Słyszymy głoski, piszemy litery
Warto wiedzieć!
Język jest bardzo skomplikowanym systemem znaków. Początkowo były to tylko znaki mowy, z czasem pojawiły się także znaki pisma. Kiedy mówisz, posługujesz się głoskami, czyli najmniejszymi dźwiękami mowy. Kiedy piszesz, wykorzystujesz litery, czyli umowne znaki pisma o określonych kształtach.
Zapamiętywanie liter wymaga znajomości ich kształtu. Pomagają w tym skojarzenia, np.:
A – wygląda jak drabina
E – przypomina grzebień
Wybierz pięć dowolnych liter z polskiego alfabetu i zaproponuj skojarzenia, które ułatwią naukę twoim młodszym kolegom i koleżankom. Możesz przygotować kolorowe plansze i dać je którejś z klas pierwszych w twojej szkole.
Najbardziej powszechne w Europie są alfabetyalfabety stworzone na bazie alfabetu łacińskiegołacińskiego (np. we Francji, Niemczech, Czechach, Hiszpanii, Szwecji) i cyrylickiegocyrylickiego (np. w Rosji, Bułgarii, na Ukrainie). Te podstawowe systemy pisma dostosowywano przez wieki do głosek istniejących w danym języku.
W Polsce posługujemy się nieco zmodyfikowanym alfabetem łacińskim.
Przyjrzyj się alfabetom: greckiemu, cyrylicy oraz arabskiemu. Zastanów się i odpowiedz, czy dostrzegasz między nimi podobieństwa. Wyjaśnij, które z nich są podobne do siebie, a które się różnią.
Wymień inne alfabety oprócz łacińskiego.
Uzupełnij wniosek.
kolejna, alfabetycznym, ostatnia, literowym, numerycznym, pierwsza
Wyrazy w słowniku są ułożone w porządku ........................... O miejscu decyduje .......................... różniąca je litera.
Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej filmem pt. „Nasz sposób na głoski”, a dowiesz się, skąd się wzięły kreseczki i ogonki w polskim abecadle.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RtovjjdGwnTF2
Na początku pojawia się plansza: Nasz sposób na głoski. Następnie pojawia się animacja dotycząca historii znaków diakrytycznych w polskim alfabecie. Na końcu pojawia się plansza z napisami: czytała Zosia Murmyło. Scenariusz i realizacja Contentplus.pl na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", czerwiec 2015.
Po zapoznaniu się z filmem odpowiedz, w jaki sposób Polacy dostosowali 26 łacińskich liter do 40 dźwięków polskiej mowy.
Wyjaśnij, dlaczego w języku polskim litery mają ogonki.
Uzupełnij podaną niżej tabelkę.
| Wyrazy | Litery | Liczba liter | Głoski | Liczba głosek |
|---|---|---|---|---|
| paszcza | p-a-sz-cz-a | |||
| s-t-r-a-ch | ||||
| grzywa | g-r-z-y-w-a | |||
| dzi-ó-b |
Uzupełnij informacje.
Kiedy mówisz, posługujesz się .................., czyli najmniejszymi dźwiękami mowy.
Kiedy piszesz, wykorzystujesz ............, czyli umowne znaki pisma o określonych kształtach.
W Polsce posługujemy się nieco zmodyfikowanym alfabetem ...................... .
Oto przykłady anagramów, czyli wyrazów utworzonych przez przestawienie głosek (lub sylab) innego wyrazu. Odkryj, od jakich słów zostały utworzone, a dowiesz się, co może ci się przydać w zimie.
tyran – ............
klisza – ............
wyżły – ..............
paczka – ............
niska – ............
Niektóre głoski w języku polskim zapisujemy dwojako: ó-u, ch-h, rz-ż, bo kiedy kształtowało się nasze pismo, istniało więcej głosek.
Inaczej wymawiano ó niż u, różnie brzmiało rz i ż, a jeszcze na początku XX wieku słychać było różnicę między ch i h. Gdyby tak pozostało, uczniowie rzadziej popełnialiby błędy. Po prostu pisaliby tak, jak słyszą.
Podaj głoski zapisywane za pomocą dwóch liter (tzw. dwuznaków).
Policz litery i głoski w podanych wyrazach według wzoru.
| Wyraz | Litery | Głoski |
|---|---|---|
| chusteczka | c-h-u-s-t-e-c-z-k-a 10 | ch-u-s-t-e-cz-k-a 8 |
| grządka | ||
| ciasto | ||
| szelest | ||
| książę | ||
| pieniądz |
Sprawdź, czy umiesz!
Wymień przykłady wyrazów, w których występują dwuznaki na początku, w środku i na końcu. Zapisz co najmniej po dwa przykłady z każdym dwuznakiem.
Czy potrafisz starannie mówić po polsku? Sprawdź swoją dykcję. Przeczytaj jak najwyraźniej podane niżej zdania. Uwaga! Nie połam sobie języka.
Czy trzy cytrzystki grają na cytrze? Czy druga chrzan trze, a trzecia łzy trze?
Chrząszcz brzmi w trzcinie w Szczebrzeszynie, strząsa skrzydła z dżdżu. A trzmiel w puszczy, tuż przy Pszczynie, straszny wszczyna szum...
Król Karol kupił królowej Karolinie korale koloru koralowego.
Trzy wszy, w szwy się zaszywszy, szły w szyku po trzy wszy.
Odszukaj w dostępnych źródłach (np. w internecie) przykłady wyrazów, które mają więcej niż dziesięć liter (np. Szczebrzeszyn). Zapisz je poniżej.
Źródła: