Warto wiedzieć!

Wszelkie dobrodziejstwa sieci, a więc praktycznie nieograniczony dostęp do różnorakich informacji, możliwość szybkiej komunikacji na dowolne odległości czy biznes z bezpośrednim dostępem do światowego rynku konsumentów, rodzą również poważne zagrożenia dla użytkowników internetu. Jednym z  przestępstw popełnianych w sieci jest wszechobecna tendencja łamania praw autorskich. Kradzież czyjejś pracy (tekstu, utworu muzycznego, pracy graficznej itp.) i przypisywanie sobie jej autorstwa wynika bardzo często ze złudnego poczucia anonimowości w sieci, ale także ze zwykłego lenistwa. Takie działania są zagrożone odpowiedzialnością karną w postaci grzywny, karą ograniczenia wolności, a nawet dwóch lat pozbawienia wolności. Jeśli dodatkowo czerpało się zyski z kopiowanych materiałów, grozi nam kara do 5 lat pozbawienia wolności. Oprócz odpowiedzialności karnej mamy również odpowiedzialność cywilną. W tym przypadku osoba posiadająca prawa do opublikowanego utworu bez jej zgody może domagać się wysokiego wynagrodzenia. Niezwykle ważną informacją jest fakt, że nieumyślne złamanie praw autorskich nie zwalnia nas z odpowiedzialności. Bardzo ważne jest więc, by sprawdzać, czy dany utwór, grafika, tekst itp. możemy wykorzystywać lub przetwarzać.

Prawa autorskie chronią nie tylko literaturę, dzieła muzyczne czy plastyczne, ale również np. układ choreograficzny, projekty ubrań, mebli.

Każdy człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści wynikających z jakiejkolwiek jego działalności naukowej, literackiej lub artystycznej, dlatego każdy utwór muzyczny, tekst literacki, z którego korzystamy, musi być oznaczony imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem autora. Przypisanie sobie autorstwa cudzego utworu to plagiat.

Domena publiczna (DP)

Jeśli chcesz dzielić się w sieci zasobami własnego autorstwa, np. prezentacją czy filmem, pamiętaj by do ich tworzenia wykorzystywać materiały z legalnych źródeł, np. znajdujących się w domenie publicznej. Są to zasoby, z których możesz korzystać bez ograniczeń, bo prawa  majątkowe do twórczości wygasły, minęło 70 lat od śmierci ich twórcy, ewentualnie minęło 70 lat od pierwszego rozpowszechnienia utworu danego twórcy.

Można kopiować i rozpowszechniać utwór lub tekst literacki, ale tyko na użytek własny, rodziny i znajomych, cytować go w całości lub fragmentach i pobierać z internetu. Bez ograniczeń można tylko korzystać z utworów znajdujących się w domenie publicznejdomena publicznadomenie publicznej.

RwOCyZruZS3j6

Grafika przedstawia symbol domeny publicznej. Na białym tle znajduje się szary okrąg, w jego środku znajduje się przekreślone C.

Dozwolony użytek

Najważniejszym elementem prawa autorskiego jest  możliwość nieodpłatnego korzystania z utworów w określonych sytuacjach, tzw. dozwolony użytek. Przykładowo, zakazane jest wykorzystanie utworu w celach zarobkowych, ale możesz sam lub w towarzystwie członków rodziny i bliskich znajomych:

• pobrać plik z muzyką ze strony WWW,

• pożyczyć książkę znajomemu,

• zrobić kserokopię książki,

• wykonać kopię płyty CD,

• odtwarzać muzykę na imprezie urodzinowej,

• odwiedzać strony WWW.

Ponadto, dozwolonym użytkiem jest pobranie materiałów ze stron internetowych na własne potrzeby, ale nie wolno udostępniać dzieł innych twórców w sieci oraz zmieniać ich i prezentować jako własne dzieło.

R1XJVgE3xrwc9

Ilustracja przedstawiająca syna z mamą, którzy siedzą przed ekranem laptopa i sprawdzają coś w internecie. W dymku napis: - Mamo, czy mogę to zdjęcie wykorzystać w swoim wypracowaniu? - Oczywiście synku. Pamiętaj jednak o podaniu danych autora zdjęcia i adresu strony internetowej.

Jeśli w swoim wypracowaniu cytujesz urywki utworów, powinna mu towarzyszyć informacja o źródłach (imię i nazwisko autora cytowanej treści, miejsce publikacji).

Jeśli korzystasz z cudzych materiałów, zawsze podajesz ich źródło.

Jeśli wykorzystujesz zdjęcia innych, zawsze podajesz ich autora.

Otwarte zasoby edukacyjne

Materiały udostępniane w podręcznikach internetowych, kursach onlineonline online, testach stanowią najczęściej otwarte zasoby edukacyjne, to znaczy, że każdy ma prawo się nimi dzielić, poprawiać i tłumaczyć na inne języki. Na stronie internetowej o adresie http://creativecommons.pl, poza szczegółowymi informacjami o licencjachlicencjalicencjach, możesz znaleźć również wiele ciekawych odnośników np. do stron z darmowymi i otwartymi zasobami (https://otwartezasoby.pl).

RttVU6B365U2T

Grafika przedstawia logo wolnych licencji. Z lewej strony znajduje się okrąg, w którym umieszczone są 2 litery C. Z prawej strony jest napis creative commons .

Prawo cytatu

Polskie prawo mówi, że do wykorzystania cudzego utworu potrzebna jest zgoda autora. Jednakże od reguły tej występują pewne wyjątki i do wyjątków tych zaliczyć trzeba prawo cytatu.

Cytat to z jednej strony dosłowne przytoczenie – np. zaprezentowanie fragmentu utworu, który został już rozpowszechniony (przywołanie słów).

Cytat to również parafrazaparafrazaparafraza cudzych wypowiedzi.

Wykorzystanie cudzego utworu to jednak sytuacja wyjątkowa i można to czynić wyłącznie w celu:

• analizy krytycznej lub naukowej,

• polemiki,

• wyjaśnienia,

• celach naukowych.

W sytuacji wykorzystania fragmentu cudzego utworu we własnej pracy, wypracowaniu szkolnym należy wyraźnie zaznaczyć granice cytatu tak, aby oddzielić od siebie utwór cytowany i tekst własnej pracy.

Cytowane teksty zapisujemy w cudzysłowie po dwukropku.

Przykład: Jak mówi przysłowie: „Prawdziwa cnota krytyk się nie boi”.

W celu zachowania spójności tworzonego tekstu należy wprowadzić do niego zapowiedź tego, o czym chcemy opowiedzieć (np. 'o tym w następnym akapicie', 'opisując to pokrótce…'). Warto też nawiązywać do fragmentów napisanych wcześniej
(np. 'jak wcześniej to zostało opisane', 'wyżej omówiliśmy…').

Sprawdź, czy umiesz!

Słownik