie 9

Wypisz z wiersza Trzech Budrysów przykłady rymów wewnętrznych.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 10

Sprawdź, czy w każdym wersie wiersza Adama Mickiewicza znajdują się wyrazy, które się rymują. Ustal, czy poeta zastosował w swoim wierszu rymy dokładne czy niedokładne, męskie czy żeńskie.

uzupełnij treść

Sprawdź, czy umiesz!

Ćwiczenie 11
R11haIqUBFt6P1
Zadanie interaktywne polega na ułożeniu wersów rymowanki we właściwej kolejności.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 12

Ułóż jak najwięcej rymów do podanych niżej słów:

  • sowa

  • ptak

  • śpiewać

Rq4Dfrdt8RcpE
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Polecenie 1

Napisz krótki wierszyk lub rymowankę na dowolny temat, zastosuj rymy wewnętrzne.

R1cRpxYV9yL3G
Polecenie 2

Uzupełnij zamieszczoną na początku lekcji mapę myśli o fragmenty utworów, w których znajdują się wskazane typy rymów.

RwTKCSq9oWcsC

Słownik

dynamizm
dynamizm

ruchliwość, siła, energia, odznaczanie się prężnością, zdolnością działania, ruchem

ekspresywny
ekspresywny

wyrazisty i sugestywny sposób wyrażania uczuć

kitara
kitara

starogrecki instrument muzyczny podobny do liry