Na ruchomej grafice znajdują się kawałki puzzli z rękami i nogami. Większość ma na sobie napis: wołacz, liczba pojedyncza, liczba mnoga, dopełniacz. Są też elementy bez napisów. Kilka puzzli zawieszonych jest na linie.
W okolicy bezokolicznika
Na ruchomej grafice znajdują się kawałki puzzli z rękami i nogami. Większość ma na sobie napis: wołacz, liczba pojedyncza, liczba mnoga, dopełniacz. Są też elementy bez napisów. Kilka puzzli zawieszonych jest na linie.
Paralaksa - gramatoluby
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o.
Paralaksa - gramatoluby
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o.
Warto wiedzieć!
Skryty i tajemniczy: o osobie nic nie powie, o liczbie milczy, o czasie nie przebąkuje nawet. Ot, taki wyraz małomówny, bez którego byłoby trudno nam się… porozumieć. Czy wiesz, co to za część mowy?
Recepta na czasownik...
RGEKavsExbQ4i
Na fotografii znajduje się pokrojony w plastry ogórek. Z lewej strony widoczne jest całe warzywo, środek zdjęcia zajmują plastry. Tło jest białe.
Ogórek
Źródło: a. nn., fotografia barwna, domena publiczna.
Ćwiczenie 1
ROecbfj3LmITr
Zadanie interaktywne polega na wstawieniu czasowników w tekst przepisu na mizerię.
Zadanie interaktywne polega na wstawieniu czasowników w tekst przepisu na mizerię.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1
Po wykonaniu 1. ćwiczenia zastanów się, czy można w dodanych do przepisu wyrazach określić rodzaj, liczbę i czas.
Rm63x2mdADKvq
Nieosobowe formy czasownika
Nieosobowa forma czasownika to forma nieokreślona pod względem osoby. Można wyróżnić m.in.:
bezokolicznik – forma czasownika z końcówką -ć (czytać) lub rzadziej -c (biec, móc);
nieosobowa forma czasownika zakończona na -no (czytano) lub -to (podarto);
nieosobowa forma czasownika utworzona z zaimkiem „się” (np. mówi się, czyta się, pisze się).
Ważne!
Powszechnie znane są zakazy pojawiające się w przestrzeni publicznej – np. „Uwaga, wysokie napięcie”, „Nie wolno dokarmiać zwierząt” – albo polecenia, nakazy czy zakazy zawarte w tekstach urzędowych lub regulaminach – np. „Dokument należy złożyć przed upływem określonego terminu”. Wszystkie one komunikują o pewnych czynnościach, natomiast nie zawierają informacji o podmiocie, czyli wykonawcy czynności. Podobnie sformułowane komunikaty pojawiają się w telewizyjnej prognozie pogody – np. „W całym kraju rozpadało się” – lub w codziennych uwagach na temat poprawności języka – np. „Tak się mówi po polsku”. Wskazane wypowiedzi zawierają nieosobowe formy czasownika albo takie czasowniki, do których nie można dodać podmiotu (wykonawcy czynności). Mają one swoje zastosowanie, gdy nie można wskazać wykonawcy czynności (np. w opisach zjawisk przyrodniczych czy stanów, które dotyczą organizmu człowieka) oraz wtedy, gdy celowo unika się wskazania wykonawcy czynności (np. „Zorganizowano zbiórkę pieniędzy”).
RRWZUQL1hUg31
Ćwiczenie 2
Zadanie interaktywne polega na pogrupowaniu wyrazów i przeniesieniu ich do odpowiednich pól: formy nieosobowe, bezokoliczniki.
Zadanie interaktywne polega na pogrupowaniu wyrazów i przeniesieniu ich do odpowiednich pól: formy nieosobowe, bezokoliczniki.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RenJs8in9tP0K
Zadanie interaktywne polega na połączeniu czasowników w formach osobowych z ich formami w bezokoliczniku.
Zadanie interaktywne polega na połączeniu czasowników w formach osobowych z ich formami w bezokoliczniku.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RfjCLrbcsGiDz
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu tekstu osobowymi formami czasownika tak, aby powstała logiczna wypowiedź.
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu tekstu osobowymi formami czasownika tak, aby powstała logiczna wypowiedź.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1WO7TWFleby4
Zadanie interaktywne polega na uporządkowaniu wyrazów tak, aby powstał logiczny i merytorycznie poprawny wniosek na temat osobowych form czasownika.
Zadanie interaktywne polega na uporządkowaniu wyrazów tak, aby powstał logiczny i merytorycznie poprawny wniosek na temat osobowych form czasownika.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tfP4ODxTC1_0000001Z
R19hJX8G3ImNU
Na ilustracji z lewej strony znajduje się mężczyzna w stroju błazna, siedzący na jednokołowym rowerze i żonglujący trzema zapalonymi bombami. Ma brodę, pomalowaną twarz i uśmiecha się. W prawym górnym rogu w dymku komiksowym znajduje się tekst, który wypowiada błazen: Pisownia niektórych bezokoliczników jest niezgodna z wymową, np. wieźć, gryźć. Jeśli w zakończeniach innych form danego czasownika występuje z, piszemy -źć, np. znaleźć, bo znalazłem, ugryźć, bo ugryzłem; jeśli nie występuje z, piszemy -ść, np. nieść, bo niosłem.
Pisownia bezokoliczników
Źródło: a. nn.
tfP4ODxTC1_00000023
Ciekawostka
We współczesnej polszczyźnie nie ma bezokoliczników kończących się na -dz. Pisownia taka (np. mogę – módz, biegnę – biedz, strzegę - strzedz) występowała do roku 1918. Polska Akademia Umiejętności wprowadziła końcówkę -c: móc, biec, strzec.
Ćwiczenie 6
RgCwgShq1w5z51
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu tekstu osobowymi formami czasowników we wskazanym w nawiasie czasie.
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu tekstu osobowymi formami czasowników we wskazanym w nawiasie czasie.
Uzasadnij pisownię bezokoliczników według wzoru: wieźć, bo ja wiozę. Wykorzystaj podpowiedzi w nawiasach.
gryźć, bo ja ............ (czas teraźniejszy)
podnieść, bo on .................... (czas przeszły) lub ona .................... (czas przeszły)
ugryźć, bo ja .............. (czas przyszły)
odnaleźć, bo on .................. (czas przeszły) lub ona .................... (czas przeszły)
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tfP4ODxTC1_00000029
Ćwiczenie 7
RfOfDsBej9avX
Zadanie interaktywne polega na pogrupowaniu sformułowań do odpowiednich bezokoliczników tak, aby powstały związki wyrazowe.
Zadanie interaktywne polega na pogrupowaniu sformułowań do odpowiednich bezokoliczników tak, aby powstały związki wyrazowe.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
Wyjaśnij znaczenie związków wyrazowych z poprzedniego ćwiczenia.
RjhxULnDEGqv7
Miejsce na notatkę
W razie wątpliwości możesz skorzystać ze słownika frazeologicznego.
Znaczenie związków wyrazowych:
zjeść z kimś beczkę soli - znać kogoś od dawna, wiele z nim przeżyć,
mieć haka na kogoś - mieć sposób na kogoś, znać kompromitujące informacje o kimś,
mieć wspólny język - mieć coś, co łączy kogoś z kimś, np. temat do rozmowy,
wejść komuś w słowo - przerwać komuś jego wypowiedź,
wejść w czyjąś skórę - postawić się w czyimś położeniu; poczuć się kimś, udawać kogoś,
wejść komuś na głowę - podporządkować sobie kogoś, wykorzystując jego słaby charakter,
wpaść z deszczu pod rynnę - znaleźć się w sytuacji jeszcze gorszej niż poprzednia,
wpaść jak śliwka w kompot - znaleźć się w kłopotliwej sytuacji, w położeniu bez wyjścia,
zjeść zęby na czymś - mieć w czymś duże doświadczenie i bardzo dobrze się na tym znać.
Sprawdź, czy umiesz!
Ćwiczenie 9
R1epbnkM2EvE7
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu komórek tabeli informacjami dotyczącymi formy podanych czasowników.
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu komórek tabeli informacjami dotyczącymi formy podanych czasowników.
W podanych formach osobowych czasowników określ osobę i liczbę. Utwórz formy nieosobowe.
Forma osobowa
Osoba i liczba
Bezokolicznik
Formy na -no lub -to
ukradli
3. os. lm.
ukraść
ukradziono
wywiozły
zepsułyśmy
zużyłeś
zamknęły
sprzedam
umyliście
wyrzucę
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1MH4VzwIbfOa
Ćwiczenie 10
Zadanie interaktywne polega na wskazaniu czasowników osobowych i nieosobowych występujących w tekście.
Zadanie interaktywne polega na wskazaniu czasowników osobowych i nieosobowych występujących w tekście.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 10
Wypisz z tekstu czasowniki. Podziel je na takie, w których da się określić osobę, liczbę i czas oraz takie, w których nie można tego zrobić.
W końcu nadszedł dzień wyjazdu na obóz. Odjazd autokaru zaplanowano na godzinę 12.00, więc miałem jeszcze trochę czasu, żeby dokończyć pakowanie plecaka. Postanowiłem zabrać najpotrzebniejsze rzeczy, a wśród nich mój niezawodny wielofunkcyjny scyzoryk, na którym wyryto moje inicjały. Dostałem go od dziadka na urodziny. Nie wyobrażałem sobie także pojechać na obóz bez mojej ulubionej koszulki, na której wyszyto herb drużyny piłkarskiej, której kibicuję. Pozostałe rzeczy pozostawiłem do spakowania mamie, która najlepiej wie, czego mogę potrzebować podczas wyjazdu. Miałem nadzieję znaleźć w plecaku trochę smakołyków, którymi zamierzałem podzielić się z kolegami.
W samo południe podekscytowani ruszyliśmy w drogę. Byłem pewny, że przeżyję wspaniałą przygodę.
R1GOP5CenZXqm
Miejsce na notatkę
Pamiętaj, że czasownik w formie osobowej może występować w 1. 2. i 3. osobie liczby pojedynczej lub mnogiej oraz może mieć czas przeszły, przyszły lub teraźniejszy.
Czasowniki, w których da się określić osobę, liczbę i czas: nadszedł, miałem, postanowiłem, dostałem, wyobrażałem, pozostawiłem, wie, mogę, miałem, zamierzałem, ruszyliśmy, byłem, przeżyję.
Czasowniki, w których nie da się określić osoby, liczby, czasu: zaplanowano, dokończyć, zabrać, wyryto, pojechać, wyszyto, potrzebować, znaleźć, podzielić.
R5UsjnqaWT2zB
Ćwiczenie 11
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu tekstu bezokolicznikami utworzonymi od form osobowych czasowników oraz na uzupełnieniu wniosku dotyczącego bezokolicznika.
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu tekstu bezokolicznikami utworzonymi od form osobowych czasowników oraz na uzupełnieniu wniosku dotyczącego bezokolicznika.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 12
We fragmencie tekstu Anne Fine [czyt. en fajn] „Dziennik kota mordercy” zaznacz zielonym kolorem czasowniki w formie osobowej, a czerwonym bezokoliczniki.
Przyniosłem zdechłą myszAnne Fine
Anne FinePrzyniosłem zdechłą mysz
ŚRODA
R1Rleq7MNAs9u
Zadanie interaktywne polega na wskazaniu i zaznaczeniu kolorem zielonym czasowników występujących w tekście.
Zadanie interaktywne polega na wskazaniu i zaznaczeniu kolorem zielonym czasowników występujących w tekście.
CART1 Źródło: Anne Fine, Przyniosłem zdechłą mysz, [w:] tejże, Dziennik kota mordercy, tłum. Anna Pączka, Warszawa 2006, s. 15.
Ćwiczenie 12
Wypisz z podanego tekstu czasowniki w formie osobowej i bezokoliczniki.
Anne Fine [czyt. en fajn]
„Przyniosłem zdechłą mysz”
ŚRODA
No dalej, wlejcie mi! Przyniosłem zdechłą mysz do tego ich „drogiego” domu. [...] Kiedy się na nią nadziałem, już dawno było po niej. Nikt w okolicy nie jest bezpieczny. Na tej drodze brnie się po kostki w trutce na szczury. Dniem i nocą pędzą tu, tam i z powrotem szybkie samochody, a poza tym nie jestem jedynym kotem w okolicy. Nie wiem nawet, co jej się stało. Wiem tylko, że kiedy ją znalazłem, już nie żyła. [...]. Przyniesienie jej do domu wydawało mi się w tamtym momencie doskonałym pomysłem. Nie pytajcie, dlaczego. Musiałem postradać zmysły. Skąd mogłem wiedzieć, że Ellie [czyt. eli] mnie złapie i uraczy jednym ze swoich kazanek? – Och, Tuffy [czyt. tafi]! To już drugi raz w tym tygodniu. To jest nie do zniesienia. Wiem, że jesteś kotem, i że to normalne, i tak dalej. Ale proszę cię, zrób to dla mnie, przestań. Patrzyła mi prosto w oczy. – Przestaniesz? Proszę! Mrugnąłem do niej porozumiewawczo. No, przynajmniej próbowałem, ale nie zrobiło to na niej wrażenia. – Mówię serio, Tuffy [czyt. tafi]– powiedziała. – Kocham cię i wiem, jak się czujesz. Ale musisz przestać robić takie rzeczy, zgoda? Trzymała mnie za łapy. Co jej mogłem powiedzieć? Próbowałem wyglądać na skruszonego. A wtedy ona znowu zaczęła płakać i mieliśmy kolejny pogrzeb. To miejsce zaczyna przypominać wesołe miasteczko. Słowo daję.
RqLCvVrKRkNSL
Miejsce na notatkę
Pamiętaj, że czasownik wyraża czynność lub stan. Forma osobowa wskazuje na wykonawcę czynności. Bezokoliczniki są formami nieosobowymi zakończonymi na -ć lub -c.
Przykładowe czasowniki osobowe: wlejcie, przyniosłem, nadziałem, było, nie jest, brnie, pędzą, nie jestem.