Jacy oni/one są? Charakterystyka porównawcza
Warto wiedzieć!
Charakterystyka porównawcza to forma wypowiedzi, w której porównujemy co najmniej dwie postacie, ukazując podobieństwa i różnice między nimi. Aby napisać charakterystykę porównawczą, należy wybrać zasadę porównywania: opisać osobno każdą postać i w zakończeniu pracy sformułować wnioski dotyczące podobieństw i różnic lub równocześnie scharakteryzować opisywane postacie pod kątem wybranych cech.
Przykładowe elementy charakterystyki porównawczej postaci
Przedstawienie postaci |
|
|---|---|
Wygląd postaci |
|
Cechy charakteru |
|
Sposób zachowania |
|
Zainteresowania i umiejętności |
|
Poglądy i wartości |
|
Wnioski wynikające z porównania postaci | Podsumowanie podobieństw i różnic pomiędzy postaciami. |
Wypisz z powyższego ćwiczenia słownictwo wartościujące pozytywnie i negatywnie. Odpowiedz, co wyrażają słowa wartościujące.
Sformułuj krótkie definicje poniższych wyrazów. Następnie sprawdź w dowolnym słowniku języka polskiegosłowniku języka polskiego, czy udało ci się poprawnie wykonać zadanie.
a) sumienny,
b) rycerski,
c) skromny,
d) dociekliwy,
e) szczodry,
f) chciwy,
g) awanturniczy,
h) zręczny,
i) mężny,
j) chełpliwy.
Przeczytaj zamieszczone poniżej fragmenty dramatu Juliusza Słowackiego, a następnie na ich podstawie i znajomości całej lektury wykonaj ćwiczenia.
BalladynaAkt I
Scena III (fragment)WDOWA
Niech wszelki duch Boży
Boga wychwala... ja odemknę chatę...Patrzy przez dziurkę od klucza.
O, jakie stroje złocisto‑bogate!
Otwiera.
Czy w imię Boga?...
Kirkor wchodzi.
KIRKOR
Tak, z Boga imieniem,
Proszę wybaczyć, ale nad strumieniem
Mostek pod moim załamał się kołem,
Szukam schronienia...WDOWA
Proszę poza stołem,
Mój królewicu, siadać – proszę siadać.
Chata uboga – raczyłeś powiadać,
Że powóz... O! to nieszczęście! – Dziewczęta!
To moje córki, jasny królewicu –
A to już dawno człowiek nie pamięta
Takich przypadków, chyba przy księżycu
Młynarz, co jechał przeszłej wiosny.BALLADYNA
Matko,
Dosyć – daj panu mówić...Wchodzi Skierka niewidzialny dla aktorów.
KIRKOR
Przed tą chatką
Słyszałem dźwięki luteń... czy to córki
Wasze grywają na lutni?WDOWA
Przepraszam –
Nie... królewicu...SKIERKA
Z niewidzialnej chmurki
Sympatycznymi kwiaty poukraszam
Obie dziewice, bo moja królowa
Nie powiedziała, do której nakłonić
Serce Kirkora... Muzyka echowa
Zacznie hymnami powietrznymi dzwonić;
A wieniec kwiatów taką woń rozleje,
Że serce tego człowieka omdleje,
Że jednym sercem dwa serca pokocha.Wkłada wieńce kwiatów na głowy dziewicom – słychać muzykę.
WDOWA
Może królewic chce odpocząć trocha?...KIRKOR
z zadziwieniem i niespokojnością
Odpocząć, kiedy dźwięki takie cudne
Słyszę... Dziewice, wasze są to pieśni?...
Słyszę śpiewanie...ALINA
Czy się panu nie śni?
Tu w chacie... cicho...KIRKOR
Ach! jakże mi nudne
Wspomnienie zamku pustego!...SKIERKA
na stronie
Czar działa...
KIRKOR
Z jakich kadzideł ta woń się rozlała?...
To z pewna wasze wieńce, uroszone
Łzami wieczora, dają takie wonie?BALLADYNA
Lecz my nie mamy wieńców.Wchodzi Sługa Kirkora bogato ubrany.
SŁUGA
Naprawione
Koło w powozie...KIRKOR
Wyprząc z dyszla konie,
Ja tu zostanę...Sługa odchodzi.
WDOWA
Cóż to za zjawienie?
Królewic w chacie! Na jakim on sienie
Spać będzie?... Jemu listki róży cisną...KIRKOR
do siebie
Prawdę wróżyłeś, pustelniku stary:
Gdzie okienkami dwie różyczki błysną,
Gdzie dach słomiany...SKIERKA
do siebie
Zakończone czary...
KIRKOR
do Wdowy
Słuchajcie, matko! na świat wyjechałem
Szukać ubogiej i cnotliwej żony;
Dalej nie jadę, bo tu napotkałem
Cudowne bóstwa!...O! gdybym dwa trony –
Ach! powiem raczej, gdybym miał dwa serca!
Lecz zdaje mi się, że dwa serca noszę...
Dwóma sercami o dwie córki proszę;
Ale Bóg jedną tylko wziąć pozwala
I do ślubnego prowadzić kobierca;
Więc trzeba wybrać... Czemuż losu fala
Rozbiła serce moje o dwie skały?
Ach, czemu oczy pierwej nie wybrały
I nie powiodły czucia? Dziś nie umiem
Wybrać...WDOWA
Ja ciebie, panie, nie rozumiem...KIRKOR
Proszę o rękę jednej z córek... może
Słyszałaś kiedy o hrabi Kirkorze,
Co ma ogromny zamek, cztery wieże,
Złocisty powóz, konie i rycerze
Na swych usługach?... Otóż Kirkor... to ja...
Proszę o jedną z córek...WDOWA
Córka moja?...
Ja dwie mam córki – ale Balladyna...KIRKOR
Czy starsza?WDOWA
Tak jest... a młodsza Alina
Także jak anioł...KIRKOR
do siebie
Jaki wybór trudny!
Starsza jak śniegi – u tej warkocz cudny
Niby listkami brzoza przyodziana;
Ta z alabastrów – a ta zaś różana –
Ta ma pod rzęsą węgle – ta fijołki –
Ta jako złote na zorzy aniołki,
A ta zaś jako noc biała nad rankiem.
Więc jednej mężem – drugiej być kochankiem;
Więc obie kochać, a jedną zaślubić?
Lecz którą kochać? którą tylko lubić?...
Niech się przynajmniej z ust różanych dowiem,
Która mnie kocha?...do dziewic
Moje smugłe łanie,
Czy mnie kochacie?BALLADYNA
Ach! ja ci nie powiem:
„Nie”... ale nie śmiem wymówić: „Tak, panie” –
Może ty zgadniesz, choć będę milczała;
Zgadnij, rycerzu.KIRKOR
do Aliny
A ty, różo biała?
ALINA
rzucając się na łono matki
Kocham...
KIRKOR
Obiedwie kochają.WDOWA
Zapewne,
Że muszą kochać!... toż by to dopiero,
Gdyby nie kochać rycerza, co szczerą
Mógłby za żonę wziąć sobie królewnę,
Piękny i śmiały.KIRKOR
Któraż z was, dziewice,
Będzie mię więcej kochała po ślubie?
Jak będzie kochać? lubić, co ja lubię?
Jak mi rozchmurzać gniewu nawałnice?BALLADYNA
O panie! jeśli w zamku są czeluście,
Z czeluści ogień bucha, a ty każesz
Wskoczyć – to wskoczę. Jeśli na odpuście
Ksiądz nie rozgrzeszy, to wezmę na siebie
Śmiertelne grzechy, którymi się zmażesz.
Jeżeli dzida będzie mierzyć w ciebie,
Stanę przed tobą i za ciebie zginę...
Czegóż chcesz więcej?...WDOWA
Weź! weź Balladynę.
Szczera jak złoto.KIRKOR
do Aliny
A ty, młodsza dziewo,
Co mi przyrzekasz?ALINA
Kochać i być wierną.KIRKOR
Ach, nie wiem, której oddać rękę lewą
Jako szwagierce – a której z pierścionkiem.
O! gdybym ujrzał tę gwiazdę przedsterną,
Co wiodła króle do Dzieciątka żłobu!
Serce mam jedno, a ciągnie do obu.
Którą odrzucić? której być małżonkiem?
Obie kochają, więc niesprawiedliwość
Poniesie jedna, jeśli wezmę drugą.
W obojgu jedna prostota i tkliwość,
W obojgu miłość jednaką zasługą...
Którą tu wybrać?...ALINA
Jeśli mnie wybierzesz,
Szlachetny panie, to musisz obiecać,
Że mię do zamku twojego zabierzesz
Z matką i siostrą... Bo któż będzie matce
Gotować garnek? kto ogień rozniecać?
Ona nie może zostać w biednej chatce,
Kiedy ja będę w pałacach mieszkała.
Patrz, ona siwa jak różyczka biała.
O! widzisz, panie... musisz także ze mną
I matkę zabrać...KIRKOR
O! jakąż tajemną
Rozkoszą serce napełnia... o! miła...WDOWA
Lecz Balladyna to samo mówiła
W sercu i w myśli... Wierzaj mi, rycerzu,
I Balladyna kocha matkę starą.KIRKOR
Jużem bym wybrał i znów mi w puklerzu
Dwa serca biją...BALLADYNA
Byłabym poczwarą
Niegodną twojej ręki, ale piekła,
Żebym się matki kochanej wyrzekła.
Prócz matki, siostry, wszystko ci poświęcę.KIRKOR
Oślepionego chyba losu ręce
Wskażą mi żonę...SKIERKA
Śpiewa do ucha wdowy.
Matko, w lesie są maliny,
Niechaj idą w las dziewczyny,
Która więcej malin zbierze,
Tę za żonę pan wybierze.WDOWA
Coś matce staruszce
Przyszło do głowy... Mój ty królewicu,
Jeśli pozwolisz twej pokornej służce,
To ci poradzi, piękny krasnolicu.
Oto niech rankiem idą w las dziewczyny,
A każda weźmie dzbanek z czarnej gliny;
I niechaj malin szukają po lesie;
A która pierwsza dzban pełny przyniesie
Świeżych malinek, tę weźmiesz za żonę.KIRKOR
Wyborna rada... O! złota prostoto!
Ty mi dasz szczęście niczym nie skłócone,
Dnie rozkoszami przeplatane z cnotą.
Tak, moja matko... niech o słońca wschodzie
W las idą córki z dzbankami na głowie.
A my w lipcowym usiądziemy chłodzie;
Która powróci pierwsza, ta się zowie
Hrabini Kirkor... Sądź sam, wielki Boże!WDOWA
Królewic znajdziesz w tej chateczce łoże,
Pachnące siano zakryte bielizną.
Wierzaj mi, panie, żabki się nie wślizną
Do twego sianka... proszę do alkowy.KIRKOR
Klaszcze, wchodzi sługa.
Przynieś z powozu puchar kryształowy,
Wino i zimne żubrowe pieczywo...Sługa odchodzi.
Bądźcie mi zdrowe, piękne narzeczone...
Odchodzi do alkowy poprzedzany przez wdowę.
ALINA
Siostrzyco moja... o! jakież to dziwo,
O! jakie szczęście!BALLADYNA
Jeszcze nie złowione,
To szczęście, siostro, może nie dla ciebie...ALINA
O! moja siostro... wszakże to na niebie
Jeśli nie słońce, to gwiazdy nad głową:
Jeśli nie będę panią Kirkorową,
To będę pani Kirkorowej siostrą.
A tobie jutro trzeba wziąć się ostro
Do tych malinek, bo wiesz, że ja zawsze
Uprzedzam ciebie i mam pełny dzbanek.
Nie wiem, czy na mnie jagody łaskawsze
Same się tłoczą... czy tam... twój kochanek...BALLADYNA
Milcz!...ALINA
Ha, siostrzyczko? A ja wiem, dlaczego
Malin nie zbierasz...BALLADYNA
Co tobie do tego?ALINA
Nic... tylko mówię, że ja bym nie chciała
Rzucić kochanka ani dla rycerza,
Ani dla króla... a gdybym kochała,
Wzajem kochana, rolnika, pasterza,
To już by żaden Kirkor...BALLADYNA
Nie chcę rady
Od głupiej siostry...Słychać klaskanie za chatą – Balladyna zapala świeczkę
i ukrywszy ją w dłoni wychodzi.ALINA
Ha!... zaklaskał w borze –
Wyszła ze świeczką... O, mój wielki Boże!
Co tam pan Grabek powie na te zdrady?
Bo też ta siostra chce iść za Kirkora,
A jam widziała na kwiatkach ugora,
Ba! i pod naszą osiną słyszałam
Sto pocałunków... przebacz mi, o! Chryste,
Że sądzę miłość, której ach! nie znałam...Źródło: Julisz Słowacki, Balladyna, Wrocław 1984, s. 42–44.
[...]
BalladynaAkt II
Scena II (fragment)WDOWA
[...] Wraca Balladyna...KIRKOR
Gdzie?WDOWA
O! nie widać... lecz matce wiadomo.
Patrz, panie! oto jaskółeczka sina
Zamiast wylecić, kryje się pod słomą,
I cicho siedzi... Gdyby zaś Alina
Wracała z gaju, tobyś to, mój panie,
Usłyszał w belkach szum i świergotanie,
Jedna za drugą pyrr... pyrr... lecą z gniazdek
Do tej dziewczynki i nad nią się kręcą
Niby chmureczka małych, czarnych gwiazdek
Nad białą gwiazdką...KIRKOR
Dlaczegoż się nęcą
Ptaszki do młodszej córki?...WDOWA
Któż to zgadnie?...Źródło: Juliusz Słowacki, Balladyna, Wrocław 1984, s. 88.
Uzasadnij, że Balladyna jest osobą, którą cechują:
egoizm;
nieuczciwość;
fałsz;
poczucie wyższości.
Czy potrafisz odpowiedzieć na pytanie Wdowy? Odwołując się do przytoczonego fragmentu Balladyny i całego tekstu, wyjaśnij powód odmiennych reakcji przyrody na każdą z sióstr.
Wyjaśnij, co mogą symbolizować siostry. Zwróć uwagę nie tylko na ich zachowanie, ale także różny wygląd. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Zastanów się i odpowiedz, czy jest coś, co łączy Alinę i Balladynę.
Sprawdź, czy umiesz!
Dopasuj podane określenia do wyrażeń „człowiek z charakterem” i „człowiek bez charakteru”. W razie potrzeby skorzystaj ze słownika języka polskiego.
Pamiętaj, że każdą opisaną w charakterystyce cechę należy uzasadnić. Przeczytaj zdania. Dobierz cechy pasujące do opisanych postaci.
Napisz krótką ocenę ulubionego lub nielubianego bohatera książkowego. Wykorzystaj podane zwroty:
zasługuje na podziw i uznanie/potępienie, ponieważ...
budzi uznanie i szacunek/niechęć i odrazę, gdyż...
to postać pozytywna/negatywna, ponieważ...
nie jest/jest wzorem do naśladowania, ponieważ...
Wyobraź sobie, że jesteś scenarzystką/scenarzystą i właśnie pracujesz nad scenariuszem filmu przygodowego. Wymyśl postacie dwóch głównych bohaterów skonstruowanych na zasadzie kontrastu, przygotuj materiał do charakterystyki każdego z nich według podanego poniżej schematu, a następnie zredaguj ich charakterystykę porównawczą.
A. Imię i nazwisko bohatera.
B. Narodowość.
C. Wiek i płeć.
D. Wygląd.
E. Ubiór.
F. Zainteresowania.
G. Rodzina.
H. Dzieciństwo.
I. Plany na przyszłość.
Wykorzystując materiał zebrany na lekcji, zredaguj charakterystykę porównawczą Aliny i Balladyny.
Wymień bohaterów komedii Fredry, którzy zostali przedstawieni na zamieszczonym powyżej plakacie filmowym.
Podaj nazwiska odtwórców ról pierwszoplanowych w filmie Andrzeja Wajdy „Zemsta”.
Wybierz dwie postacie z komedii Aleksandra Fredry „Zemsta” sportretowane w utworze na zasadzie kontrastu i zredaguj ich charakterystykę porównawczą.
Słownik
wyrażony zwięźle