R9Hgs6qWZKgvl
Na ilustracji znajduje się biała postać w żółtym kasku z narzędziem murarskim (kielnią) w jednej dłoni i cegłą w drugiej. Nie ma twarzy, ani ubrania. Buduje mur, który znajduje się przed nią. Brakuje w nim jednej cegły. Zamiast niej, w tym miejscu znajduje się szara substancja.

Wyrazy poza zdaniem

Okładka – Jak zbudowane są zdania
Źródło: Pixabay, grafika komputerowa, domena publiczna.

Warto wiedzieć!

W zdaniu wyrazy układają się w porządku nadrzędno‑podrzędnym. Taki układ nazywamy związkiem składniowym, np. ciekawa gazeta. Wyraz podrzędny określa wyraz nadrzędny.

Pojedyncze słowa nie wystarczają, by wyrazić myśli lub przekazać komuś informacje. Jedne mogą występować samodzielnie i przekazywać skończone myśli. Drugie służą do tego, aby uzupełniać ich treść. Nie każdy wyraz w wypowiedzeniu jest częścią zdania.

Rj6q4T9kfOy6a
Wykres ilustrujący, jakie wyrazy są samodzielnymi częściami zdania
Źródło: a. nn.
Rc99NhYK9wJqc
Niesamodzielne części zdania
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

W zdaniu mogą występować wyrazy, które nie tworzą związków składniowych  - są to tzw. wyrazy poza związkami składniowymi. Należą do nich:

  • bezpośrednie zwroty do adresata w wołaczu, np. Mirku, czy mnie słyszysz?

  • wykrzykniki, np. Oj, boli!

  • wyrazy lub wyrażenia wyrażające stosunek mówiącego do wypowiadanych treści, np. Bez wątpienia, to najlepszy uczeń w klasie!

  • wyrazy lub wyrażenia wzmacniające lub modyfikujące całość wypowiedzi, np. No cóż, trudna rada.

JPOL_E3_E4_Zadaniowo
Ćwiczenie 1

Ułóż zdanie, które będzie zawierało wyrazy poza związkami składniowymi.

RVXBnPxo7Du4s
RkTnEZX6bB9xV
Ćwiczenie 2
Wskaż zdania, w których występują wyrazy poza związkami składniowymi.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
RASBSD9HLrN9e
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne polega na zaznaczeniu odpowiednich wyrazów.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
RXfQmSFkk2Hul
Ćwiczenie 4
Uzupełnij krzyżówkę wyrazami, które w zdaniu nie tworzą związków składniowych, a dowiesz się, za pomocą jakiego wykrzyknika można wyrazić zaskoczenie albo przestrach.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ważne!

Wyrazy wtrącone wydzielamy obustronnymi przecinkami lub przecinkiem i dwukropkiem.

Czekałam, niestety, bardzo długo.

Mamo, usmażysz dziś naleśniki?

Zjadłam dziś kilkanaście pierogów, ściśle: siedemnaście.

Ćwiczenie 5

Przepisz podane zdania i wstaw przecinki, wydzielając wyrazy  lub wyrażenia niebędące częściami zdania.

Pani dyrektor czy koniecznie musimy się spotkać?

Czy mogłabyś kochana kupić mi cytryny?

Cykl filmów o hobbicie należy niewiątpliwie do gatunku fantasyfantasyfantasy.

Jest to w moim przekonaniu najciekawsza powieść roku.

Ten dywan według mnie nie nadaje się do tego pokoju ze względu na pstrokaty wzór.

Mój brat nie umie niestety spojrzeć krytycznie na swoją garderobę.

Ona moim zdaniem od jakiegoś czasu bezczelnie kłamie.

Rzz3DCYlymF7F
fantasy

Sprawdź, czy umiesz!

Polecenie 1

Ułóż krótki dialog, w którym użyjesz co najmniej pięciu wyrazów (innych niż te, które pojawiły się w lekcji) występujących poza związkami składniowymi zdania. Pamiętaj o zastosowaniu prawidłowej interpunkcji.

R4moigKDp29vo