Czwarta władza, czyli prawo do wygłaszania opinii
Warto wiedzieć!
Środki masowego przekazu towarzyszą dziś człowiekowi niemal non stop. Przeglądając strony internetowe, słuchając radia, oglądając telewizję, czytając prasę, korzystasz z nich. Możesz też wybierać i skorzystać z mediów polskich lub zagranicznych. Zastanów się nad znaczeniem środków masowego przekazu w twoim życiu i odbieraniem przez ciebie informacji medialnych.
Wymień pięć swoich skojarzeń związanych z mediami.
Uporządkuj wynalazki umożliwiające przekazywanie informacji od najstarszego do najnowszego.
- pismo
- druk
- internet
- telefon
- telewizja
- radio
- gazeta
Podział mediów
W zależności od przyjętego kryterium media można podzielić na wiele sposobów.
Przeanalizuj powyższą mapę myśli obrazującą podział mediów. Wyszukaj w dostępnych źródłach definicje nieznanych ci pojęć.
Po analizie mapy myśli obrazującej podział mediów dopisz przykłady ilustrujące dany rodzaj.
Krótka historia mediów
Agencje prasowe to instytucje zajmujące się gromadzeniem, opracowywaniem i udostępnianiem materiałów dotyczących wydarzeń lub informacji innym podmiotom na rynku medialnym.
Obecnie, w związku z rozwojem mediów oraz coraz szerszym ich zasięgiem, zaczynają się one specjalizować w konkretnych rodzajach materiałów. Dlatego zaczyna wyróżniać się:
agencje typowo informacyjne (zbierają aktualne informacje, selekcjonują, przetwarzają i uzupełniają je, a następnie rozpowszechniają jako wiadomości);
agencje publicystyczne (gromadzą, selekcjonują i rozpowszechniają korespondencje, artykuły problemowe, komentarze, reportaże oraz felietony czy materiały źródłowe dla potrzeb środków masowego przekazu);
agencje fotograficzne (gromadzą i udostępniają w postaci obrazów, czyli zdjęć, fotoreportaży i fotoinformacji, informacje dla potrzeb innych mediów);
agencje reklamowe (ogłoszeniowe).
Do najstarszych, a istniejących do dziś, należą amerykański Associated PressAssociated Press (1846) i brytyjski ReutersReuters (1851). W Polsce od 1918 r. działała Polska Agencja Telegraficzna. Od 1945 r. w Warszawie funkcjonuje Polska Agencja Prasowa (PAP), która ma ustawowy obowiązek upowszechniać stanowiska władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz innych instytucji państwa. Jest podstawowym źródłem informacji dla polskich mediów, ponieważ otrzymuje informacje od kilkudziesięciu agencji prasowych z całego świata, dysponuje też stałymi korespondentami zagranicznymi i krajowymi.
Prasa jest najstarszym środkiem masowego przekazu. Jej początki sięgają starożytności, kiedy to za czasów Juliusza Cezara rozwieszano w miejscach publicznych Acta DiurnaActa Diurna, czyli zarządzenia i komunikaty władz. W Chinach prasa znana była od VII w., natomiast w Europie zaczęła się rozpowszechniać w XVI w.
Współcześnie, obok prasy o zasięgu ogólnoświatowym („ The Times The Times ”, „ The Daily Telegraph The Daily Telegraph ”, „ The Guardian The Guardian ”, „ The Economist The Economist ”), w poszczególnych krajach są wydawane czasopisma krajowe, regionalne i lokalne w postaci dzienników, tygodników, miesięczników, kwartalników, roczników oraz czasopism specjalistycznych.
Ze względu na rozwój mediów elektronicznych obecnie spada nakład prasy w formie tradycyjnej, czyli papierowej. Gazety coraz częściej proponują subskrypcjęsubskrypcję elektroniczną. Prasa porusza różnorodną tematykę, w której każdy znajdzie coś dla siebie. Ponadto daje przestrzeń dla publicznej debaty.
Radio jest wynikiem odkrycia przez Heinricha Hertza fal elektromagnetycznych. Pierwsza publiczna audycja radiowa została wyemitowana w Belgii w 1914 r. Od lat 30. XX w. programy radiowe były już nadawane we wszystkich krajach europejskich. Powstały też rozgłośnie radiowe o ponadnarodowym zasięgu: British Broadcasting CorporationBritish Broadcasting Corporation (BBC) czy Radio Watykańskie.
Teraz, w większości krajów, radio podlega ustawodawstwu państwowemu ze względu na konieczność przydziału fal radiowych dla każdej rozgłośni. Podobnie jak w przypadku prasy, można mówić o zasięgu lokalnym (np. Radio Wrocław, Radio Poznań), regionalnym (np. rozgłośnie regionalne Polskiego Radia) i krajowym (programy Polskiego Radia czy Radio RMF FM). Ponadto ważnym kryterium podziału jest własność stacji radiowych. W Polsce są to rozgłośnie publiczne oraz komercyjne. Do tych pierwszych należy grupa Polskie Radio S.A., do której należą popularne Jedynka, Dwójka, Trójka, Czwórka oraz wspomniane wyżej rozgłośnie regionalne, a do tych drugich – Radio ZET, Eska, Radio Wnet czy najstarsze komercyjnekomercyjne RMF FM. Swój program emituje także katolickie Radio Maryja.
Programy Polskiego Radia S.A. są sprofilowanesprofilowane: Jedynka koncentruje się na publicystyce i wydarzeniach polityczno‑społeczno‑gospodarczych, Dwójka promuje kulturę, Trójka zajmuje się muzyką i jest ukierunkowana na „młodych dorosłych”, natomiast Czwórka emituje program typowo młodzieżowy.
Telewizja jest medium masowego przekazu, który przekazuje na odległość obraz i dźwięk. Pierwsza transmisja telewizyjna była przekazywana z Londynu do Nowego Jorku w 1928 r. W tym samym roku w Londynie odbyła się transmisja w kolorze. W Polsce pierwsza stacja telewizyjna została uruchomiona w 1937 r., ale popularność, podobnie jak w innych krajach, zyskała po II wojnie światowej. Telewizja Polska (TVP) nadawała od 1952 r. Była to telewizja naziemna. Obecnie polska telewizja publiczna TVP nadaje nie tylko programy ogólne (TVP 1, TVP 2), ale i tematyczne (TVP Info, TVP Kultura, TVP Historia, TVP Rozrywka). Oprócz telewizji publicznej działają też stacje komercyjnekomercyjne (Polsat, TVN, TV Puls, Telewizja Republika).
Telewizja nie działa już wyłącznie w systemie naziemnym, ale także satelitarnym, kablowym i IPTV (telewizja cyfrowa oparta na protokołach IP). Dzięki temu w państwach demokratycznych dostępnych jest nawet kilkaset programów nadawanych w różnych językach, a do największych światowych nadawców należą brytyjska BBC lub amerykańska CNN, która jako pierwsza wprowadziła 24‑godzinny kanał informacyjny.
Internet - to ogólnoświatowa sieć komputerowa, która jest wynalazkiem drugiej połowy XX w., a jej intensywny rozwój się rozpoczął się w latach 90. ubiegłego wieku. Jako środek masowego przekazu oferuje kontakt dwukierunkowy: od nadawcy do odbiorcy i odwrotnie. Ponadto oferuje o wiele większe możliwości niż media tradycyjne. Internet jest przede wszystkim szybszy i w atrakcyjniejszy sposób przekazuje informacje, jest też dostępny o każdej porze. Wadami jego natomiast są anonimowość autorów i brak rzetelności, co wiąże się z dużą ilością fake newsówfake newsów, a więc z dezinformacjądezinformacją odbiorcy.
Przygotuj prezentację na temat historii wybranego wynalazku związanego z mediami.
W dostępnych źródłach odszukaj informacje na temat wynalazków związanych z mediami. Przedstaw historię jednego z nich.
Albert EinsteinAlbert Einstein poproszony o opisanie radia odpowiedział: „Widzicie, telegraf jest rodzajem bardzo, bardzo długiego kota. Naciskacie jego ogon w Nowym Jorku, a jego głowa miauczy w Los AngelesLos Angeles. Rozumiecie? I radio działa na tej samej zasadzie: wysyłacie sygnały stąd, a odbierają je tam. Jedyną różnicą jest to,
że nie ma kota”.
Dopasuj związki wyrazowe do ich definicji.
Do każdego z podanych wyrazów dopisz określenia o znaczeniu przeciwstawnym:
informacja,
obiektywny,
wolność słowa,
fikcyjny,
ogólnopolski,
kultura masowa.
Podstawowym celem mediów jest rozpowszechnianie informacji. Określ cechy dobrej informacji.
Przejrzyj aktualne nagłówki prasowe. Uwzględniając zasady dobrej informacji, zaproponuj trzy rzetelne nagłówki artykułów prasowych na ten sam temat. Zapisz je poniżej.
Porównaj cztery wybrane środki masowego przekazu. Weź pod uwagę kryteria: obiektywizm/prawdziwość przekazywanego materiału, aktywność odbiorcy, łatwość korzystania, dostępność.
Zapoznaj się z poniższymi cytatami na temat mediów i zinterpretuj jeden z nich.
Wyobraź sobie, że wszystkie media zniknęły. Napisz opowiadanie o świecie, w którym nie ma żadnych mediów. Inspiracją dla ciebie może być zamieszczony poniżej fragment powieści Juana Joségo MillásaJuana Joségo Millása.
Porządek alfabetycznyKiedy z dworców i lotnisk poznikały znaki informacyjne, trzeba było drastycznie ograniczyć liczbę pasażerów. Przepadły nazwy ulic i numery domów i chociaż nie miało to wpływu na dostarczenie korespondencji – listy dawno już opuściły skrzynki i urzędy pocztowe i teraz fruwały po niebie – jeszcze bardziej pogłębiało stan chaosu. Szybko przekonaliśmy się, że miasto z anonimowymi ulicami i nienumerowanymi domami przekształciło się w labirynt, w pułapkę, w którą łatwo było wpaść. Zalecano, by mieszkańcy nie opuszczali swoich dzielnic, policja bowiem nieustannie odbierała telefony od zagubionych osób. To chyba wtedy właśnie ktoś powiedział w radiu, że to, co się dzieje, przypomina długotrwałe odcięcie prądu lub wody
– tych dóbr, które doceniamy dopiero, gdy je utracimy.Źródło: Juan José Millás, Porządek alfabetyczny, tłum. Adam Elbanowski, Warszawa 2004, s. 46.
Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej audiobookiem [czyt. audjobukiem] i na podstawie informacji w nim zawartych wypisz, jaką rolę pełnią w życiu ludzi media.
W gąszczu informacji, czyli o mediach
Każdego dnia człowiek jest bombardowany różnymi wiadomościami dostarczanymi przez radio, prasę, telewizję i internet. Co ciekawe, ta sama wiadomość może być przez różne media przekazywana całkiem inaczej. Jedne mogą ją przedstawiać jako ważny news o pozytywnej wymowie, inne – jako informację bez żadnego znaczenia lub negatywnych skutkach dla odbiorcy.
Środki masowego przekazu, inaczej media lub środki masowego komunikowania się, to „urządzenia i instytucje, za pomocą których przesyłane są treści do bardzo licznej i zróżnicowanej publiczności”. Zalicza się do nich nie tylko klasyczne i znane od średniowiecza książki, ale również prasę, znaną od XVI wieku w Europie, a w Azji jeszcze wcześniej; radio, które towarzyszy nam od lat dwudziestych XX wieku, oraz telewizję obecną w naszym życiu od lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Nie można zapomnieć o współczesnych mediach: internecie, telegazetach, telewizji satelitarnej oraz kablowej, DVD, Blue‑ray i grach komputerowych. Tradycyjne media pozwalają na przekaz informacji od nadawcy do odbiorcy, natomiast niektóre z nowoczesnych, w pierwszej kolejności internet, umożliwiają już wymianę informacji w dwóch kierunkach.
Zasięg ma znaczenie
Media, ze względu na zasięg oddziaływania, dzieli się na lokalne, regionalne, ogólnokrajowe oraz globalne.
Media lokalne nakierowane są na informowanie społeczności zamieszkującej niewielki obszar o ważniejszych lokalnych wydarzeniach. Przykładem takich mediów są Niezależna Telewizja Lokalna Radomsko i tygodnik „Życie Podkarpackie”.
Regionalne radio, prasa i telewizja, na przykład TVP Szczecin, TVP Wrocław czy „Dziennik Wschodni”, zajmują się wydarzeniami i informacjami o nieco szerszym zasięgu, w Polsce dotyczącym na przykład województwa.
Krajowe środki masowego przekazu docierają już do odbiorców w całym państwie, a globalne mają zasięg ponadpaństwowy. Do ogólnopolskich mediów zaliczyć można TVP, Polsat, TVN, Polskie Radio, Radio „Zet” oraz gazety „Gazetę Wyborczą”, „Rzeczpospolitą” lub „Tygodnik Powszechny”.
Wśród mediów mających większy zasięg oddziaływania można wymienić agencje prasowe takie jak Agence France Presse z Francji, Reuters z Wielkiej Brytanii, Associated Press ze Stanów Zjednoczonych, irańska Islamic Republic News Agency oraz ITAR‑TASS (Russian News Agency) z Rosji, telewizje BBC i Russia Today, a także gazety „The Times” lub „Newsweek”.
Dwie ostatnie grupy mediów, krajowe i globalne, informują swoich odbiorców zarówno o sprawach lokalnych, jak i sprawach politycznych czy społecznych mających zasięg ogólnoświatowy. Większość spośród nich dysponuje rozległą siecią korespondentów rozmieszczonych w najważniejszych stolicach świata, korespondentów nieetatowych w mniej ważnych stolicach i specjalnych wysłanników krótkookresowych umieszczanych w miejscach, gdzie w danym momencie dzieje się coś ważnego.
Często posiadają też swoje lokalne oraz krajowe oddziały, których zadaniem jest filtrowanie wiadomości i przekazywanie informacji o szerszym, kontynentalnym lub światowym znaczeniu do centrali.
News newsowi nierówny
Większość mediów, jak twierdzi Michael Schudson, socjolog mediów, przedstawia wydarzenia na jeden z czterech sposobów. Pierwszy z nich to przedstawianie wydarzeń jako negatywnych lub dramatycznych. Drugi to podejście do informacji z dystansem. Trzeci – przedstawienie ich w sposób techniczny. Natomiast czwarty sposób to opieranie przekazu wyłącznie na oficjalnych źródłach.
Najczęściej też media zajmują się wydarzeniami rutynowymi, jak coroczne festiwale czy wydarzenia sportowe, wypadkami, na przykład kolejowymi lub karambolami drogowymi, aferami, takimi jak AmberGold, oraz szczęśliwymi przypadkami, jak narodziny sześcioraczków.
Ponadto media mogą przyczynić się zarówno do tworzenia opinii, jak i zatrzymać jej rozpowszechnianie się. Czy w związku z tym są rzeczywiście „czwartą władzą”? Według Erica Maigreta, francuskiego socjologa mediów, nie do końca, ponieważ media nie oddziałują bezpośrednio i nieograniczenie na odbiorcę, który korzystając ze swych zdolności poznawczych, może filtrować otrzymywane informacje.
Sprawdź, czy umiesz!
Przeczytaj zamieszczone poniżej fragmenty tekstów i wykonaj ćwiczenia.
Na chińskich targowiskach znów można kupić nietoperze. To od nich mógł pochodzić koronawirusPo przerwie spowodowanej pandemią koronawirusa SARS‑CoV‑2 Chiny ponownie zezwoliły na handel zwierzętami, od których – jak się podejrzewa – mógł pochodzić patogenpatogen. Nietoperze są sprzedawane na targowiskach wraz z innymi zwierzętami – psami, kotami, wężami czy skorpionami. (…)
Naukowcy przypuszczają, że koronawirus SARS‑CoV‑2 przeniósł się na człowieka właśnie z nietoperzy sprzedawanych na targu żywych zwierząt, chociaż jest też podejrzenie, że do zakażenia doszło za pośrednictwem łuskowcówłuskowców, które zaraziły się od nietoperzy.
Miejscem, które łączy większość pierwszych zakażonych koronawirusem, jest targ żywych zwierząt w Wuhanie – to kupcy i klienci targu.
Źródło: Na chińskich targowiskach znów można kupić nietoperze. To od nich mógł pochodzić koronawirus, 31.03.2020, dostępny w internecie: polskieradio24.pl [dostęp 17.06.2020].
Odpowiedzialność za zamieszczane opinie w internecieOdpowiedzialność twórców internetowych treści, (...) to sprawa nieco bardziej skomplikowana; także ją można podzielić na dwie kategorie: odpowiedzialność prawną i etyczną (moralną).
Odpowiedzialność prawna
W kwestii prawnej, osoba zamieszczająca w sieci określone informacje podlega takim samym przepisom, jak osoba zamieszczająca je w jakimkolwiek innym medium. Jeżeli podane informacje okażą się pomówieniem, nieprawdą, zniesławieniem bądź naruszeniem cudzych dóbr niematerialnych takich jak np. godność osobista, internauta który je upowszechnił narażony będzie na sankcje wynikające z prawa karnego. (…)
Sprawa etyki
Ostatnia sprawa związana z odpowiedzialnością za swoją działalność w sieci dotyczy świadomości, odpowiedzialności oraz moralności twórców. Coraz większy procent spośród nich zdaje sobie sprawę, że internet jest coraz intensywniej wykorzystywanym źródłem wiedzy, a sami autorzy, zwłaszcza ci znani i rozpoznawani mają duży wpływ na swoich odbiorców. Zgodnie z raportem „Rola blogerów i youtuberów we współczesnym świecie” autorstwa Natalii Hakalskiej (2016 rok), aż 95% osób zamieszczających w sieci informacje, wskazówki, porady, zdaje sobie sprawę z wpływu, jaki wywierają na czytelników. Dlatego też ważny jest swego rodzaju „zmysł etyczny” autorów, który pozwoli im zdać sobie sprawę, że do pewnego stopnia ponoszą odpowiedzialność za tych ludzi, którzy im zaufali.
Źródło: INFOR, Odpowiedzialność za zamieszczane opinie w internecie, 4.04.2018, dostępny w internecie: infor.pl [dostęp 17.06.2020].
Wyjaśnij, jaką odpowiedzialność ponosi autor pierwszej informacji wobec osób, które wymienił w tekście.
Skorzystaj z dostępnych źródeł (np. encyklopedii) i wymień trzy rodzaje władzy charakterystyczne dla społeczeństwa demokratycznego. Wyjaśnij, dlaczego media są nazywane czwartą władzą.
Wyjaśnij, na czym polega masowość mediów. Określ, dla kogo są przeznaczone.
Ustal, kto nie korzysta z mediów.
Podaj nazwę środka masowego przekazu, z którego korzystasz najczęściej. Uzasadnij swój wybór.
Zastanów się i rozstrzygnij, czy rzeczywistość ukazywana w mediach jest prawdziwa. Podyskutujcie o tym w klasie. Pamiętaj o uzasadnieniu swojej opinii.
Słownik
wprowadzenie kogoś w błąd przez podanie mylących lub fałszywych informacji
nastawiony wyłącznie na zysk
ssaki wyróżniające się dachówkowo ułożonymi łuskami oraz bardzo długim językiem
przystosowany do określonego użytku
rodzaj umowy z dostawcą, na której podstawie klient godzi się płacić z góry za dostarczenie usługi lub produktu w określonym czasie
czynnik chorobotwórczy wywołujący chorobę u danego organizmu