4. Lasy liściaste – las równikowy i las strefy umiarkowanej

Lasy występują na całym świecie. Tworzą je drzewa, krzewy, rośliny zielne. Są nie tylko środowiskiem życia zwierząt, ale także źródłem zasobów wykorzystywanych do celów gospodarczych przez człowieka. Podstawowe znaczenie dla ich składu gatunkowego, wielkości i różnorodności biologicznej mają warunki klimatyczne. Poznaj wilgotne lasy równikowe oraz lasy liściaste strefy umiarkowanej i dowiedz się, jak różne mają one cechy.

R8FAChjtmoqCQ

Fotografia. Na niej wysokie stare drzewa lasów równikowych. Drzewa mają przerzedzoną koronę. Poniżej nich drzewa liściaste.

Wilgotne lasy równikowe

Położenie

Wilgotne lasy równikowe przeważnie występują po obu stronach równika, na obszarach, gdzie panuje niemal stała, wysoka temperatura powietrza i pojawiają się obfite opady deszczu. Warunki takie występują głównie właśnie w okolicach równika.

Wilgotne lasy równikowe występują m.in. w Ameryce Południowej na Nizinie Amazonki, w Afryce na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej, w Kotlinie Kongo oraz w Azji, głównie na Archipelagu Malajskim.

Krajobraz wilgotnych lasów równikowych

Krajobraz wilgotnych lasów równikowych tworzą rozległe puszcze, w których rosną olbrzymie, sięgające kilkudziesięciu metrów drzewa. Ich zwarte korony skutecznie ograniczają dopływ światła, więc we wnętrzu lasu nieustannie panuje mrok. Ciągłe opady w połączeniu z wysoką temperaturą powietrza powodują, że w lesie równikowym jest niezwykle wilgotno. Występuje tu największa różnorodność organizmów na świecie.

Wilgotne lasy równikowe, zwane czasem lasami deszczowymi, występują w strefie klimatu równikowego wybitnie wilgotnego. Promienie słońca padają tu na powierzchnię Ziemi pod największym kątem, który jest bliski 90°, więc dostawa energii promieniowania słonecznego jest najwyższa na całej kuli ziemskiej, a dzień i noc przez cały rok trwają po około 12 godzin. Z tego powodu temperatura powietrza w ciągu doby i w ciągu roku nie spada w tym rejonie poniżej 20°C (średnia roczna temperatura powietrza wynosi 24–28°C). Wykazuje ona również niewielkie wahania roczne (2–4°C) i dobowe (4–5°C). Deszcz pada tam niemal codziennie. Roczna suma opadów wynosi 2 000–3 000 mm. Opady występują równomiernie w ciągu roku, wzrastając nieco w czasie zenitalnego górowania Słońcazenitalne górowanie Słońcazenitalnego górowania Słońca. Bujna roślinność pochłania i oddaje do atmosfery tak ogromne ilości wody, że nawet w bezdeszczowe dni powietrze przesycone jest wilgocią. Woda intensywnie paruje także z licznych rzek, zbiorników wodnych i bagien. Para wodna się unosi, ochładza i skrapla. W ten sposób powstają chmury, z których codziennie po południu przez 2–3 godziny padają ulewne deszcze, tzw. deszcze zenitalne.

RL5V48Y4EtImk

Ilustracja prezentuje wykres – klimatogram klimatu równikowego w Manaus w Ameryce Południowej. Na lewej osi wykresu wyskalowano średnie temperatury w stopniach Celsjusza, na prawej osi wykresu wyskalowano sumy opadów w milimetrach. Na osi poziomej zaznaczono cyframi rzymskimi kolejne miesiące. Różowa linia na wykresie to średnie temperatury w poszczególnych miesiącach. Linia utrzymuje się na około 29 °C przez cały rok. Niebieskie słupki to wysokości sum opadów w poszczególnych miesiącach. W styczniu suma opadów wynosi około 230 mm, w lutym 220 mm, w marcu 260 mm, w kwietniu 210 mm, w maju 180 mm, w czerwcu 120 mm, w lipcu 110 mm, w sierpniu 50 mm, we wrześniu 60 mm, w październiku 100 mm, w listopadzie 150 mm, a w grudniu 200 mm. Po prawej stronie znajduje się mapa Brazylii z zaznaczoną na czerwono lokalizacją miasta Manaus.

Wilgotne lasy równikowe – klimat

Gleby wilgotnych lasów tropikalnych są mało żyzne i mało urodzajne, ubogie w próchnicę i składniki pokarmowe, które są wymywane z gleby przez duże opady. Zawierają natomiast dużo związków żelaza nadających im charakterystyczną czerwoną barwę, będącą znakiem szczególnym krajobrazu strefy równikowej.

Rf6VYfKkecxrm

Zdjęcie przedstawia Gleby wilgotnych lasów równikowych. Na zdjęciu urwisko. Na górze rosną drzewa i krzewy. Ziemia ma kolor rudawy. Kilka roślin osunęło się razem z ziemią.

Przez równikowe puszcze przepływają rzeki mające największe na świecie przepływy, (niosące najwięcej wody) – m.in. Amazonka i Kongo wraz z ich dopływami. Bardzo wysokie i wyrównane opady w strefie równikowej powodują, że przez cały rok płynie w nich dużo wody. Znaczną powierzchnię zajmują także bagna i mokradła.

R14Duo7Q2VtzO

Zdjęcie satelitarne przedstawiające deltę rzeki.

Rz89iAE76SdKC

Na zdjęciu kilkoro ludzi płynie na niewielkiej łódce przez szeroką rzekę. Woda ma kolor brązowy.

W strefie klimatu równikowego panują najlepsze na Ziemi warunki do rozwoju roślinności. Wysoka temperatura i wilgotność zapewnia roślinom całoroczną wegetację. Dlatego wilgotne lasy równikowe charakteryzują się ogromną różnorodnością gatunków roślinnych i zwierzęcych. Na zajmowanej przez nie powierzchni, stanowiącej ok. 7% powierzchni lądów, żyje od 40 do nawet 75% znanych nauce gatunków roślin i zwierząt, w tym ponad 90 tys. gatunków roślin, 16 tys. gatunków samych drzew, 2,5 mln gatunków owadów, około 2 tys. gatunków ptaków i ssaków. Wiele gatunków jest z pewnością jeszcze nierozpoznanych.

Wilgotne lasy równikowe są mroczne, wilgotne, tworzące miejscami gęstwinę nie do przebycia. W lesie równikowym można wyróżnić cztery warstwy roślinności: drzew olbrzymich, drzew wysokich, pośrednią oraz krzewów i zarośli.

Wilgotne lasy i roślinność równikowa- galeria zdjęć

R1Wa3MdDfOYT2

Na zdjęciu wysokie drzewo, sięgające wyżej od sąsiadujących drzew. Ma szary pień. Korona drzewa jest niezbyt rozbudowana, liście mają kolor jasnej zieleni.

R1LVhGADlmyUq

Na zdjęciu korzenie podporowe puchowca pięciopręcikowego. Korzenie są ogromne i porośnięte mchami. Obok stoi mężczyzna, który w stosunku do wielkości drzewa jest prawie niewidoczny.

RCWV6aq1Vwr9x

Na zdjęciu roślina, która przypomina kilka opartych o siebie gałęzi. Wszystkie porośnięte są mchami i porostami.

Rds6AmLQyEakA

Na zdjęciu pień drzewa ma kolor szary. W wyższej partii drzewa rosną liście, składające się z wąskich, strzępiastych listków.

R1RuRwGDf85EV

Na zdjęciu drzewa, których gałęzie przypominające zwisające liny. Roślinność jest bardzo gęsta, ale ma mało liści.

R1OwGrmQUuyMW

Na zdjęciu roślina z dużymi liśćmi. Liście przypominają palce, a każdy liść ma po 9 palców.

ROHRZAmPeRCIN

Na zdjęciu pień drzewa obrośnięty różnymi roślinami o różnokształtnych i kolorowych liściach.

R1JW2Odt6pica

Na zdjęciu roślina o czerwonych, zwisających do dołu kwiatach. Kwiaty przypominają czerwone pazurki, przytwierdzone w rzędach do łodygi.

R1Rzaj5IQOmI6

Na zdjęciu storczyki o  pomarańczowych kwiatach. Kwiat składa się z czterech płatków. Trzy z nich rosną w górę, prawo i lewo. Czwarty jest jaśniejszy i przypomina koszyczek. Zwisa u dołu.

R1JSej9txZO1t

Na zdjęciu roślina, która przypomina pomarańczowy aloes. Wszystkie płatki odrastają z jednego punktu i kierują się na zewnątrz, tworząc gwiazdę. Środek jest okrągły.

RxBL3bQAwRkXs

Na zdjęciu liście rosnące na wodzie, które przypominają ogromne, zielone talerze. Wokół gęsto zarośnięty las.

Wilgotny las równikowy zamieszkują różne gatunki owadów, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Większość z nich jest przystosowana do życia nadrzewnego na różnej wysokości. Środowiskiem życia wielu z nich, np. małp (goryli, szympansów, orangutanów, gibbonów, kapucynek), leniwców i różnych ptaków są korony drzew.  Dno lasu zamieszkują duże ssaki, np. tapiry, okapi, jaguary i pumy. Liczba dużych drapieżników jest jednak niewielka. W leśnym gąszczu kryją się liczne gatunki gadów i płazów z najbardziej jadowitym na świecie liściołazem żółtym, ogromną anakondą oraz micrurusem, czyli wężem koralowym. Żyją tu także kameleony, żaby nadrzewne i latające oraz iguany (czyli legwany zielone), żółwie arrau i kajmany czarne. Najliczniejszą grupą zwierząt w wilgotnych lasach równikowych są owady. Wśród ich wielomilionowej populacji wyróżniają się zwłaszcza wielobarwne motyle. Świat ptaków reprezentowany jest przez tukany, kolibry, papugi i harpie. Wody rzek zamieszkują m.in. manaty rzeczne, słodkowodne delfiny Inia, piranie i węgorze elektryczne wytwarzające impulsy elektryczne o napięciu kilkuset woltów.

Zwierzęta wilgotnych lasów równikowych – galeria zdjęć

RLq5opO6Q5EdL

Na zdjęciu jaguar, przypomina ogromnego, pomarańczowego kota w brązowe cętki.

R1DSETRkoXuiL

Na zdjęciu zwierzę o szarym umaszczeniu. Ma niewielki pyszczek i blisko rozstawione oczy na małej głowie. Oczy czarne. Trzyma się gałęzi drzewa.

RHD75c6zhdRhJ

Na zdjęciu zwierzę przypominające małpę. Ma długą, rudą sierść. Jego głowa nie jest owłosiona. Ma różową skórę twarzy. Trzyma się gałęzi drzew.

RHfWK5gaYWGrS

Na zdjęciu zwierzę przypominające osiołka bez futra. Ma szary kolor. Nie ma ogona. Na pysku ma długi nos.

R1TRkTWfaAnsI

Na zdjęciu zwierzę przypominające krokodyla. Jego ciało pokryte jest szarymi łuskami. Ma długi ogon i cztery niewielkie łapy.

R17L2YV0LUhsm

Na zdjęciu wąż o szarej łusce, na której są czarne plamy.

RvVyf8mySTZJ8

Na zdjęciu wąż o brązowych łuskach. Co kilka centymetrów czarne łuski tworzą poprzeczne paski.

Rdh63EZzeRVqw

Na zdjęciu ogromny, czarny, owłosiony pająk. Ma osiem nóg i okrągły odwłok.

Reh18fySMWTp7

Na zdjęciu zielona żaba. Na stopach ma czarne plamy.

Rzb8iyMrbECvX

Na zdjęciu dwie papugi. Ich pióra mają kolory czerwony, niebieski i żółty. Na ich głowach są białe plamy. Mają niewielkie, zakrzywione dzioby.

RieFsZlRW2JLE

Na zdjęciu czarno‑biały ptak. Ma ogromny, żółty, długi dziób z czarną plamą na końcu.

R1UnC1ehtSGfR

Na zdjęciu ryba. Jej łuski mają kolor zielony. Na grzbiecie i na tyle brzucha ma grzebienie. Na łuskach połyskują złote plamki.

R1IeF67W2U2eL

Na zdjęciu zwierzę, które przypomina fokę. Ma szarą skórę i duży , trójkątny pysk.

R1E6e0qRe48oY

Na zdjęciu ryba przypominająca delfina. Ma długi, wąski pysk i małe oczy.

Życie mieszkańców strefy wilgotnych lasów równikowych

Do rdzennych mieszkańców wilgotnych lasów równikowych należą między innymi Indianie żyjący na Nizinie Amazonki (np. Pirahã   Jonomami,) oraz Pigmeje (Mbuti, Baka, Twa) zamieszkujący Kotlinę Konga. W lasach równikowych żyją także społeczności, które nie utrzymują kontaktu ze światem. To tzw. plemiona izolowane, o których niewiele wiadomo. Często nie jest znana nawet ich nazwa.

Rdzenni mieszkańcy wilgotnych lasów równikowych – galeria zdjęć

Rmbqzs0IuK5Sr

Na zdjęciu Indianie Janomami, grupa dzieci. Mają na sobie tylko krótkie, czerwone, postrzępione spódniczki. ich nowy i policzki Przekłute są patyczkami.

RWiRlOQyySFip

Na zdjęciu kobieta i dziecko z plemienia Janomami. Kobieta z dzieckiem w chuście na plecach. Kobieta ma na sobie tylko przepaskę, w której trzyma dziecko. Na szyi ma koraliki, którymi bawi się dziecko.

RRRM59M857NBR

Na zdjęciu przedstawiono członków plemienia Twa. Widać cztery osoby – dwie dorosłe i dwójkę dzieci – stojące na trawiastej łące, na tle zielonych, zalesionych wzgórz. Każda z osób nosi na głowie duże gliniane naczynia lub kosze, co wskazuje na ich tradycyjny sposób życia, związany z transportem wody, jedzenia lub innych zapasów. Ubrane są w kolorowe, wzorzyste stroje, charakterystyczne dla ludów rdzennych. Ich postawa oraz przedmioty na głowach sugerują, że mogą być w drodze lub wykonywać codzienne prace związane z utrzymaniem gospodarstwa. Krajobraz wokół nich to bujna, naturalna roślinność, z drzewami i krzewami w tle.

Ludy zamieszkujące wilgotne lasy równikowe żyją w harmonii z otaczającą je przyrodą. Las dostarcza im pożywienia w postaci owoców, roślin, zwierząt, owadów i miodu. Korzenie, kłącza, liście i owoce są wykorzystywane w leczeniu chorób. Do tradycyjnych zajęć ludności w tych rejonach należy przede wszystkim łowiectwo. W czasie polowań używają zatrutych strzał, łuków, dzid i pułapek. Nie gromadzą jednak żywności na dłuższy okres. Mięso pozyskiwane podczas polowań jest wędzone i zjadane w ciągu kilku dni po polowaniu. Łowi się również ryby, niekiedy zatruwając wodę specjalnymi ziołami i korą. Ludy lasów równikowych prowadzą częściowo koczowniczy tryb życia, ( przemieszczaj się regularnie z jednego miejsca na drugie, nie osiedlając się na stałe) , zajmując się zarówno łowiectwem, jak i zbieractwem.

Niektóre plemiona uprawiają rośliny na małych poletkach położonych w pobliżu osad. Jest to głównie maniok, będący podstawowym pożywieniem mieszkańców lasów równikowych – wytwarza się z niego mąkę. Miejsce pod uprawę pozyskują poprzez wypalanie lasu. Popiół ze spalonych drzew służy im do użyźnienia gleby. Kiedy gleba po pewnym czasie traci swoje właściwości, porzucają poletko i wypalają kolejny fragment lasu. Taki sposób uprawy nazywany jest gospodarką żarową.

Indianie dostosowali swe domy do gorącego i wilgotnego klimatu. Są one budowane na polanach, z drewna, i pokryte palmowymi liśćmi. Zwykle nie mają okien (co zapewnia cień we wnętrzu) albo nawet ścian, dzięki czemu są przewiewne.

Mistrzami budowy domów są Indianie Janomami. Ich wioski liczą od 50 do 400 mieszkańców i niemal wszyscy żyją dosłownie pod jednym dachem. Budują bowiem tzw. szabono (shabono) – wielkie, okrągłe lub owalne domy o średnicy ponad 50 m. W każdej takiej chacie żyje kilkadziesiąt rodzin. Każda z nich jest skupiona wokół własnego ogniska. Przykryte wspólnym dachem poszczególne pomieszczenia są oznaczone jedynie słupkami podporowymi. Szabony są podatne na silne uszkodzenia spowodowane deszczem, wiatrem i insektami, więc co kilka lat wznoszone są nowe.

Z kolei mieszkańcy lasów równikowych w Kotlinie Konga mieszkają w wioskach składających się z małych, okrągłych lub podłużnych i bardzo prowizorycznych domów (szałasów), wznoszonych z mocnych, wbitych w ziemię patyków związanych na górze pnączami. Ich dachy konstruowane są z liści i trawy.

Chaty mieszkańców wilgotnych lasów równikowych – galeria zdjęć

R138ztDnrXsJA

Na zdjęciu Dom Indian Janomami. Zbudowany z drewna dom.

R1JrkmIzqqpr4

Na zdjęciu domy kryte liśćmi palmowymi, niewielkie domki wybudowane w środku lasu. Przypominają trójkątne namioty. Pokryte są suchymi liśćmi.

R1NWI16Jh4oEC

Na zdjęciu chata afrykańskiego ludu Baka, drewniany szałas pokryty suchymi liśćmi.

RIVZSHcFHcOrC

Na zdjęciu Chaty Pigmejów z Kamerunu. Drewniane szałasy pokryte liśćmi.

Wśród społeczeństw zamieszkujących wilgotne lasy równikowe panuje na ogół wyraźny podział zajęć. Kobiety zajmują się wychowywaniem dzieci, uprawiają ziemię, zbierają owoce, bulwy, orzechy i inne rośliny. Produkują także przedmioty użytkowe i ozdoby z piór, kory i korzeni. Mężczyźni z kolei często uczestniczą w polowaniach, by zdobyć pożywienie, bądź specjalizują się w łowieniu ryb. Odpowiadają również za naprawy i utrzymywanie chat, w których żyją.

Bardzo ważną częścią kultury niektórych ludów zamieszkujących lasy równikowe są różnego rodzaju rytuały, na przykład huczne świętowanie żniw. Organizują oni wtedy wielką ucztę, na którą zapraszane są okoliczne wioski. Ozdabiają również ciała piórami i kwiatami, tańczą i śpiewają przez wiele godzin.

RixUID1lFaW9r

Na zdjęciu szaman, mężczyzna ubrany w różową koszulę i zielone spodnie. Na szyi zawieszone ma korale z drewnianych elementów. Na głowie ma opaskę. Do opaski przyczepione są żółte pióra.

Obecnie wielu mieszkańców wilgotnych lasów równikowych porzuca tradycyjny styl życia. Podróżują oni do pobliskich miast, w których handlują wyrabianymi przez siebie produktami. Część z nich przenosi się do miast na stałe. Wymieniają ozdoby, naczynia czy produkty roślinne na towary konsumpcyjne lub narzędzia, np. maczety, proch strzelniczy, mleko w proszku, cukier, .

Krajobraz wilgotnego lasu równikowego i liściastego lasu strefy umiarkowanej – film

R1YYXsx0PnjOM

Film nawiązujący do treści materiału

Film nawiązujący do treści materiału

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1YYXsx0PnjOM

Film nawiązujący do treści materiału

Lasy liściaste strefy umiarkowanej

Położenie

Strefa lasów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej zrzucających liście na zimę obejmuje wschodnią część Stanów Zjednoczonych, Europę Zachodnią i Środkową, centralną część Rosji (w jej europejskiej części), azjatyckie wybrzeża Oceanu Spokojnego, Tasmanię i Nową Zelandię.

Krajobraz lasów liściastych strefy umiarkowanej

Przed wiekami w krajobrazie strefy umiarkowanej dominowały lasy. Zajmowały niemal wszystkie tereny poza najwyższymi partiami gór. Na piaszczystych wydmach pojawiały się lasy sosnowe, natomiast na rozległych polodowcowych wysoczyznach lasy liściaste i mieszane, w których dominującymi gatunkami są dęby, buki i graby oraz brzozy, klony i lipy. Doliny rzeczne porastały wierzby, topole i jesiony, a na bagnach rosły olchy.  Dziś człowiek zmienił krajobraz strefy umiarkowanej wycinając większość lasów, zwłaszcza liściastych, porastających najbardziej żyzne gleby. Ich miejsce zajęły pola uprawne, łąki i tereny zabudowane. Gdzieniegdzie przetrwały jeszcze pozostałości dawnych puszcz i na ich podstawie możemy określić cechy krajobrazu leśnego strefy umiarkowanej.

W strefie umiarkowanej występują cztery pory roku wyznaczane przez wysokość temperatury powietrza (ciepła, wilgotna wiosna, ciepłe, zazwyczaj suche lato, chłodna, wilgotna jesień i zima, często z opadami śniegu).

Na obszarach leżących w pobliżu wybrzeży, gdzie zaznacza się wpływ wilgotnych, morskich mas powietrza, lata są niezbyt ciepłe, zimy niezbyt mroźne, a dość obfite opady występują przez cały rok. W miarę oddalania się od wybrzeży w głąb lądów zimy są coraz chłodniejsze, a lata coraz cieplejsze.

Na półkuli północnej średnia temperatura najcieplejszego miesiąca wynosi od 16 do 21°C. Zimą waha się od -10°C do 5°C w pobliżu wybrzeży i spada nawet poniżej −20°C w głębi lądów. Roczna suma opadów, występujących przez cały rok, waha się od 700 do 1 500 mm. Krótki dzień i zamarzająca podczas mrozów gleba powodują, że rośliny nie mogą pobierać dużej ilości wody. W związku z tym drzewa i krzewy liściaste jesienią zrzucają liście, a rośliny zielne tracą swoje części nadziemne.

Natomiast na półkuli południowej średnia roczna temperatura powietrza nie spada poniżej 0Indeks górny o^oC, zimą wynosi od 5°C do 8°C a latem od 10°C do 18°C, dlatego rosną tam wiecznie zielone lasy, których drzewa nie gubią liści. W tym rejonie występują też większe niż na półkuli północnej opady, o rocznej sumie 1 200—3 000 mm, często pojawiają się też cyklony. Poniżej zamieszczono klimatogramy prezentujące zmienność cech klimatu w wybranych miejscach strefy lasów liściastych i mieszanych na półkuli północnej i południowej.

Galeria klimatogramów

Slajd 1 z 3

R1U8VtkACsgi7

Ilustracja prezentuje klimatogram strefy klimatu umiarkowanego Warszawy. Na lewej osi wykresu wyskalowano średnie temperatury w stopniach Celsjusza, na prawej osi wykresu wyskalowano sumy opadów w milimetrach. Na osi poziomej zaznaczono cyframi rzymskimi kolejne miesiące. Różowa linia na wykresie to średnie temperatury w poszczególnych miesiącach. Tutaj linia rozpoczyna się na wysokości 0 °C w styczniu i wznosi się w poszczególnych miesiącach do około 28 °C w czerwcu, po czym opada do −3 °C w grudniu. Niebieskie słupki to wysokości sum opadów w poszczególnych miesiącach. Największe opady, powyżej 70 mm, pojawiły się w lipcu. Najmniejsze opady, poniżej 30 mm, pojawiły się w marcu.

R1IcZssPTGVbL

Klimatogram prezentuje klimat umiarkowany morski Londynu. Na lewej osi wykresu wyskalowano średnie temperatury w stopniach Celsjusza, na prawej osi wykresu wyskalowano sumy opadów w milimetrach. Na osi poziomej zaznaczono cyframi rzymskimi kolejne miesiące. Różowa linia na wykresie to średnie temperatury w poszczególnych miesiącach. Tutaj linia rozpoczyna się na wysokości 4 °C w styczniu i wznosi się w poszczególnych miesiącach do 18 °C w lipcu, po czym opada do 5 °C w grudniu. Niebieskie słupki to wysokości sum opadów w poszczególnych miesiącach. Największe opady pojawiły się w listopadzie − ok. 60 mm, a najmniejsze opady były w marcu − ok. 30 mm.

R1YLWglyR52Cr

Klimatogram prezentuje klimat kontynentalny wilgotny Moskwy. Na lewej osi wykresu wyskalowano średnie temperatury w stopniach Celsjusza, na prawej osi wykresu wyskalowano sumy opadów w milimetrach. Na osi poziomej zaznaczono cyframi rzymskimi kolejne miesiące. Różowa linia na wykresie to średnie temperatury w poszczególnych miesiącach. Tutaj linia rozpoczyna się na wysokości −10 °C w styczniu i wznosi się w poszczególnych miesiącach do około 15 °C w lipcu, po czym opada do −8 °C w grudniu. Niebieskie słupki to wysokości sum opadów w poszczególnych miesiącach. Największe opady pojawiają się w lipcu − ok. 78 mm, a najmniejsze w lutym − ok. 23 mm.

Dużą różnorodnością charakteryzuje się pokrywa glebowa. Występują tu zarówno gleby żyzne, wykształcone na glinach polodowcowych, jak i mało żyzne, powstałe z piasków. W dolinach rzecznych tworzą się mady, a na bagnach gleby torfowe.

Skład gatunkowy naturalnej roślinności lasów liściastych i mieszanych zależy od cech klimatu i właściwości gleb. Na półkuli północnej lasy te rozwijają się na na obszarach, gdzie okres wegetacji roślin trwa 4–6 miesięcy, a zima 3–4 miesiące. Żyzne gleby porastają lasy liściaste i mieszane. Gatunkami drzew charakterystycznymi dla europejskich lasów liściastych są m.in. dąb, buk, grab, wiąz, klon, lipa i jesion. W zachodniej, środkowej i południowej części Europy występują rozległe lasy bukowe (buczyny) i dąbrowy. W zachodniej i północno‑zachodniej Europie pojawiają się lasy brzozowo‑dębowe. Tam, gdzie podłoże jest mniej żyzne, a bardziej piaszczyste, obok lasów mieszanych występują także lasy iglaste (bory). Lasy liściaste i mieszane Ameryki Północnej mają podobny skład gatunkowy do lasów europejskich. Rosną w nich amerykańskie gatunki klonów, topoli, lip, jesionów, brzóz i in. Natomiast w Azji, na wybrzeżach Oceanu Spokojnego, występują także inne, charakterystyczne dla regionu gatunki, nie tylko liściaste, na przykład modrzewie, metasekwoje, orzechy włoskie, dęby korkowe, limby i in.

Podobnie jak w lasach równikowych, także w lasach liściastych i mieszanych występuje kilka warstw roślinności – korony drzew, podszyt, runo leśne i ściółka. Poznasz ich charakterystykę, klikając w odpowiednie nazwy na rysunku.

Piętrowość lasów umiarkowanych – materiał interaktywny

Roślinność lasów strefy umiarkowanej – galeria zdjęć

RIdMNSYT1kIzR

Na zdjęciu trzy ogromne drzewa. Ich pnie są szerokie i wydrążone w środku. Mają duże korony, pełne zielonych liści. Niektóre gałęzie wsparte są specjalnymi podpórkami.

Raij0F3Q9TdQj

Na zdjęciu Lipa. Wysokie drzewo liściaste. Ma rozłożyste gałęzie, na których rosną zielone liście. Wokół zagajnik niewielkich drzewek.

RshKnvUTZwrAP

Na zdjęciu Buk. Wysokie drzewo liściaste. Ma rozłożyste gałęzie, na których rosną zielone liście. Wokół zagajnik niewielkich drzewek.

Ri3B5iCHKXOr6

Na zdjęciu Klony. Kilka drzew rosnących rzędem wzdłuż polnej drogi. Za nimi znajduje się murek zbudowany z kamieni. Wokół rosną drzewa.

R1BubI9jNv5I2

Na zdjęciu las brzozowy. Pnie drzew są białe i mają czarne plamy. Drzewa są wysokie i mają wąskie pnie. Gałęzie znajdują się dopiero w najwyższych partach drzew i nie są zbyt rozłożyste. Liście są zielone.

R15w0LS7UufNK

Na zdjęciu paprocie drzewiaste. Na końcu krótkiego pnia wyrastają liście. Liście są długie. Od długiej łodygi odchodzą wąskie, stożkowe płatki. Wokół las.

RWI4dt5U7Qnl9

Na zdjęciu las znajdujący się na wzniesieniu. Drzewa Składają się z wysokiego pnia i prostych gałęzi bocznych. Na końcu każdej gałęzi jedna kulka, złożona z zielonych igieł. W oddali łąki i lasy.

W lasach liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej żyje wiele gatunków zwierząt, nie jest ich jednak tak dużo, jak w wilgotnym lesie równikowym. Są one przygotowane do przetrwania w okresowo zmieniających się warunkach klimatu, zwłaszcza trudnego okresu zimowego. Niektóre z nich migrują do cieplejszych regionów, inne zapadają w sen zimowy. Charakterystycznymi zwierzętami tego rejonu są m.in. sarny, jelenie, łosie, dziki, lisy, wilki, rysie, żbiki, norki, kuny, borsuki, jeże, wiewiórki, susły, nornice i ryjówki, a w Ameryce Północnej także pumy i szopy. Licznie występują również ptaki, np. kosy, dzięcioły, wilgi, krogulce, myszołowy, kanie, sowy, sikory. Spotyka się też liczne płazy i gady, takie jak padalec, zaskroniec czy żmija zygzakowata.

Zwierzęta lasów strefy umiarkowanej – galeria zdjęć

ReYLSAP97onWr

Na zdjęciu jeleń. Na pierwszym planie znajduje się zwierzę, które ma cztery nogi zakończone racicami. Na głowie ma duże poroże. Ma brązową sierść. Wokół niego rośnie trawa i drzewa.

RiY4ElJTo8tf0

Na zdjęciu Wilk. zwierzę, przypominające psa. Ma szare umaszczenie, duży pysk i uszy. Leży na ziemi, wokół suchej trawy.

ROrcbWrORcjzQ

Na zdjęciu Dzik. zwierzę, które ma cztery nogi i brązowe umaszczenie. Jego pysk przypomina pysk świni. Ma krótki, mały ogon. Czarne oczy. Stoi w trawie.

R2sybZZCWnsMc

Na zdjęciu Puma. zwierzę, przypominające dużego kota. Ma jasne umaszczenie i krótką sierść. Ma długi ogon zakończony czarną plamą. Uszy nastawione do tyłu. Porusza się przed siebie spokojnym krokiem.

R1ILE6ONfHjtx

Na zdjęciu Borsuk. Zwierzę o czarnym umaszczeniu. Na pysku ma białe paski. Nos ubrudzony błotem. Ma krótkie uszy . Wygląda z kryjówki.

R1dtCQ1qVa0wR

Na zdjęciu Kuna. niewielkie zwierzę o brązowej sierści. Główka ma kolor szary. Ma niewielkie białe uszy. Łapy zakończone są pazurami. Opiera się o spróchniały pień drzewa.

R1aeKjp0a7ZMF

Na zdjęciu jeż, zwierzę o małym pyszczku a dużym owalnym tułowiu. Całe plecy pokryte ma krótkimi, brązowymi igiełkami. Stoi w trawie.

RRuqvROiCZzNc

Zdjęcie przedstawia Żmije zygzakowatą. Wąż o brązowych łuskach. Na grzbiecie ciemniejsze łuski układają się w charakterystyczny kształt zygzaku. Wąż jest zwinięty w kłębek.

R7ytRUIRCLNy8

Zdjęcie przedstawia dzięcioła. Na zdjęciu ptak o czarno‑białym upierzeniu. Na czubku głowy i na kuperku ma kilka czerwonych piórek. Ma niewielki, czarny dziób. Trzyma się jasnego pnia drzewa.

Wycinka lasów strefy umiarkowanej – galeria zdjęć

R1uDz2LOHho0C

Zdjęcie przedstawia kombajn zrębowy wykorzystywany przy wycince lasu. Na zdjęciu maszyna z wysięgnikiem, która przenosi z miejsca na miejsce ucięte pnie drzew. Wokół leżą ścięte gałęzie drzew.

RecIJqizKJV4a

Zdjęcie przedstawia zrąb w Puszczy Białowieskiej. Na zdjęciu łąka, na której znajduje się kilkanaście pieńków drzew. W oddali rośnie gęsty las.

Rq0BM6XFu4ich

Surowiec drzewny. Na zdjęciu kilkadziesiąt pni ściętych drzew. Wszystkie ułożone na jednej stercie. W oddali las.

Rbm4VmsEawaPJ

Na zdjęciu płonący las. Wysokie drzewa w całości pochłonięte są przez ogień. Ponad nim unosi się czarny dym.

Życie mieszkańców strefy lasów liściastych i mieszanych

Ta część strefy umiarkowanej, w której występują lasy liściaste i mieszane, jest obszarem w znacznym stopniu przekształconym antropogenicznie i rozwiniętym gospodarczo. Znaczny udział w użytkowaniu terenu mają tu obszary zurbanizowane i uprzemysłowione oraz tereny uprawy rolniczej. Sezonowe zmiany klimatu powodują, że ludność żyjąca na tym obszarze mieszka w domach murowanych, często wielopiętrowych, ogrzewanych zimą i klimatyzowanych latem. Większość osób żyje w miastach i pracuje w różnego rodzaju usługach oraz przemyśle. Znacznie mniej ludzi zamieszkuje wsie i zajmuje się uprawą rolniczą, która ze względu na zmienność pór roku ma sezonowy charakter.

Podsumowanie

Cechy krajobrazu lasów równikowych oraz lasów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej

Słownik

Ćwiczenia

1

Ćwiczenie 6

Zdjęcia A i B przedstawiają krajobraz lasów charakterystycznych dla pewnej strefy krajobrazowej. Przeanalizuj je i wykonaj polecenia:

1. Określ strefę krajobrazową, w której występują przedstawione na zdjęciach lasy.

2. Określ, w jakich regionach świata znajdują się te lasy.

Odpowiedzi uzasadnij.

RHIshhos1drEl

A

R138ezDbQ6mJB

B

R17wLTF70nQKr

(Uzupełnij).

Korzystając z dostępnych źródeł wiedzy, określ cechy krajobrazu lasów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej. W jakich rejonach występują takie lasy?

R753UJ4JNP2T7

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Określ gatunki drzew występujące w lasach przedstawionych na zdjęciach.

Pokaż odpowiedź

Zdjęcia przedstawiają krajobraz lasów liściastych i mieszanych w umiarkowanej strefie klimatycznej. Na zdjęciu A widać świerk, charakterystyczny gatunek dla tej strefy na półkuli północnej. Zdjęcie B przedstawia krajobraz lasu na półkuli południowej, na przykład w Tasmanii lub Nowej Zelandii, gdzie występują paprocie drzewiaste.

Ćwiczenie 7

Klimatogramy A, B, C, D przedstawiają cechy klimatu w strefie równikowej i umiarkowanej na półkuli północnej i południowej. Przeanalizuj klimatogramy i dopasuj je do właściwej strefy.

RkoXs6tef7mYo

A

Rw1UllnXJjD8R

B

RZSUIEflXlwR2

C

R1CiKehH09bA2

D

C

D

Indeks górny Źródła klimatogramów: climate.data.org Indeks górny koniec^{Źródła klimatogramów: climate.data.org}

R18EMhP8Owwya

Strefa równikowa Możliwe odpowiedzi: 1. Klimatogram A i C, 2. Klimatogram A i B, 3. Klimatogram B i D, 4. Klimatogram C i D

R1E6I2TimMWl1

Strefa umiarkowana: Możliwe odpowiedzi: 1. klimatogram B i D, 2. klimatogram A i C, 3. klimatogram B i C, 4. klimatogram C i D

Korzystając z dostępnych źródeł wiedzy, określ różnice w klimacie strefy umiarkowanej i strefy równikowej.

RJOSP8VRQ6QZQ

Notatnik