Co brzęczy w poezji? Onomatopeja i inne środki poetyckie

Porównanie – zestawienie cech dwóch zjawisk za pomocą słów: „jak”, „jakby”, „jakoby”, „na kształt”, „niby”, „niczym”. Używamy go, aby porównać ze sobą pewne słowa i uwidocznić ich cechy wspólne.

Przenośnia – połączenie wyrazów, które wspólnie tworzą nowy sens, niezgodny z ich podstawowymi znaczeniami.

Epitet – wyraz będący określeniem rzeczownika.

Przykłady środków stylistycznych występujących w wierszu:

• porównanie: „Jakby z worków szarych mokry, mżący maczek, sypie się”; deszczowa chmura porównana została do szarego worka, z którego wysypuje się mak;

• przenośnia: „rośny pył jesienny”; rozpylone jak kurz drobinki rosy;

• epitet: „kapanina biedna”; drobny, niewiele znaczący deszczyk.

Animizacja - inaczej ożywienie jest to nadawanie zjawiskom i przedmiotom cech istot żywych.

Uosobienie - jest to nadawanie zwierzętom, roślinom czy zjawiskom cech ludzkich.

Przykłady animizacji w utworze Juliana Tuwima:

• „skacze dżdżu wodnisty puszek”; kapuśniaczek, podobnie jak istota żywa ma możliwość skakania;

• „sił ostatkiem pusząc się w ostatnim dreszczu”; kapuśniaczek potraktowany jest jak istota żywa, która może stracić siły, mieć dreszcze i puszyć się jak ptak.

Przykłady uosobień w utworze Juliana Tuwima:

• „Tak to sobie marzy kapanina biedna”; kapuśniaczek jest ukazany jak nieszczęśliwy człowiek, który marzy o tym, by być kimś ważniejszym, niż jest;

• „co by strasznie chciały być dorosłym deszczem”; kapuśniaczek, podobnie jak człowiek, może czegoś chcieć, w tym przypadku deszczyk che być „dużym” deszczem.

Pamiętaj, zdrobnienia wyrażają pozytywny stosunek do czegoś lub kogoś. Skorzystaj ze słownika terminów literackich.

Stosunek podmiotu lirycznego do bohatera wiersza jest życzliwy, czuły, przyjazny. Świadczy o tym użycie w wierszu zdrobnień nazw deszczu: „kapuśniaczek”,  „deszczyk”, a także opartych na zdrobnieniach porównań: „puszek”, „maczek”, „muszek”. Podmiot liryczny wypowiada się o bohaterze, tak jak dorośli zwykli wypowiadać się z czułością i troską o dzieciach: „młodziutki deszczyk”; „słabe”; „maleńkie”; „nie potrafi jeszcze”; „kropki”, „co by chciały być dorosłym deszczem”.

Zjawiska atmosferyczne (meteorologiczne, pogodowe) są widoczne w powietrzu lub na powierzchni ziemi, np. mgła, rosa czy tęcza.

Zjawiska atmosferyczne towarzyszące burzy to np.: błyskawice, grad, porywisty wiatr i ulewny deszcz.

Zastanów się, czy opis jest statyczny czy pełen dynamizmu. Czy burza opisana jest jako niszczycielski żywioł, czy może w inny sposób?

Opis burzy jest dynamiczny (liczne czasowniki, wyrazy dźwiękonaśladowcze), sam żywioł opisany jest poetycko – jak spektakl natury oraz wzniosłe i groźne widowisko.

Najczęściej stosowane w porównaniach słowa to: jak, jakby, niby, na kształt, podobnie.

Porównania obecne w utworze to np.: krople jak proste struny, anioł burzy na kształt niezmiernego słońca, jak z wiader buchają.
Funkcja, jaką pełnią w zacytowanym fragmencie to m.in. wyolbrzymienie cech opisywanych zjawisk (błyskawic, deszczu) i pobudzenie wyobraźni czytelnika, dodanie dynamiki.

Zwróć uwagę, że pierwszy z wymienionych środków stylistycznych ma znaczenie niedosłowne, drugi nadaje cechy istot żywych zjawisku atmosferycznemu, a trzeci wskazuje kilka cech zjawiska.

Zastosowane środki stylistyczne to:

• przenośnia; znaczenie: deszcz pada tak gwałtownie, że krople nie padają pojedynczo, tylko tworzą pionowe smugi, które wyglądają, jakby łączyły ziemię z chmurami; funkcja: oddziałuje na wyobraźnię czytelnik;

• ożywienie; znaczenie: grzmot na chwilę ucichnie; funkcja: oddziałuje na zmysły i wyobraźnię czytelnika;

• epitety; znaczenie: na niebie zrobiło się bardzo ciemno; funkcja: odwołuje się do zmysłów czytelnika, podkreśla intensywność zachmurzenia.

Spróbuj odczytać opis burzy za pomocą zmysłów. Zwróć uwagę na opisy nieba, zachmurzenia, ciemności (zmysł wzroku), opisy odgłosów deszczu, burzy (zmysł słuchu) oraz opis ciemności, w którym podkreślona jest jej gęstość (zmysł dotyku).

Fragmenty oddziałujące na zmysły to, np.:

– „Noc je z burzą od nocy czarniejszą zaciemia”, „Już zakryły się całkiem niebiosa i ziemia” (wzrok),
– „Uciekł w niebo i drzwi chmur zatrzasnął piorunem” (słuch),
– „I ciemność gruba, gęsta, prawie dotykalna” (dotyk).

Wyrazy dżwiękonaśladowcze to takie, które wskazują na zjawiska dźwiękowe (wieje, grzmi) oraz naśladują naturalne odgłosy, np. bum, stukot, hau‑hau.

Wyrazy dźwiękonaśladowcze to np.: pluszczy, buchają, rykły, zatrzasnął, szumi, szemrze.

Możesz skorzystać ze słownika frazeologicznego.

Przysłowie „Kto sieje wiatr, ten zbiera burzę” można zinterpretować następująco:

osoba, która wywołuje niepokój i powoduje gwałtowne zmiany, powinna spodziewać się skutków swojego ryzykownego postępowania.