R1bTSylQ21tgP
Ilustracja przedstawia czarne sylwetki ludzi znajdujące się obok siebie na ciemnoniebieskim tle. Jest ich około czterdziestu. Sylwetki są pokazane do pasa, mają łyse głowy i odstające uszy, nie widać twarzy. Umiejscowiono je w kilku rzędach, sprawiają wrażenie, jakby były wycięte z papieru.

Zwykły człowiek, zwykłe życie w poezji Juliana Tuwima

Zwykły człowiek
Źródło: Pixabay, licencja: CC BY 3.0.

Warto wiedzieć!

W poezji, prawie do końca wieku XIX, „pospolite tematy” uznawane były za nieestetyczne i nie miały prawa się pojawić. W wierszach opiewano wzniosłe idee i wartości. W polskiej poezji zmiany notuje się od 1918 r., poeci zaczęli poszukiwać nowych tematów i środków wyrazu, w kręgu ich zainteresowań znalazło się miejskie życie.

Miasto jako temat literacki ma już swoją historię. Dwieście, trzysta lat temu postrzegane było na ogół negatywnie, opisywano je z perspektywy wsi. Kojarzyło się wtedy z tym co obce, nowe i sztuczne, wciąż wyżej ceniono to, co swojskie, tradycyjne i naturalne. Ostoją tych wartości była właśnie wieśdwór szlachecki. Miasto było siedliskiem fałszu, amoralności, degeneracji i wykorzenienia, dlatego postrzegano je jako zagrożenie. Jednak z biegiem czasu stawało się tematem coraz bardziej intrygującym i sięgano po niego coraz częściej. Miasto stawało się symbolem nowoczesności, zmian. Urbanizacja, industrializacja czy migracje społeczne były zjawiskami, które działy się właśnie tam. Rozwój wielkich miast przyniósł ludziom wiele nowych doświadczeń, które dla pisarzy stały się tematem literackim, dlatego szukano nowych sposobów ich przedstawiania.

Polecenie 1

Wyszukaj w słowniku języka polskiego lub wyrazów obcych podanych poniżej haseł i wpisz ich definicje.

R1Np7FCj2ywQw
Ćwiczenie 1
R1WwqBOygt4jL
Wersja alternatywna: Omów kompozycję noweli na podstawie schematu. Wypełnij poniższe pola tekstowe wydarzeniami ujętymi w formę punków i przeciągnij je w określone miejsca.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1

Wypisz skojarzenia ze słowem POEZJA.

R48DAB422Xtjm
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Jakie tematy powinny poruszać teksty poetyckie? Czy jakieś z góry określone, ważne, poważne, czy też różnorodne? Podyskutujcie o tym w klasie. Jeśli weźmiesz głos w dyskusji, uzasadnij swoje zdanie.

RjDlQW8YMjDQV
(Uzupełnij).
04
Julian Tuwim19531894
RB89W8Bci4DKq
Julian Tuwim
Źródło: Władysław Miernicki, domena publiczna.

Julian Tuwim

pisarz, poeta, autor piosenek. Inspiracje do swej twórczości czerpał m.in., poprzez spacery po ulicach wielkiego miasta, słuchając ludzi i ich obserwując. Jego poezja często dotyczyła ich rozmów lub miejskiej obyczajowości. W swoich wierszach poeta zwracał też uwagę na różne rodzaje wykluczeniawykluczeniewykluczenia, marginalizację społecznąmarginalizacja społecznamarginalizację społeczną czy manipulacjemanipulacjamanipulacje, na jakie narażeni są ludzie biedni albo pochodzący z tzw. marginesu. W latach 20. i 30. ubiegłego wieku poruszanie w wierszach problematyki  społecznej było dla wielu czytelników zaskoczeniem.

REWVcCo485oru
Plansza biała na niej przesuwające się czarne napisy: literatura, recytacja, poezja, proza, sztuka, kultura. Kolejna plansza z tytułem: Mieszkańcy. Poniżej logo Kapitału Ludzkiego, ORE, Scholarisa, Unii Europejskiej. Kolejny kadr przedstawia mężczyznę w średnim wieku, czytającego wiersz Juliana Tuwima "Mieszkańcy". Stoi on na widowni teatralnej, wśród rzędów pustych krzeseł. Światło jest skierowane punktowo na postać mężczyzny, jego cień odbija się na ścianie. Jest on ubrany w czarny podkoszulek i szarą marynarkę, na nosie ma druciane okulary. W prawym dolnym rogu widnieje napis: Prof. Wiesław Komasa czyta wiersz "Mieszkańcy" Juliana Tuwima. Na koniec pojawia się znów plansza o białym tle, na niej przesuwające się czarne napisy: literatura, recytacja, poezja, proza, sztuka, kultura. Poniżej logo Kapitału Ludzkiego, ORE, Scholarisa, Unii Europejskiej.

Wysłuchaj aktorskiej interpretacji wiersza Juliana Tuwima „Mieszkańcy” w wykonaniu Wiesława Komasy, aktora i profesora Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie  lub zapoznaj się z jego treścią.

MieszkańcyJulian Tuwim
Julian Tuwim Mieszkańcy

Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach
Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.
Pleśnią i kopciem01kopciem pełznie po ścianach
Zgroza zimowa, ciemne konanie.

Od rana bełkot. Bełkocą, bredzą,
Że deszcz, że drogo, że to, że tamto.
Trochę pochodzą, trochę posiedzą,
I wszystko widmo. I wszystko fantom.02fantom.

Sprawdzą godzinę, sprawdzą kieszenie,
Krawacik musną, klapy obciągną
I godnym krokiem z mieszkań – na ziemię,
Taką wiadomą, taką okrągłą.

I oto idą, zapięci szczelnie,
Patrzą na prawo, patrzą na lewo.
A patrząc – widzą wszystko o d d z i e l  n i e
Że dom... że Stasiek... że koń... że drzewo...

Jak ciasto biorą gazety w palce
I żują, żują na papkę pulchną,
Aż, papierowym wzdęte zakalcem,
Wypchane głowy grubo im puchną.

I znowu mówią, że Ford... że kino...
Że Bóg... że Rosja... radio, sport, wojna...
Warstwami rośnie brednia potworna,
I w dżungli zdarzeń widmami płyną.

Głowę rozdętą i coraz cięższą
Ku wieczorowi ślepo zwieszają.
Pod łóżka włażą, złodzieja węszą,
Łbem o nocniki chłodne trącając.

I znowu sprawdzą kieszonki, kwitki,
Spodnie na tyłkach zacerowane,
Własność wielebną, święte nabytki,
Swoje, wyłączne, zapracowane.

Potem się modlą: „od nagłej śmierci...
...od wojny... głodu... odpoczywanie”
I zasypiają z mordą na piersi
W strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie.

unikatowy_nr_id_wpisu_01 Źródło: Julian Tuwim, Mieszkańcy, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, oprac. M. Głowiński, Wrocław 1986.
Ćwiczenie 2

Na podstawie wiersza Tuwima, określ kim jest podmiot liryczny.

R1GHGz5SEoMir
Ćwiczenie 3

Wyjaśnij, kim są tytułowi mieszkańcy miasta. Scharakteryzuj ich krótko.

Rwow2m1ny9MAE
(Uzupełnij).
RXqR7nkf9WhDt
Ćwiczenie 4
Dopasuj nazwy zachowań mieszkańców do właściwych cytatów. Trochę pochodzą, trochę posiedzą Możliwe odpowiedzi: 1.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 5

Wypisz z tekstu po jednym przykładzie porównania i metafory, a następnie zinterpretuj je.

R1UTvgLp7vsy6
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 6

Określ, jaką rolę w wierszu pełni powtarzanie przymiotnika „straszne”. Uzasadnij swoją odpowiedź.

R1KOH9BZGyR8h
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 7

Na podstawie wiersza Tuwima, określ stosunek podmiotu lirycznego do mieszczan.

R1UAzgcrAXfZd
(Uzupełnij).
01
02
Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, z czego wynika niechęć podmiotu lirycznego do tytułowych bohaterów utworu.

RPIrtsF3w3rFr
(Uzupełnij).
R19i5WOhbB1Ji
Ćwiczenie 9
Ćwiczenie interaktywne polegające na wybraniu właściwych elementów spośród wskazanych określeń.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Rc0EEwdQfqf18
Ćwiczenie 10
Uporządkuj wyrazy od tego, który ma najwęższy zakres znaczeniowy do tego o najszerszym zakresie znaczeniowym. Elementy do uszeregowania: 1. obywatel, 2. członek zbiorowości, 3. domownik, 4. człowiek
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Przeczytaj wiersz Juliana Tuwima Colloquium05Colloquium niedzielne na ulicy, a następnie wykonaj polecenia.

05
Julian Tuwim
Julian Tuwim Colloquium niedzielne na ulicy

„Pani ma bardzo ładne czerwone usta,
Ale zdaje mi się, że są troszeczkę pomalowane.
Co za dziw? Wiadomo, że kobieta – to istota pusta...
Puchu marny, jak mówi poeta... To przecież znane.

Ale, proszę pani, czy to przeszkadza prawdziwej miłości?
Pani pozwoli, że ją do domu odprowadzę...
Co? Pani nie zawiera na ulicy znajomości?
Nie rozumiem... Ja przecież pani nie zawadzę...

Skąd znam panią? To dobre! Widziałem, jak z kinematografu03kinematografu
Wychodziła pani zeszłą razą w towarzystwie gości...
Szukałem panią! Jak babcię kocham! A tu trzeba trafu,
Że znowu panią widzę... Co za zbieg okoliczności!

Pani wybaczy, że ja tak mówiłem na pani usta...
Ale, moja pani, w dzisiejszych czasach... Bo tak

– to mi się pani podoba...
Nie lubię, gdy niewiasta jest niesubtelna... Są guściki i gusta,
A pani to w sam raz... Przepraszam, po kim ta żałoba?

Szanowny tatuś pani powiększył grono aniołków!
Co za nieszczęście! Proszę pani, a kto wspomaga matkę?
Stryjo? No, no... Może pani przyjmie ten bukiecik fiołków?
Może wstąpimy razem na herbatkę?”

unikatowy_nr_id_wpisu_02 Źródło: Julian Tuwim, Colloquium niedzielne na ulicy, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, oprac. Michał Głowiński, Wrocław 1986, s. 14–15.
03
Ćwiczenie 11

Wyjaśnij, co oznacza słowo colloquium05colloquium.

RG1nhpLEdwFi8
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 12

Opisz podmiot liryczny w utworze Juliana Tuwima.

RQwrAwBBp6OvC
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 13

Scharakteryzuj sytuację liryczną w wierszu.

RFIjzRMrzkvzN
(Uzupełnij).
Rfg7r5s9Bbsyj
Ćwiczenie 14
Połącz nazwę środka stylistycznego z jego przykładem występującym w utworze. epitet Możliwe odpowiedzi: 1. Szanowny tatuś pani powiększył grono aniołków, 2. Pani ma bardzo ładne czerwone usta, 3. prawdziwej miłości, 4. tatuś, herbatkę, bukiecik, 5. Ale, proszę pani, czy to przeszkadza prawdziwej miłości? pytanie retoryczne Możliwe odpowiedzi: 1. Szanowny tatuś pani powiększył grono aniołków, 2. Pani ma bardzo ładne czerwone usta, 3. prawdziwej miłości, 4. tatuś, herbatkę, bukiecik, 5. Ale, proszę pani, czy to przeszkadza prawdziwej miłości? wykrzyknienia Możliwe odpowiedzi: 1. Szanowny tatuś pani powiększył grono aniołków, 2. Pani ma bardzo ładne czerwone usta, 3. prawdziwej miłości, 4. tatuś, herbatkę, bukiecik, 5. Ale, proszę pani, czy to przeszkadza prawdziwej miłości? zdrobnienia Możliwe odpowiedzi: 1. Szanowny tatuś pani powiększył grono aniołków, 2. Pani ma bardzo ładne czerwone usta, 3. prawdziwej miłości, 4. tatuś, herbatkę, bukiecik, 5. Ale, proszę pani, czy to przeszkadza prawdziwej miłości? apostrofa Możliwe odpowiedzi: 1. Szanowny tatuś pani powiększył grono aniołków, 2. Pani ma bardzo ładne czerwone usta, 3. prawdziwej miłości, 4. tatuś, herbatkę, bukiecik, 5. Ale, proszę pani, czy to przeszkadza prawdziwej miłości?
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 15
R1eGwTnKeAyoa
O czym mówi w swoim monologu mężczyzna i jak się zachowuje? Uporządkuj zdania w odpowiedniej kolejności.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 16

Wypisz z wiersza kolokwializmy. Określ ich funkcję.

RG8iLnGK8IKZ3
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Dopisz kolejny fragment wiersza, który stanowiłby kontynuację przedstawionej scenki.

RkIFHCeqZIDDE
(Uzupełnij).

Sprawdź, czy umiesz!

Polecenie 4

Rozmowa w tym wierszu jest w rzeczywistości monologiem mężczyzny. Kwestie, które wypowiada kobieta, są przez niego powtarzane, aczkolwiek nie słyszymy pytań i zdań, które mówi. Uzupełnij tekst wiersza wypowiedziami kobiety. Zadbaj, aby były to uprzejme, stanowcze odpowiedzi, które odstraszą natręta.

RXDa8Tg7fg6EL
(Uzupełnij).
Polecenie 5

Czy model życia, jaki wiodą bohaterowie wiersza Mieszkańcy, jest nadal aktualny? Napisz wypowiedź argumentacyjną, w której zaprezentujesz swoje stanowisko.

R1DlfJFEJUWqB
(Uzupełnij).
Polecenie 6

W jakim stopniu w twoim środowisku przywiązuje się wagę do dobrego wychowania? Czy mają znaczenie zachowania takie jak: kolejność wchodzenia do pomieszczeń; pierwszeństwo podania dłoni przy powitaniu; kolejność przedstawiania się osób, sposób wypowiadania się. Uzasadnij swoje stanowisko.

R19qIDiJFXeol
(Uzupełnij).
Polecenie 7

Przygotuj zasady savoir‑vivre'u06savoir‑vivre'u , który obowiązywałby w twojej szkole.

ROUntmFwNADJx
(Uzupełnij).
Polecenie 8

Wskaż – na podstawie własnych obserwacji – kilka przykładów zachowań, które w twoim otoczeniu są synonimem nietaktunietaktnietaktu.

RhfPJMG8u2yjf
(Uzupełnij).
Polecenie 9

Scharakteryzuj język twojego pokolenia.

R1OHK1G93TR2N
(Uzupełnij).
06

Słownik

manipulacja
manipulacja

wykorzystywanie jakichś okoliczności, naginanie lub przeinaczanie faktów w celu udowodnienia swoich racji lub wpływania na cudze poglądy i zachowania

marginalizacja
marginalizacja

utrata lub pomniejszenie znaczenia czegoś albo wpływu na coś

marginalizacja społeczna
marginalizacja społeczna

wyłączenie z udziału w życiu społecznym jednostek, grup społecznych

nietakt
nietakt

niestosowne zachowanie świadczące o braku lub nieznajomości zasad dobrego wychowania

wykluczenie
wykluczenie

wyłączenie kogoś, coś z jakiejś grupy