Każdy ma swojego "dusiołka"... - Bolesław Leśmian Dusiołek

Duchy, zjawy, potwory pojawiają się w literaturze od początku jej istnienia i to właśnie  ich najczęściej boją się bohaterowie literaccy. Poszukaj przykładów w mitologii, legendach, podaniach i baśniach.

„Mitologia” - Odyseusz bał się Polifema, Scylli i Charybdy, syren; Herkules - walczył z lwem, dzikiem, bykiem.
„Czerwony Kapturek” - dziewczynka bała się wilka.
„Hobbit, czyli tam i z powrotem” - krasnoludy i hobbit bali się smoka Smauga, orków, pająków.
„Opowieści z Narnii”  - dzieci i mieszkańcy Narnii bali się Białej Czarownicy.

Spróbuj odpowiedzieć na pytania: czym zajmował się główny bohater wiersza?, gdzie się znalazł?, co zrobił?, co się stało?, jak się skończyła historia?

Bajdała wędrował po świecie ze szkapą i wołem. Pewnego wiosennego dnia zmęczył go upał i postanowił się przespać. Znalazł wygodne miejsce pod lasem, ułożył się i zasnął. Przyśnił mu się Dusiołek, który zaczął go dusić. Sen był koszmarny, w końcu Bajdała się obudził. Miał pretensje do szkapy i wołu, że go nie obudzili, kiedy płakał przez sen. Największy żal miał do Boga, że stworzył takie senne widziadło - Dusiołka.

Zwróć uwagę, jakimi słowami poeta opisuje Bajdałę, jak się zachowuje ten bohater.

Bajdała jest dorosłym mężczyzną, nie ma domu. Zachowuje się prostacko, spluwa, mlaska. Wędruje po świecie z wołem i szkapą.

Zastanów się, jak może wyglądać ktoś, kto dopiero wstał z łóżka. Przyjrzyj się określeniu pyska Dusiołka. Zad, to inaczej tylna część tułowia zwierząt. Rzemyk to cieniutki skórzany sznureczek. Podogonie to część ciała znajdująca się pod ogonem.

Zwróć uwagę na cytaty:

„Lecz wiadomo, że szpecąc przystojność przestworza, / Wylazł z rowu Dusiołek, jak półbabek z łoża”.

„Siadł Bajdale na piersi, jak ten kruk na snopie –
Póty dusił i dusił, aż coś warkło w chłopie!”

Dusiołek jest zmorą senną, widziadłem. To złośliwy, zły duch czyhający na wędrowców, aby dusić ich podczas snu, a nawet wyciskać duszę. Mieszka w odludnych miejscach. Wychodzi, kiedy znużeni wędrowcy zasypiają.

Analiza słowotwórcza polega na wskazaniu od jakiego słowa i za pomocą jakiego formantu został utworzony wyraz.

Dusiołek powstał od czasownika dusić za  pomocą formantu - ołek (podstawa słowotwórcza - dus' -, przyrostek  - ołek).

Neologizm poetycki to wyraz nowy, utworzony przez poetę na potrzeby danego wiersza.

Bajdała, Dusiołek, półbabek, podogonie, wyparskał, postronić, potworzył.

Czasownik „potworzyć” to neologizm utworzony prawdopodobnie z połączenia słów: „tworzyć” i „potwór”.

Słowa potworzyć używa Bajdała, gdy kieruje zapytanie do Boga, dlaczego ten pozwolił na istnienie, a nawet stworzył takie potwory jak Dusiołek.

Jaką postacią jest Dusiołek? Dobrą czy złą?

Dusiołek może być symbolem zła, ale też lęku człowieka przed nieznanym czy nawet złych myśli/emocji drzemiących w człowieku.

Zwróć uwagę na to, że Bajdała zadaje trzy pytania. Ostatnie jest do Boga.

Bajdała nie rozumie, dlaczego Bóg pozwolił na istnienie takich stworów jak Dusiołek. Zadaje Bogu pytanie o to, dlaczego istnieje zło na świecie.

Przeczytaj dokładnie definicję ballady.  Motyw to element powtarzający się w tekstach literackich, kulturze i sztuce. Zapoznaj się z krótkimi definicjami liryki, epiki i dramatu. Skorzystaj ze słownika terminów literackich.

Motywy fantastyczne: Dusiołek czyhający na życie Bajdały.

Motywy ludowe: wiara w duchy, zmory, słownictwo gwarowe np: olaboga, dziewki wyłaje.

Cechy liryki: środki poetyckiego obrazowania np. przenośnie, onomatopeje, porównania. Podział na zwrotki, rymy.

Cechy epiki: jednowątkowa opowieść.

Cechy dramatu: monolog (Bajdała mówi do zwierząt).