6. Zróżnicowanie demograficzne Europy

W Europie poważnym problemem jest niska liczba urodzeń, co ma wpływ na różne sfery naszego życia, a także na gospodarkę. W połączeniu ze wzrastającą długością trwania życia fakt ten powoduje, że nasze społeczeństwo się starzeje. Jednak nie we wszystkich krajach Europy sytuacja demograficzna jest tak niekorzystna.

W latach 2015–2020 w Europie średnioroczna wartość współczynnika urodzeń (liczby urodzeń żywych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców) wynosiła 10,4‰ i była najniższa spośród wszystkich kontynentów.

R1DAZmxyxp7FN

Na zdjęciu ludzie w różnym wieku siedzący na widowni dużej hali lub stadionu.

Liczba ludności Europy

Według danych ONZ w 2020 r. na świecie żyło niemal 7,8 mld ludzi. Europę zamieszkiwało niecałe 10% światowej populacji (ok. 748 mln). Liczba ludności świata nieustannie wzrasta. Najszybszy wzrost ma miejsce w Azji i Afryce. Na naszym kontynencie jest on jednak bardzo powolny – w ostatnich latach wynosił około 1 mln na rok, podczas gdy w Azji – ponad 40 mln na rok. Dlaczego tak się dzieje?

Przedstawiona sytuacja zależy od wielu czynników. W Europie rodzi się mało dzieci, a wysoki odsetek osób starszych powoduje, że co roku odnotowuje się dość dużą liczbę zgonów. 

Zróżnicowanie demograficzne ludności Europy – grafika interaktywna

Polecenie 2

Dokonaj analizy danych statystycznych przedstawionych w tabeli oraz na diagramie poniżej. Opisz, jak zmienia się udział liczby ludności Europy w ogólnej liczbie ludności świata. Wyjaśnij przyczyny tych zmian, patrząc na dane dla innych kontynentów.

Zmiany liczby ludności Europy w latach 1960–2020

Rok	Liczba ludności Europy (mln)	Udział ludności Europy w ogóle liczbie ludności świata (%)	Średnia gęstość zaludnienia w Europie (osoby na 1 km²)
1960	601	19,9	57
1980	696	15,7	66
2000	727	12,0	69
2010	738	10,7	70
2020	744	9,6	71
Indeks dolny Źródło: Roczniki statystyczne GUS / GEOHIVE/ populationof.net Indeks dolny koniecŹródło: Roczniki statystyczne GUS / GEOHIVE/ populationof.net

RH6xUCj1OmVmA

Wykres wskazujący udział ludności Europy w ogólnej liczbie ludności świata. Pozioma oś X określa odsetek populacji. Ludność świata podzielono na kontynenty, przy czym każdy z nich opisano innym kolorem: Europę pomarańczowym, Azję żółtym, Afrykę zielonym, Amerykę Północną niebieskim, Amerykę Środkową i Południową różowym oraz Australię i Oceanię brązowym. Wielkość populacji w podziale procentowym przedstawiono dla tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego roku, dwutysięcznego dwudziestego roku oraz prognozę na dwa tysiące pięćdziesiąty rok. Wielkość populacji w tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym roku: Europa czternaście procent, Azja sześćdziesiąt procent, Afryka trzynaście procent, Ameryka Północna osiem procent, Ameryka Południowa cztery procent i Australia jeden procent. Wielkość populacji w dwa tysiące dwudziestym roku: Europa dziewięć procent, Azja sześćdziesiąt procent, Afryka osiemnaście procent, Ameryka Północna pięć procent, Ameryka Południowa siedem procent i Australia jeden procent. Prognoza wielkości populacji w dwa tysiące pięćdziesiątym roku: Europa siedem procent, Azja pięćdziesiąt trzy procent, Afryka dwadzieścia sześć procent, Ameryka Północna osiem procent, Ameryka Południowa cztery procent i Australia jeden procent.

R1ewkxBozBtk4

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Ludność Europy od 1960 roku wzrastała, ale jej udział procentowy na tle świata procentowo spadał.

Pokaż odpowiedź

Od roku 1960 do 2020 liczba ludności Europy wzrastała, ale jej udział w ogólnej licznie ludności świata procentowo malał tak samo średniość zaludnienia osoby na kilometr kwadratowy. Prognoza ludności Europy na tle ludności świata również jest prognozowana spadkiem podczas, gdy wskaźnik Afryki i Ameryki Północnej znacznie wzrośnie. Przyczyną tych zmian jest niski wskaźnik urodzeń w wielu krajach Europy i wyższe starzenie się społeczeństwa. Polityka migracyjna także miała wpływ na kształtowanie liczby ludności, wielu ludzi migrowało z Europy na inne kontynenty.

Zróżnicowanie demograficzne ludności Europy

Mówiąc o zróżnicowaniu demograficznym, najczęściej bierze się pod uwagę strukturę wieku i strukturę płci ludności. Samą strukturę wieku można przedstawić np. za pomocą diagramu słupkowego lub kołowego. Strukturę płci i wieku przedstawia się na piramidzie wieku.

Spośród wszystkich kontynentów Europa odznacza się najwyższym odsetkiem osób starszych (w wieku 65 lat i więcej) i najniższym odsetkiem osób młodych (w wieku do 14 lat).

Korzystając z powyższego diagramu, można m.in. odczytać, że osoby w wieku do 14 lat stanowią około 16% liczby ludności Europy. Jeżeli dodamy informację, że osoby w wieku od 15 do 17 lat stanowią około 3% liczby ludności Europy, to otrzymamy około 19% ludności w tak zwanym wieku przedprodukcyjnym (osoby niepracujące). Osoby w wieku powyżej 65 lat stanowią w Europie również około 19% - jest to tak zwany wiek poprodukcyjny (związany jest on z wiekiem emerytalnym, czyli w Polsce dla kobiet wiek poprodukcyjny wynosi powyżej 60 lat, a dla mężczyzn powyżej 65 lat).

Jeżeli chodzi o strukturę ludności według płci, to na kontynencie europejskim żyje nieco więcej kobiet niż mężczyzn – odpowiednio: 51,7% oraz 48,3% (według danych za 2020 rok). Liczbę kobiet przypadającą na każde 100 mężczyzn na danym obszarze w określonym czasie nazywa się współczynnikiem feminizacjiwspółczynnik feminizacjiwspółczynnikiem feminizacji – w 2020 roku wyniósł on w Europie 107,1 kobiet na 100 mężczyzn.

Poniżej zamieszczono piramidę płci i wiekupiramida płci i wiekupiramidę płci i wieku ludności Unii Europejskiej z 2020 roku. Na diagramie zaznaczono również kontury piramidy z 2005 roku.

1

Polecenie 4

Przeanalizuj podaną piramidę wieku i płci ludności. Opisz zmiany w strukturze demograficznej ludności UE w latach 2005 –2020.

R4Qf6fyfSQsLS

Wykres przedstawia piramidę płci i wieku ludności Unii Europejskiej w 2005 roku i w 2020 roku. Mężczyźni zaznaczeni są niebieskim kolorem, a kobiety pomarańczowym. Najpierw zostaną opisani mężczyźni. W 2005 roku chłopców poniżej pięciu lat było około 2 i pół miliona, w wieku pięć do dziewięciu lat też około dwóch i pół miliona, w wieku dziesięć do czternastu lat trzy miliony, w wieku piętnaście do dziewiętnastu lat trzy przecinek jeden miliona, w wieku dwudziestu do dwudziestu czterech lat trzy przecinek dwa miliona, w wieku dwudziestu pięciu do dwudziestu dziewięciu trzy i pół miliona, w wieku trzydziestu do trzydziestu czterech lat trzy przecinek sześć miliona, w wieku trzydziestu pięciu do trzydziestu dziewięciu lat trzy przecinek siedem miliona, w wieku czterdziestu do czterdziestu czterech trzy przecinek siedem miliona, w wieku czterdziestu pięciu do czterdziestu dziewięciu trzy i pół miliona, w wieku pięćdziesięciu do pięćdziesięciu czterech trzy przecinek jeden miliona, w wieku pięćdziesięciu pięciu do pięćdziesięciu dziewięciu dwa przecinek dziewięć miliona, w wieku sześćdziesięciu do sześćdziesięciu czterech dwa miliony, w wieku sześćdziesięciu pięciu do sześćdziesięciu dziewięciu dwa przecinek cztery miliona, w wieku siedemdziesięciu do siedemdziesięciu czterech lat dwa przecinek siedem miliona, w wieku siedemdziesięciu pięciu do siedemdziesięciu dziewięciu lat jeden przecinek trzy miliona, w wieku osiemdziesięciu do osiemdziesięciu czterech lat osiemset tysięcy, w wieku powyżej osiemdziesięciu pięciu lat trzysta tysięcy. Podobne wartości występowały dla kobiet w 2005 roku, z tym że liczba kobiet w wieku podeszłym była ogólnie wyższa niż mężczyzn. W 2020 roku mężczyzn i kobiet poniżej czterdziestego piątego roku życia jest mniej o kilkaset tysięcy w porównaniu z rokiem 2005. Za to powyżej tego wieku zarówno kobiet, jak i mężczyzn jest więcej niż w 2005 roku. W 2020 roku również kobiet w podeszłym wieku jest więcej o kilkaset tysięcy niż mężczyzn w każdej grupie wiekowej.

RhtlwIYC8VSOr

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Liczba ludności w 2020 roku w grupach wiekowych poniżej 45 roku życia spadła, a grupach wiekowych powyżej 45 roku życia wzrosła.

Pokaż odpowiedź

Porównując piramidę płci i wieku ludności Unii Europejskiej, widać znaczącą różnicę pomiędzy 2005 a 2020 rokiem. W 2005 roku grupy wiekowe poniżej 45 roku życia były liczniejsze niż w 2020 roku, a grupy wiekowe powyżej 45 roku życia w 2005 były mniej liczne niż w 2020 roku. Zmiana ta dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet. W 2020 roku znacznie szersza jest góra piramidy, co świadczy o starzeniu się społeczeństwa Unii Europejskiej.

Na podstawie dostępnych danych opisz zmiany w strukturze demograficznej ludności UE w latach 2005‐2020. Następnie podaj grupy wiekowe, w których występuje nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn.

RiPwbvXw7HUFy

Indeks górny Grupy wiekowegrupy wiekoweGrupy wiekowe ludności Europy z 2020 r. Źródło: Eurostat. Indeks górny koniec^{Grupy wiekowegrupy wiekoweGrupy wiekowe ludności Europy z 2020 r. Źródło: Eurostat.}

Indeks górny Współczynnik feminizacji w Europie w 2020 r. Źródło: Eurostat Indeks górny koniec^{Współczynnik feminizacji w Europie w 2020 r. Źródło: Eurostat}

Wiele państw Europy Południowej (np. Włochy, Grecja, Portugalia czy Chorwacja), a także Niemcy i Finlandia, odznaczają się najmniej korzystną strukturą wieku ludności. Występują tam bowiem najmniejsze odsetki osób młodych (do 14 lat) i największe odsetki osób starszych (65 lat i więcej). Z kolei najbardziej korzystną strukturą wieku ludności odznaczają się niektóre wyspiarskie kraje Europy (jak Irlandia i Islandia), dwa kraje położone częściowo w Europie i częściowo w Azji (Turcja i Kazachstan) oraz niektóre kraje leżące w południowej części naszego kontynentu (jak Albania, Macedonia Północna, Czarnogóra czy Mołdawia). Kraje te charakteryzują się największymi w Europie odsetkami osób młodych i najmniejszymi odsetkami osób starszych. W wielu z nich (a także w krajach Europy Środkowej i Wschodniej) występuje także duży odsetek osób w wieku 15–64 lata.

Przyczyny i konsekwencje zróżnicowania demograficznego ludności Europy

Przyczyn zróżnicowania demograficznego Europy należy upatrywać przede wszystkim w zróżnicowaniu przyrostu naturalnego (różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów w danym okresie) i dużym napływie ludności z innych kontynentów (imigrantówimigrantimigrantów), głównie z Afryki i Azji. Skutki tego zróżnicowania dotyczą zarówno sfery społecznej, jak ekonomicznej i funkcjonalnej.

Sytuacja demograficzna w Europie – prezentacja multimedialna

Słownik

Podsumowanie

• Wiele państw Europy Południowej (np. Włochy, Grecja, Portugalia czy Chorwacja), a także Niemcy i Finlandia odznaczają się najmniej korzystną strukturą wieku ludności – występują tam bowiem najmniejsze odsetki osób młodych (do 14 lat) i największe odsetki osób starszych (65 lat i więcej). Kraje te borykają się z poważnym problemem starzenia się ludności. Przyczyniają się do tego: mała liczba urodzeń (związana z występowaniem konsumpcyjnego stylu życia, zmianą modelu rodziny, zwlekaniem z decyzją o posiadaniu dziecka) oraz wydłużanie się czasu trwania życia. W konsekwencji wielu nauczycieli traci pracę, zamykane są niektóre przedszkola i szkoły, występuje problem z wypłatami świadczeń dla emerytów, a w prognozie długofalowej można odczytać, że Europa będzie zmagała się ze zbyt małą liczbą osób w wieku produkcyjnym.

• Najbardziej korzystną strukturą wieku ludności odznaczają się niektóre wyspiarskie kraje Europy (Irlandia i Islandia), dwa kraje położone częściowo w Europie i częściowo w Azji (Turcja i Kazachstan) oraz niektóre kraje z południowej części naszego kontynentu (Albania, Macedonia Północna, Czarnogóra czy Mołdawia). Kraje te charakteryzują się największymi w Europie odsetkami osób młodych i najmniejszymi odsetkami osób starszych. W wielu z nich (a także w krajach Europy Środkowej i Wschodniej) występuje także duży odsetek osób w wieku 15–64 lata. W krajach tych starzenie się społeczeństwa przebiega wolniej i przynosi mniejsze skutki społeczne i gospodarcze.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 4

Oceń na podstawie przedstawionych wykresów, kto stanowi większą grupę w wieku poprodukcyjnym: kobiety czy mężczyźni. Zaznacz poprawną odpowiedź.

R1FMHawQASqGc

Ilustracja

RlEVt7nKWEQ9d

Na podstawie dostępnych danych powiedz, kto w Europie stanowi większą grupę w wieku poprodukcyjnym: kobiety czy mężczyźni.

R132H6721uV8P

Notatnik