Twórcza moc słowa
Warto wiedzieć!
Od czasów starożytnych zastanawiano się, co jest źródłem poetyckiego natchnienia. Niektórzy uważali, że to Bóg obdarza człowieka talentem literackim i pozwala mu tworzyć światy na podobieństwo tego stworzonego przez Niego. Czy tak jest naprawdę? W czym pisarz podobny jest do Stwórcy? Czy słowa poety mają w sobie moc tworzenia obrazów, przywoływania wspomnień, budzenia uczuć? Czy istnieją wyrazy, które pachną lub brzmią? Warto się nad tym zastanowić i spróbować odpowiedzieć na te pytania.
Dopisz po kilka skojarzeń do każdego z podanych wyrazów. Mogą to być określenia, nazwy lub czynności.
słońce
ziemia
morze
góry
pole
koniec
Odkryj znaczenie podanych związków frazeologicznych. Dopasuj do nich poprawne wyjaśnienia.
pisać brzydko, niewyraźnie; bazgrać, pisać teksty nieprzeznaczone do druku, coś jest komuś przeznaczone, pisać w pośpiechu, byle jak, zrobić coś dziwnego, nietrwałego, nie można na to liczyć
| pisać jak kura pazurem | |
| pisać do szuflady | |
| pisać na kolanie | |
| palcem na wodzie pisane | |
| coś jest komuś pisane | |
| zapisać coś węglem w kominie |
Wysłuchaj nagrania lub zapoznaj się z wierszem Marcina Brykczyńskiego Słowa.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DDjTMuli0
recytacja wiersza "Słowa" - nagranie audio
SłowaNa początku był papier, czysty, śnieżnobiały,
Potem zjawił się Pisarz z piórem doskonałym.
Zręcznie w papier wymierzył zaostrzonym końcem
I napisał leciutko pierwsze słowo: SŁOŃCE.
I zrobiło się jaśniej jakoś i weselej,
A on dalej wciąż pisał liter i słów wiele;
Słowo ZIEMIA, co pięknie zapachniało ziemią,
Słowo MORZE, gdzie fale w ciche noce drzemią,
Słowo GÓRY, gdzie rzeka źródło znaleźć może,
Słowo POLE, co w lecie tak się złoci zbożem,
Każde inne i to jest właśnie niepojęte,
Bo wszystkie napisane czarnym atramentem.
A on czernią na bieli pisał nowe słowa
I pod wieczór historia była już gotowa.
Więc przeczytał ją jeszcze, rozprostował dłonie
I na końcu napisał nowe słowo – KONIEC.
Schował pióro i zniknął, choć to dziwna sprawa,
Ale przedtem litery strzepnął do rękawa
I na białym papierze nic nie pozostało
Tak jak było, tak znowu czysto jest i biało.Źródło: Marcin Brykczyński, Słowa, [w:] tegoż, Czarno na białym, Warszawa 1988, s. 18–22.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RSNzAw3ejapIq
Animacja przedstawia wiersz Marcina Brykczyńskiego „Słowa”.
Wyjaśnij, kim jest bohater liryczny wiersza? Opisz go w kilku zdaniach.
Napisz, kim jest podmiot liryczny wiersza M. Brykczyńskiego „Słowa”.
Na podstawie poprzedniego ćwiczenia napisz, na jakie zmysły działają opisy poszczególnych elementów krajobrazu.
Stwórz metaforyczne opisy poniższych słów. Zadbaj, aby działały na różne zmysły.
LAS
KSIĘŻYC
MIASTO
TĘCZA
Przedstaw sytuację opisaną w wierszu pt. „Słowa”.
Rozważ, czy przedstawienie treści wiersza za pomocą obrazu pomaga w jego zrozumieniu. Uzasadnij swoją opinię, odwołując się do animacji utworu Marcina Brykczyńskiego.
Opisz, jakie obrazy w wyobraźni zobaczyłeś w trakcie lektury wiersza „Słowa” Marcina Brykczyńskiego.
Stwórz własną ilustrację do wiersza „Słowa” Marcina Brykczyńskiego. Posłuż się poniższym szkicownikiem.
Wymyśl i opisz projekt ilustracji do wiersza „Słowa” Marcina Brykczyńskiego.
Zapoznaj się z fragmentem Księgi Rodzaju, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Świat stworzony przez BogaRozdział I
(1) Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. (2) Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. (3) Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. (4) Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. (5) I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień pierwszy.
(6) A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich!» (7) Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, (8) Bóg nazwał to sklepienie niebem. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień drugi.
(9) A potem Bóg rzekł: «Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha!» A gdy tak się stało, (10) Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, (11) rzekł: «Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona». I stało się tak. (12) Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre. (13) I tak upłynął wieczór i poranek – dzień trzeci.
(14) A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; (15) aby były ciałami jaśniejącymi na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią». I stało się tak. (16) Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. (17) I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; (18) aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre. (19) I tak upłynął wieczór i poranek – dzień czwarty.
(20) Potem Bóg rzekł: «Niechaj się zarojązaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba!» (21) Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate różnego rodzaju. Bóg widząc, że były dobre, (22) Pobłogosławił je tymi słowami: «Bądźcie płodne i mnóżcie się, abyście zapełniały wody morskie, a ptactwo niechaj się rozmnaża na ziemi». (23) I tak upłynął wieczór i poranek – dzień piąty.
(24) Potem Bóg rzekł: «Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju: bydło, zwierzęta pełzające i dzikie zwierzęta według ich rodzajów!» I stało się tak. (25) Bóg uczynił różne rodzaje dzikich zwierząt, bydła i wszelkich zwierząt pełzających po ziemi. I widział Bóg, że były dobre. (26) A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!» (27) Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastęniewiastę. (28) Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi». (29) I rzekł Bóg: «Oto wam daję wszelką roślinę przynoszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą one pokarmem. (30) A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i dla wszelkiego ptactwa w powietrzu, i dla wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie pierwiastek życia, będzie pokarmem wszelka trawa zielona». I stało się tak. (31) A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień szósty.
Rozdział II
(1) W ten sposób zostały ukończone niebo i ziemia oraz wszystkie jej zastępy [stworzeń]. (2) A gdy Bóg ukończył w dniu szóstym swe dzieło, nad którym pracował, odpoczął dnia siódmego po całym swym trudzie, jaki podjął. (3) Wtedy Bóg pobłogosławił ów siódmy dzień i uczynił go świętym; w tym bowiem dniu odpoczął po całej swej pracy, którą wykonał, stwarzając. (4) Oto są dzieje początków po stworzeniu nieba i ziemi.
Źródło: Księga Rodzaju, [w:] Biblia Tysiąclecia - Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 1999.
Zaznacz w tekstach czynności, które wykonują Bóg w Księdze Rodzaju i Pisarz w wierszu Marcina Brykczyńskiego, aby stworzyć świat.
Zapisz, w jaki sposób świat stworzył Bóg, a w jaki sposób wykreowałwykreował go Pisarz z wiersza Marcina Brykczyńskiego.
Do podanych wyrazów dopisz antonimy zawarte w Księdze Rodzaju.
Ustal, które elementy świata stworzone przez Boga pominął Pisarz z wiersza Marcina Brykczyńskiego. Wskaż poprawne odpowiedzi spośród podanych poniżej.
Przyporządkuj poniższe określenia dotyczące świata stworzonego przez Boga i świata wykreowanego przez Pisarza do odpowiednich kategorii.
Wyjaśnij, dlaczego Pisarz z wiersza Marcina Brykczyńskiego „strzepnął litery do rękawa i zniknął”.
Stwórz własny obraz poetycki, wykorzystując wyrazy zawarte w poprzednim ćwiczeniu oraz wybrane przez siebie rzeczowniki podane poniżej.
Pamiętaj, że obraz poetycki to obrazek, scenka, świat stworzony w utworze i wyraźnie przedstawiony w danym fragmencie tak, żeby czytelnik mógł sobie wyobrazić jego wygląd. W tworzeniu obrazu poetyckiego wykorzystuje się środki stylistyczne, np. epitety, porównania, metafory.
Rzeczowniki: śnieg, niebo, kruk, jabłko.
Sprawdź, czy umiesz!
Na podstawie fragmentu „Księgi Rodzaju” opisz podobieństwa i różnice między biblijnym Bogiem Stwórcą a Pisarzem z wiersza „Słowa”.
Łacińska sentencja „Finis coronat opusFinis coronat opus” oznacza „Koniec wieńczy dzieło”. Czy, twoim zdaniem, sentencja ta łączy się z treścią wiersza? Uzasadnij odpowiedź.
O słowach mówi się na przykład, że mogą ranić bardziej niż nóż i że od słowa do czynu droga daleka, Pan Bóg zaś Słowem stwarzał świat. Wyjaśnij, na czym polega twórcza moc poetyckiego słowa.
W wyrazach mogą 'ukrywać się' inne słowa. Utwórz jak najwięcej wyrazów z liter słowa KOBRA i zapisz je tutaj lub w zeszycie.
Słownik
kobieta
zapełnić się dużą liczbą zwierząt
tworzyć, doprowadzić do powstania czegoś