Motywy baśniowe

Władysław Kopaliński Słownik symboli

Jednym z najpopularniejszych motywówmotywmotywów w literaturze i sztuce jest postać wilka, możemy go spotkać w legendach, baśniach i mitachmitmitach. Wilk symbolizuje ciemności, noc, zimę i zniszczenie, szatana, strach, dzikość, drapieżność, krwiożerczość, naturę nieopanowaną, okrucieństwo, łupiestwo, szybkość, wojnę, agresję, upór, nieustępliwość, przebiegłość, podstęp, chciwość. Jako drapieżne, leśne zwierzę, żerujące nocą i za dnia, które widzi w ciemności, a oczy świecą w mroku, jest typowym symbolem nocy i nocnej zbrodni. Cechuje go nienasycona żarłoczność oraz żądza mordu. Jego wycie, a zwłaszcza pojawienie się uważano za złowieszczy omenomenomen.

Wędrowny tryb życia wilka łączy go w wyobraźni ludu z uciekinierami, banitamibanitabanitami i porzuconymi dziećmi. W mitologii rzymskiej wilczyca kapitolińska wykarmiła swym mlekiem porzucone bliźnięta Romulusa i Remusa. Jest to jedna z licznych opowieści o niemowlętach porzuconych i wykarmionych przez wilczycę albo wilczą rodzinę. Przykładem może być również MowgliMowgliMowgli z „Księgi dżungli” Rudyarda KiplingaRudyarda KiplingaRudyarda Kiplinga oraz Waligóra i Wyrwidąb wykarmieni przez wilczycę i niedźwiedzicę.

R129qdaQ9G0b7

Kolorowa fotografia przedstawia odlaną z brązu rzeźbę wilczycy karmiącej dwoje małych dzieci. Wilczyca jest nieproporcjonalnie większa od dzieci. Stoi z otwartym pyskiem, zwróconym w lewo. Pod jej brzuchem dwaj nadzy chłopcy próbują napić się mleka z jej nabrzmiałych sutków. Mają otwarte usta. Jeden chłopiec siedzi, drugi klęczy na lewym kolanie.

Siła i waleczność wilka czynią go alegoriąalegoriaalegorią wojny, u wielu ludów np. Turków, Mongołów, Indian, starożytnych Rzymian i Egipcjan był symbolem odwagi. W rzymskich legionachlegionlegionach wilk stał się emblematememblematemblematem wojskowym.

Wilk to również ludożerca. Jego brzuch jest grobem człowieka, a rozwarta paszcza bramą piekieł. W mitologii greckiej bóg Hades nosił płaszcz z wilczego futra. Wilk, podobnie jak pies, uważany był za przewodnika dusz ludzkich do świata podziemi.

Biblia wspomina o wilku wielokrotnie. Jezus tak powiedział do apostołów: „Oto ja was posyłam jak owce między wilki” (Ew. wg Mat. 10,16). „Strzeżcie się fałszywych prorokówprorokproroków, którzy przychodzą do was w odzieniu owczym, wewnątrz zaś są wilkami drapieżnymi” (Ew. wg Mat . 7.15).

W tradycji chrześcijańskiej wilk uosabia dwa grzechy główne: chciwość i nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, natomiast w sztuce chrześcijańskiej jednym z atrybutówatrybutatrybutów św. Franciszka z Asyżu jest wilk z Gubbio, który pod wpływem świętego wstąpił na drogę poprawy.

R1I9XVoLmAaic

Czarno‑biały rysunek przedstawia zakonnika w lesie, który trzyma w dłoni łapę siedzącego wilka. Scena wygląda tak, jakby człowiek witał się z wilkiem. W tle znajdują się drzewa i niebo z chmurami. W prawym górnym rogu znajduje się duża cyfra 3.

W średniowieczuśredniowiecześredniowieczu wierzono, że czarownicy udawali się na sabatysabatsabaty w postaci wilka lub psa, zaś czarownice używały wilków jako wierzchowcówwierzchowiecwierzchowców. Przy czym jeździły na nich zwrócone twarzą do ogona zwierzęcia.

Według starożytnychstarożytnośćstarożytnych i średniowiecznychśredniowiecześredniowiecznych wierzeń, utrzymujących się w Europie do końca XIX w. istnieją ludzie umiejący się na czas pewien zmieniać w wilki, stając się wilkołakami. Miały one napadać na ludzi, wykopywać trupy, porywać niemowlęta. Dziś motyw ten występuje w kinematografiikinematografiakinematografii.

Mniemano powszechnie, że gdy wilk dostrzeże człowieka wcześniej niż ten jego, odbiera człowiekowi zdolność mowy; ale gdy zobaczy go później, nie może mu uczynić szkody.

W baśniach i bajkach wilk jest ludojadem, wielkim złym zwierzęciem czyhającym na bezbronne dzieci i zwierzęta.

Przysłowia i związki frazeologiczne z rzeczownikiem wilk

Wilczy głód, wilczy apetyt – niepohamowany głód .

Natura ciągnie wilka do lasu – trudno uwolnić się od wrodzonych skłonności i przyzwyczajeń.

Wilcze prawo — przemoc, bezprawie, prawo silniejszego.

PopiepopPopie oczy, wilcze gardło, co zobaczy to by zżarło – o osobie pazernej i chciwej.

Wilkiem patrzeć — ponuro spode łba, wrogo.

Wilkiem komuś z oczu patrzy — ktoś spogląda wrogo, ponuro.

Człowiek człowiekowi wilkiem —  wrogiem.

Wilcza przyjaźń — o przyjaźni niegodnej zaufania.

Żelazny wilk — bajeczny, fantastyczny, stąd przysłowie: Bajki o żelaznym wilku – słuchać o czymś niewiarygodnym.

Wilk morski – stary, wytrawnywytrawnywytrawny marynarz.

Wierzono, że wilk pojawia się wtedy, gdy się o nim mówi. Stąd przysłowia: Nie wywołuj wilka z lasu czy -  O wilku mowa.

Wilk morski — stary, wytrawny marynarz, żeglarz.

Wilczy bilet — w Rosji carskiej dokument uniemożliwiający osobie wydalonej z jakiejś uczelni wstąpienie do jakiejkolwiek innej. Dziś oznacza również negatywną opinię o kimś, utrudniającą życie w społeczeństwie.

Od rzeczownika wilk pochodzi wiele nazwisk np. Wilk, Wilczyński, Wilkowski, nazw miejscowości Wilkowo, Wilkowyje oraz nazw geograficznych: Wilk - góra w Sudetach.

kop_1 Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990, s. 462–465.

Jerzy Samp Wilcze buty

Spotkali się raz na drodze wilk z lisem, a że wilk był bardzo smutny, więc lis zapytał go o przyczynę tego zmartwienia. Wilk na to:

– Oj, jakże mi źle na tym świecie. Dawniej byłem tak silny, że z łatwością mogłem unieść cztery konie na raz, lecz dziś, z przetrąconym karkiem, nie poradziłbym sobie nawet z jednym.
[…]

Lis, słysząc te narzekania, zastanowił się, a po chwili mówi:

– Nie to jest najgorsze, że ci kark przetrącono, bo z pewnością jeszcze barana udźwigniesz, gorzej, że wciąż musisz biegać boso […].

– Masz rację – odrzekł wilk, spoglądając na swoje łapy – ale któż by mi uszył buty?

– Ostatecznie mógłbym ci je zrobić, kiedyś uczyłem się tego fachufachfachu u samego szewca. […] Zamówienie przyjmuję, lecz przecież nie zrobię ci butów z piasku i liści. Musisz najpierw mi przynieść wszystko, co do tej roboty będzie niezbędne, a wówczas otrzymasz to, czego pragniesz.

Wilk zgodził się bez słowa, lis zaś dodał szybko:

– Na początek potrzebny będzie baran, abym z niego zrobił dratwędratwadratwę.

Wilk pobiegł, ukradł szybko barana i przyniósł go lisowi. Ten, mając teraz co jeść, odprawiłodprawićodprawił wilka.

Po paru dniach bosy wilk przyszedł dowiedzieć się, co z butami, a że lis zdążył już zjeść barana, odrzekł mu:

– Oho! Dopiero zrobiłem dratew, musisz mi sprowadzić tu cztery konie, abym wyprawił z nich skóry na buty dla każdej z czterech łap.

Wilk go usłuchał i wnetwnetwnet przywlókł lisowi wszystkie potrzebne konie. Teraz dopiero lis spasł się jak bąk. A kiedy po jakimś czasie naszedł go wilk, by swoje buciska odebrać, rozzuchwalony do reszty lis mówi mu:

– Będzie jeszcze potrzebny wieprzek, a otrzymasz, czegoś pragnął.

Chcąc nie chcąc, wilk spełnił jego wolę, lis zaś tuczył się dalej, póki wilczysko zniecierpliwione tak długim wyczekiwaniem nie zjawiło się ponownie. Teraz z kolei lis zażądał żywicy, która zastąpić miała klej. Kiedy i ta się znalazła, zapewnił swojego klienta, że jutro buty będą gotowe. Gdy wilk odszedł, lis szybko zagotował żywicę w wielkim kuble i czekał.

Następnego dnia przybiega wilk i z daleka woła:

– Dawaj mi tu zaraz buty, bo jak nie, to żywcem cię połknę.

Na to lis odpowiada mu spokojnie:

– Twoje buty są gotowe, wejdź tylko w ten kubeł, a same przylgną ci do łap.

Wilk uczynił, jak mu „szewc” nakazał, żywicażywicażywica przylepiła mu się do łap, a kiedy wydostał się z kubła, przyjrzał się nowym butom. Lis zaś chwalił swoje dzieło:

– A widzisz, jak dobrze leżą ci moje błyszczące buciki, żaden szewc nie zrobiłby tego lepiej ode mnie.

Wilczysko oglądało je ze wszystkich stron, kręciło łbem i cieszyło się w gruncie rzeczy, że nie będzie odtąd już boso biegać po lesie.
Gdy wracał przez pola, wytropili go ratajeratajrataje i zaczęła się pogoń. Wilk uciekał co sił, ci jednak dopędzili go wkrótce i otoczony ze wszystkich stron nie miał innego wyjścia, jak ratować się ucieczką przez jezioro. Rzucił się do wody i przepłynął jezioro wpław. Dopłynąwszy na drugi brzeg, ze zdziwieniem i smutkiem stwierdził, że żywica rozpuściła się w wodzie i znów jest bosy jak przedtem, lecz z usług lisiego szewca już nigdy więcej nie skorzystał.

Wilcze_buty Źródło: Jerzy Samp, Wilcze buty, [w:] tegoż, Zaklęta stegna. Bajki kaszubskie, Gdańsk 1985, s. 33–35.