Adam Mickiewicz Pan Tadeusz - fragment Koncert Jankiela
Warto wiedzieć!
W epoce romantyzmuromantyzmu muzyka była najbardziej uprzywilejowana ze wszystkich dziedzin sztuki. Ernst Teodor Amadeus HoffmannErnst Teodor Amadeus Hoffmann zdefiniował muzykę jako „najbardziej romantyczną ze wszystkich sztuk”, „jedyną prawdziwie romantyczną, gdyż tylko nieskończoność stanowi jej przedmiot”. Hoffmann stworzył koncepcję sztuki dźwięków, opartą na przekonaniu, że istotą muzyki romantycznej jest „nieskończona tęsknota”. W opinii romantyków muzyka wkracza więc w obszar metafizyki i wprawia duszę w stany nieokreślone i wysublimowanewysublimowane - dlatego należy ją odbierać intuicyjnie i emocjonalnie.
Władzę muzyki nad emocjami i wspomnieniami człowieka podkreślił Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu, czego przykładem jest słynny koncert nad koncertami
. Gra Jankiela na cymbałach to historia pisana na pięciolinii. Historia ojczyzny, w nutach której odnajdujemy tragedie i chwile triumfu, rozpacz, ale i nadzieję.
Każdy z nas ma w swojej pamięci jakieś szczególnie mu bliskie melodie. Wiążą się one z jakimiś wydarzeniami, przypominają konkretne sytuacje czy osoby. Nie ma w tych wspomnieniach patetyczności i powagi koncertu Jankiela, ale to, co pozostaje niezmienne, to emocje i silne uczucia, które wywołuje muzyka.
Autor i jego dzieło
Adam Mickiewicz
Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego romantyzmu. Wraz z Juliuszem Słowackim
i Zygmuntem Krasińskim uznawany za wieszcza narodowego, czyli twórcę natchnionego. Był pisarzem, poetą, jak też działaczem politycznym i wykładowcą akademickim. Do jego dzieł należą, m.in.: zbiór ballad Ballady i romanse, poemat Grażyna, dramaty romantyczne Dziady cz. I, II, III, IV, powieść poetycka Konrad Wallenrod, utwór poetycki o wymowie politycznej Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego, epopeja Pan Tadeusz.
Pan Tadeusz został uznany za narodową epopejęepopeję. Jak każda epopeja także utwór Mickiewicza jest opowieścią wierszowaną, o rytmicznej budowie, rozpoczyna się inwokacjąinwokacją, odwołuje się do ważnych wydarzeń dziejowych, a zarazem zawiera spójny, płynny tok narracyjny, ujęty w trzynastozgłoskowiec. Rytm wiersza nie jest monotonny, ponieważ poeta w mistrzowski sposób operował przerzutniąprzerzutnią, zmieniał średniówkęśredniówkę, różnicował akcenty. Wszystko to ukształtowało wewnętrzną linię melodyczną tekstu. Ponadto wieszcz, wykorzystując doniosłą rolę muzyki w sztuce romantyzmu, w fabule tekstu niejednokrotnie nawiązywał do utworów muzycznych lub innych zdarzeń związanych z muzykowaniem, koncertowaniem czy śpiewem. Można stwierdzić, że Mickiewicz ujawnia się w Panu Tadeuszu jako twórca i odbiorca doznań muzycznych.
![Zdjęcie przedstawia skan pierwszej strony pierwodruku "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza. Strony są pożółkłe. Na lewej stronie książki znajduje się rycina przedstawiająca Adama Mickiewicza. Pisarz został ukazany z prawego profilu. Pod ryciną znajduje się podpis "Adam Mickiewicz" oraz napis: "Podług medalionu wykonanego w Weimarze [czyt. waimarze] 1829 przez P. Dawida, Członka Instytutu Francyi". Pod opisem znajduje się dedykacja, zapisana ozdobną czcionką: "Stefanowi Witwickiemu poświęca ziomek, towarzysz i przyjaciel, Antoni Oleszczyński". Pod dedykacją znajduje się data: 1834. Po prawej stronie książki znajduje się opis: "Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812, we dwunastu księgach, wierszem, przez Adama Mickiewicza. Tom pierwszy. Wydanie Werandra Jeiomickiego z popiersiem autora. Paryż, 1834". Napisy na stronie wykonane są różnymi ozdobnymi czcionkami.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1ey2KgyBLgxj/1710922430/1UbEe6Oq3IpGQch0X9wi14hapVg4xuct.jpg "Kliknij, aby powiększyć")
Koncert nad koncertami
Koncert Jankiela jest utworem muzycznym zaimprowizowanym, ilustrującym doznania emocjonalne towarzyszące ważnym wydarzeniom historycznym, prezentowanym przez wirtuoza uosabiającego cechy artysty romantycznego.
Jankiel został ukazany w epopei jako artysta dźwięku. Z kolei jego słuchacze
to osoby odbierające dźwięk swoim zaangażowaniem, wyobraźnią i emocjonalnością.
Przeczytaj poniższy fragment Księgi XII z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, a następnie wykonaj związane z nim ćwiczenia.
Pan Tadeusz[...] Było cymbalistów wielu,
Ale żaden z nich nie śmiał zagrać przy Jankielu
(Jankiel przez całą zimę nie wiedzieć gdzie bawił,
Teraz się nagle z głównym sztabem wojska zjawił).
Wiedzą wszyscy, że mu nikt na tym instrumencie
Nie wyrówna w biegłości, w guście i w talencie.
Proszą, ażeby zagrał, podają cymbały. [...]Razem ze strun wiela
Buchnął dźwięk, jakby cała janczarska kapela
Ozwała się z dzwonkami, z zelamizelami, z bębenki.
Brzmi PolonezPolonez Trzeciego Maja! – Skoczne dźwięki
Radością oddychają, radością słuch poją,
Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostoją –
Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły,
W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły
Po dniu Trzeciego MajaTrzeciego Maja w ratuszowej sali
Zgodzonego z narodem króla fetowali;
Gdy przy tańcu śpiewano:Wiwat Król kochany!
Wiwat Sejm, wiwat Naród, wiwat wszystkie stany!Mistrz coraz takty nagli i tony natęża,
A wtem puścił fałszywy akord jak syk węża,
Jak zgrzyt żelaza po szkle – przejął wszystkich dreszczem
I wesołość pomieszał przeczuciem złowieszczem.
Zasmuceni, strwożeni, słuchacze zwątpili,
Czy instrument niestrojny? czy się muzyk myli?
Nie zmylił się mistrz taki! on umyślnie trąca
Wciąż tę zdradziecką strunę, melodyję zmąca,
Coraz głośniej targając akord rozdąsany,
Przeciwko zgodzie tonów skonfederowany;
Aż Klucznik pojął mistrza, zakrył ręką lica
I krzyknął:Znam! Znam głos ten! To jest T a r g o w i c aT a r g o w i c a!
I wnet pękła ze świstem struna złowróżąca;
Muzyk bieży do prymów, urywa takt, zmąca,
Porzuca prymy, bieży z drążkami do basów.Słychać tysiące coraz głośniejszych hałasów,
Takt marszu, wojnawojna, atak, szturm, słychać wystrzały,
Jęk dzieci, płacze matek. – Tak mistrz doskonały
Wydał okropność szturmu, że wieśniaczki drżały,
Przypominając sobie ze łzami boleści
R z e ź P r a g iR z e ź P r a g i, którą znały z pieśni i z powieści,
Rade, że mistrz na koniec ze strunami wszystkiemi
Zagrzmiał, i głosy zdusił, jakby wbił do ziemi.Ledwie słuchacze mieli czas wyjść z zadziwienia,
Znowu muzyka inna – znów zrazu brzęczenia
Lekkie i ciche, kilka cienkich strunek jęczy,
Jak kilka much, gdy z siatki wyrwą się pajęczej.
Lecz strun coraz przybywa, już rozpierzchłe tony
Łączą się i akordów wiążą legijonylegijony,
I już w takt postępują zgodzonymi dźwięki,
Tworząc nutę żałosną tej sławnej piosenki:
O żołnierzu tułaczu, który borem, lasem
Idzie, z biedy i z głodu przymierając czasem,
Na koniec pada u nóg konika wiernego,
A konik nogą grzebie mogiłę dla niego.
Piosenka stara, wojsku polskiemu tak mila!
Poznali ją żołnierze, wiara się skupiła
Wkoło mistrza; słuchają, wspominają sobie
Ów czas okropny, kiedy na Ojczyzny grobie
Zanucili tę piosnkę i poszli w kraj świata;
Przywodzą na myśl długie swej wędrówki lata
Po lądach, morzach, piaskach gorących i mrozie,
Pośrodku obcych ludów, gdzie często w obozie
Cieszył ich i rozrzewniał ten śpiew narodowy.
Tak rozmyślając, smutnie pochylili głowy.Ale je wnet podnieśli, bo mistrz tony wznosi,
Natęża, takty zmienia, coś innego głosi,
I znowu spojrzał z góry, okiem struny zmierzył,
Złączył ręce, oburącz w dwa drążki uderzył:
Uderzenie tak sztuczne, tak było potężne,
Że struny zadzwoniły jak trąby mosiężne
I z trąb znana piosenka ku niebu wionęła,
Marsz tryumfalny:Jeszcze Polska nie zginęła!...- I wszyscy klasnęli,
Marsz Dąbrowski do Polski!
I wszyscy: „Marsz DąbrowskiMarsz Dąbrowski!” chorem okrzyknęli![...] Żyd poczciwy Ojczyznę jako Polak kochał!
Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Warszawa 1982, s. 349–353.
Na podstawie poniższych cytatów zbierz jak najwięcej informacji na temat Jankiela. Napisz poniżej krótką notatkę o tym bohaterze.
Było cymbalistów wielu,
.
Ale żaden z nich nie śmiał zagrać przy Jankielu
(Jankiel przez całą zimę nie wiedzieć gdzie bawił,
Teraz się nagle z głównym sztabem wojska zjawił).
Wiedzą wszyscy, że mu nikt na tym instrumencie
Nie wyrówna w biegłości, w guście i w talencie.
Proszą, ażeby zagrał, podają cymbały
„Żyd poczciwy Ojczyznę jako Polak kochał!”
„Jankiel przez całą zimę nie wiedzieć gdzie bawił,
Teraz się nagle z głównym sztabem wojska zjawił”.
Odwołując się do treści zawartych w „koncercie nad koncertami”, ustal i zapisz poniżej, z ilu części składa się koncert Jankiela. Określ, z czego wynika taki podział.
Koncert Jankiela stanowi przykład muzyki programowej (ilustracyjnej) i jak każda wielka forma muzyczna – jest trzyczęściowy (w pierwszej części słychać PolonezPolonez Trzeciego Maja, w drugiej – pieśń żołnierską Idzie żołnierz borem, lasem, w trzeciej – Mazurek Dąbrowskiego). Szczególne zaakcentowanie talentu Jankiela (porównywanego do znanych wirtuozów romantycznych: Fryderyka ChopinaFryderyka Chopina,Franciszka LisztaFranciszka Liszta, Niccolò PaganiniegoNiccolò Paganiniego wpisywało się w modę gloryfikacjigloryfikacji wybitnych artystów estrady.
Korzystając z podanego fragmentu Pana Tadeusza
, wypisz wydarzenia historyczne, do których nawiązuje Jankiel w swoim koncercie.
Korzystając z objaśnień w podanym fragmencie Pana Tadeusza
, wypisz wydarzenia historyczne, do których nawiązuje Jankiel w swoim koncercie.
Sprawdź, czy umiesz!
Odszukaj wiersz, piosenkę lub melodię, które z jakiś względów są ci szczególnie bliskie, przypominające przeszłość, „rodzące” marzenia... Napisz poniżej tytuł wybranego utworu i określ, jakie emocje i uczucia wywołuje w tobie wskazany tekst kultury.