Jak tworzyć nazwy i wzory kwasów tłuszczowych?

Kwasy zazwyczaj kojarzą się nam z substancjami żrącymi, ciekłymi i dobrze rozpuszczalnymi w wodzie. Czy wiesz jednak, że świece wytwarzane są między innymi z mieszaniny dwóch kwasów – stearynowego i palmitynowego, czyli tak zwane stearyny? Pod względem właściwości różnią się one od poznanych dotychczas kwasów. Są to substancje stałe, o białej barwie, które nie rozpuszczają się w wodzie.

Wyższe kwasy karboksylowe

Kwasy karboksylowe, między innymi kwas octowy (kwas etanowy) ${CH}_{3} COOH$ czy kwas masłowy (kwas butanowy) $C_{3} H_{7} COOH$ , ze względu na niewielką liczbę atomów węgla w łańcuchu węglowodorowym, są zaliczane do niższych kwasów karboksylowych. Wyższe kwasy karboksylowe to związki, które zawierają długi łańcuch węglowy (kilkanaście atomów węgla) oraz charakterystyczną dla kwasów karboksylowych grupę $— COOH$ .

R1OBxaq0uJOx9

Animacja $pt .$ Przykłady niższych i wyższych kwasów karboksylowych
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

RbOEJQINhtyhN

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wyższe kwasy karboksylowe są nazywane także kwasami tłuszczowymi. Cząsteczki tłuszczów zawierają w swym składzie reszty kwasów tłuszczowych.

iOC2xjk3Lk_d5e277

Podział i budowa wyższych kwasów karboksylowych

Przypomnij sobie pojęcie organicznych związków nasyconych i nienasyconych. Czy pamiętasz, które węglowodory zaliczamy do związków nasyconych, a które do nienasyconych?

ReERIhsLgOlvW

Związki nasycone i nienasycone

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DESJXZC5P

Związki nasycone i nienasycone

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Organiczne związki nasycone to te, które zawierają wyłącznie wiązania pojedyncze pomiędzy atomami węgla. Do nich zaliczamy alkany - węglowodory nasycone. Nienasycone związki organiczne zawierają wielokrotne wiązania między atomami węgla - podwójne lub potrójne. Przekładem są alkeny - węglowodory nienasycone zawierające jedno wiązanie podwójne między atomami węgla. W cząsteczkach alkinów jedno wiązanie między atomami węgla jest potrójne, a pozostałe pojedyncze.

Polecenie 2

R9y819LeH51E7

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wyższe kwasy karboksylowe nazywamy kwasami tłuszczowymi, ponieważ budują cząsteczki tłuszczów. Wyróżniamy nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe.

R1UZV7vtqUzkd

Kwasy nasycone i nienasycone
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wyższe kwasy karboksylowe dzielimy na nienasycone i nasycone. Przykładem kwasu nienasyconego jest kwas oleinowy. Jego nazwa zwyczajowa to kwas oleinowy, a nazwa systematyczna to kwas $Z$ –oktadek– $9$ –enowy. Wzór sumaryczny to $C_{17} H_{33} COOH$ . Wzór półstrukturalny sumaryczny: ${CH}_{3} - {({CH}_{2})}_{7} - CH = CH - {({CH}_{2})}_{7} - COOH$ . Przykładami kwasów nasyconych są: kwas palmitynowy i kwas stearynowy. Nazwa zwyczajowa kwasu palmitynowego to kwas palmitynowy, a nazwa systematyczna to kwas heksadekanowy. Wzór sumaryczny to $C_{15} H_{31} COOH$ . Wzór półstrukturalny sumaryczny to ${CH}_{3} - {({CH}_{2})}_{14} - COOH$ . Nazwa zwyczajowa kwasu stearynowego to kwas stearynowego, a nazwa systematyczna to kwas oktadekanowy.Wzór sumaryczny to $C_{17} H_{35} COOH$ . Wzór półstrukturalny sumaryczny to ${CH}_{3} - {({CH}_{2})}_{16} - COOH$ .

Do nasyconych wyższych kwasów karboksylowych należą kwas palmitynowy, o wzorze $C_{15} H_{31} COOH$ , oraz kwas stearynowy $C_{17} H_{35} COOH$ . W cząsteczkach tych kwasów, między atomami węgla, występują wiązania pojedyncze. Kwas oleinowy $C_{17} H_{33} COOH$ między $9 .$ a $10 .$ atomem węgla zawiera wiązanie podwójne, dlatego należy do nienasyconych związków organicznych.

Wzór półstrukturalny kwasu oleinowego:

${CH}_{3} {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} CH = {CHCH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} {CH}_{2} COOH$

RuqXnjiKehHSG1

Schemat przedstawia przykłady kwasów w tłuszczach. Na górze, na brązowym tle znajduje się napis: Tłuszcze zawierają w swym składzie wyższe kwasy karboksylowe, zarówno nasycone, jak i nienasycone, lecz w różnych proporcjach. Poniżej z lewej strony napis na różowym tle: Smalec i masło są najbogatszym źródłem kwasu palmitynowego oraz stearynowego. Pod tekstem umieszczono zdjęcia smalcu oraz masła. Oba tłuszcze są pokrojone w kostki. Smalec jest w kolorze białym, natomiast masło jest żółte. Jeszcze niżej znajduje się tekst na różowym tle: Kwas palmitynowy C15H31COOH oraz kwas stearynowy C17H35COOH wchodzą w skład smalcu i masła. Z prawej strony ilustracji na zielonym tle znajduje się tekst: Olej rzepakowy i oliwa z oliwek są najbogatszym źródłem kwasu oleinowego. Poniżej umieszczono zdjęcia szklanych butelek z olejem i oliwą. Olej jest w kolorze żółtym, natomiast oliwa jest zielona. Oba płyny są klarowne. Pod zdjęciami na żółtym tle znajduje się tekst: W oleju rzepakowym i oliwie z oliwek występuje kwas oleinowy C17H33COOH. — Przykłady kwasów w tłuszczach
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., bob walker (https://www.flickr.com), Michael Derr (https://www.flickr.com), Alex ex (http://commons.wikimedia.org), Consell Comarcal del Baix Empordà (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

bg‑gold

Notatnik

R17TY7A3VUjRk

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jakie właściwości i zastosowanie mają kwasy karboksylowe?

Jakie właściwości i zastosowanie mają kwasy tłuszczowe?

Wyższe kwasy karboksylowe

Podział i budowa wyższych kwasów karboksylowych

Notatnik