Przypowieść O miłosiernym Samarytaninie

Zwróć uwagę na pierwszy wers wiersza.

W utworze Jerzego Lieberta podmiot liryczny zwraca się do każdego, indywidualnego człowieka.

Zastanów się, o jakim zdobywaniu wiedzy mówi podmiot liryczny.

Słowa „Uczę się ciebie, człowieku” wskazują na to, że podmiot liryczny nieustannie poznaje i nadal chce poznawać drugiego człowieka.

Sfinks zadał zagadkę do rozwiązania Edypowi: „Co to za zwierzę, które rano chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech?”. Ten odpowiedział, że to człowiek. Dzień symbolizuje życie człowieka: w dzieciństwie raczkuje, będąc dorosły, chodzi na dwóch nogach, a na starość nierzadko potrzebuje laski.

Wyrażenie „o świcie” wskazuje na dzieciństwo człowieka, a wyrażenie „pod wieczór” mówi o schyłku życia, starości.

Zwróć uwagę na to, z czym kojarzą się nam ranek i wieczór w wierszu.

„O świcie”, czyli na początku życia człowiek jest bardziej radosny, przepełniony nadzieją, natomiast „pod wieczór”, na starość, zmęczony trudem życia, opuszczają go już siły, nie ma w nim wiary, ufności.

Zastanów się, jakie przesłanie płynie z obu tekstów.

Wiersz Jerzego Lieberta i przypowieść O miłosiernym Samarytaninie mają wspólne przesłanie: żadnego człowieka nie należy potępiać, z góry go oceniać, tak jak to miało miejsce w przypadku Samarytanina. Człowieka trzeba starać się zrozumieć i zobaczyć w nim dobre cechy.

Zwróć uwagę, że  litania to forma modlitwy, która zawiera wyliczenia,  błaganie czy też prośbę o pomoc skierowaną do Osób Boskich lub świętych .

O tym, że utwór Juliana Tuwima jest litanią, decydują jego cechy:

• forma modlitwy – w wierszu została wyrażona prośba, błaganie, proszenie
  o coś;

• apostrofa skierowana  do Boga – w dwóch pierwszych i ostatnich wersach utworu jest bezpośredni zwrot do Boga, zmienia się tylko kolejność użytych przymiotników:
  „Modlę się, Boże, żarliwie,
  Modlę się, Boże, serdecznie:”
  „Modlę się, Boże, serdecznie,
  Modlę się, Boże, żarliwie!”;

• wyliczenie – przywołanie poprzez wymienianie wszystkich tych, za których modli się podmiot liryczny;

Anafora – zamierzone przez autora powtórzenie słowa bądź zwrotu na początku każdego wersu, zwrotki lub zdania.

Przykładem anafory w utworze Juliana Tuwima jest powtórzenie przyimka „za” na początku wersów: 
„Za krzywdę upokorzonych
Za drżenie oczekujących;
Za wieczny niepowrót zmarłych
Za konających bezsilność,
Za smutek niezrozumianych,
Za beznadziejnie proszących,
Za obrażonych, wyśmianych,
Za głupich, złych i maluczkich,
Za tych, co biegną zdyszani
[...]
Za tych, co z miasta wracają
Z bijącym sercem do domu,
Za potrąconych grubiańsko,
Za wygwizdanych w teatrze,
Za nudnych, brzydkich, niezdarnych,
Za słabych, bitych, gnębionych,
Za tych, co usnąć nie mogą,
Za tych, co śmierci się boją,
Za czekających w aptekach”
[...]

Anafora podkreśla w utworze rolę poszczególnych wyrażeń w wypowiedzi podmiotu lirycznego, nadając całemu tekstowi spójną i wyrazistą formę.

Zwróć uwagę w tych wersach na czasownik „modlę się” i zastanów się, co on wyraża.

Dzięki zastosowaniu w dwóch pierwszych i w dwóch ostatnich wersach wiersza powtórzenia został uwydatniony, podkreślony zwrot do Boga, treść ta nabiera większej mocy oraz wyraża postawę modlitewną podmiotu lirycznego.

Synonimy to wyrazy o takim samym bądź podobnym znaczeniu.

Synonimy słowa „kłopoty” w utworze to: „frasunki”, „troski”, „przykrości”, „zmartwienia”, „niepokoje”, „ból”.

Synonim słowa „frasunki” - zgryzota.

Synonim słowa „troska” - przykrość.

Synonim słowa „zmartwienie” - strapienie.

Synonim słowa „niepokój” - zaniepokojenie.

Synonim słowa „ból” - cierpienie.

Wyliczenie jest to wymienianie w utworze wyrazów, wyrażeń bądź zdań.

Dzięki zastosowaniu wyliczenia w wierszu  podkreślono różnorodność problemów, jakie mogą dotykać ludzi, ogrom cierpienia, ale też mnogość próśb kierowanych do Boga. Służy to wzmocnieniu wypowiedzi podmiotu lirycznego oraz  sprawia, że utwór jest bardzo dynamiczny.

Zwróć uwagę na to, co różni wiersz i przypowieść, od kogo oczekuje się wsparcia
w wierszu, a od kogo otrzymuje je w przypowieści.

W Litanii Juliana Tuwima podmiot liryczny modli się do Boga, aby okazał ludziom miłosierdzie, oczekując od niego wsparcia. Natomiast w przypowieści to człowiek, Samarytanin udziela drugiemu człowiekowi pomocy. Oba rodzaje miłosierdzia są potrzebne i konieczne – Boskie i ludzkie.

Zwróć uwagę na to, czy słowa te zostały użyte w znaczeniu dosłownym czy przenośnym.

W utworze Różewicza słowo „przepaść” zostało użyte w odniesieniu do wysokiego krawężnika wzbudzającego lęk u starszej osoby swoją wysokością. Ponieważ ma ona słaby wzrok i nosi okulary, niewyraźny obraz pustej ulicy, może jej się wydawać otchłanią. Otchłań kojarzy się z miejscem, w które można wpaść i stracić życie. Często nazywamy otchłanią piekło.

Zwróć uwagę na to, do jakiej kolorystyki odwołuje się podmiot liryczny.

Wyrażenia w wierszu odnoszące się do mroku:

• „[...] w czarnych sukniach” – wskazanie na żałobę,

• „[...] otchłań ulicy” – śmiertelne zagrożenie ze strony cywilizacji technicznej,

• „straszliwe ciemności” – upadek etyczny ludzkości, upadek w grzechu.

Wyrażenia w wierszu odnoszący się do światła:

• „świeci iskra miłości” – ocalenie dzięki wrodzonemu dobru chłopca.

Zwróć uwagę na to, jak zmienia się opis świata po tym, jak chłopiec przeprowadził starszą osobę przez ulicę.

Podmiot liryczny w wierszu wskazuje na to, że „rozstapiły się straszliwe ciemności”, gdy na świecie został spełniony dobry uczynek – mały chłopiec przeprowadził starszą osobę przez ulicę. Chłopiec tym samym okazał starszej osobie miłosierdzie.

Zwróć uwagę na to, w jaki sposób zachowują się Samarytanin i chłopiec, spotykając potrzebującego człowieka. Zastanów się, czy oczekują czegoś w zamian.

Wiersz Tadeusza Różewicza oraz przypowieść O miłosiernym Samarytaninie mówią o bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi, otwartości na jego potrzeby
i natychmiastowe reagowanie na nie. Samarytanin ratuje człowieka przed niechybną śmiercią, chłopiec pomaga staruszce.