Układ oddechowy i wymiana gazowa
Profilaktyka chorób układu oddechowego
Oddychanie utrzymuje nas przy życiu. Niestety, jakość powietrza, które wdychamy, nie zawsze jest zadowalająca. Zanieczyszczenia powietrza, takie jak dym papierosowy, spaliny i pyły, stanowią poważne zagrożenie dla naszego zdrowia.
Aktywność ruchowa sprzyja wydajnej pracy układu oddechowego
Na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego mają wpływ czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Do czynników wewnętrznych należą m.in. prawidłowo rozwinięte płuca i silne mięśnie oddechowe. Pracę mięśni oddechowych poprawiają regularne ćwiczenia fizyczne. Aktywność ruchowa wzmacnia mięśnie międzyżebrowe i przeponę, a tym samym zdolność klatki piersiowej do rozszerzania się, co prowadzi do zwiększenia pojemność płucpojemność płuc.
U osób regularnie ćwiczących zmniejsza się częstotliwość oddechów na minutę, a zwiększa się objętość jednorazowo pobieranego powietrza, czyli głębokość oddechu. Dzięki temu do organizmu dociera większa ilość tlenu. Częstsze i głębsze oddechy ułatwiają wymianę gazową. Na poprawę jakości działania układu oddechowego może również wpłynąć systematyczne wykonywanie prostych ćwiczeń oddechowych.
Na podstawie powyższego wykresu sformułuj wniosek o wpływie treningu na wydolnością oddechową w różnych rodzajach aktywności dziennej.
Pierwszy wykres przedstawia liczbę oddechów przy lekkim wysiłku fizycznym. Po pół minuty oddechów jest mniej niż dziesięć. Po półtorej minuty oddechów jest dwadzieścia, po dwóch minutach dwadzieścia pięć. Obok wykresu widać animowaną postać, która idzie spokojnym tempem, rozmawiając przez komórkę.
Drugi wykres przedstawia liczbę oddechów przy średnim wysiłku fizycznym. Po pół minuty oddechów jest mniej niż dziesięć. Po półtorej minuty oddechów jest trzydzieści, a po dwóch minutach trzydzieści pięć. Obok wykresu widać animowaną postać, która idzie szybkim tempem.
Trzeci wykres przedstawia liczbę oddechów przy dużym wysiłku fizycznym. Po pół minuty oddechów jest mniej niż dziesięć. Po półtorej minuty oddechów jest pięćdziesiąt osiem, a po dwóch minutach sześćdziesiąt. Obok wykresu widać animowaną biegnącą postać.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DHogboqhE
U kobiet (zwłaszcza w ciąży) najczęściej występuje oddychanie piersiowe, ponieważ uczestniczą w nim głównie mięśnie międzyżebrowe. U mężczyzn w czasie oddychania przeważają ruchy przepony odpowiedzialne za oddychanie brzuszne.
Oddychanie przeponoweOddychanie przeponowe polega na głębokim i kontrolowanym wdechu, podczas którego powietrze wypełnia płuca, jednocześnie unosząc dolną część brzucha. W trakcie tego procesu przeponaprzepona obniża się. Oddychanie przeponowe pozwala m.in. wydać bardzo głośny (potężny) krzyk, śpiewać, długo mówić bez szkody dla zdrowia. Pozwala na lepsze dotlenienie organizmu i pomaga w walce ze stresem, odpręża. Warto zatem nauczyć się prawidłowego oddychania przeponą.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1JdRxyPVck16
Film przedstawia oddychanie przeponowe.
Przeprowadź obserwację, aby porównać oddychanie piersiowe i przeponowe.
Problem badawczy: Porównanie wydajności oddychania piersiowego i przeponowego.
twoja osoba,
stoper.
Weź głęboki wdech, rozciągając w miarę możliwości tylko górną część klatki piersiowej. Pomocne jest złapanie się rękami za żebra. Zaraz po tym krzyknij jak najgłośniej i jak najdłużej. Zmierz czas z pomocą stopera.
Weź głęboki wdech „do brzucha”, posługując się w miarę możliwości tylko przeponą. Pomocne jest położenie rąk na brzuchu. Zaraz po tym krzyknij jak najgłośniej i jak najdłużej. Zmierz czas z pomocą stopera.
Powtórz czynności 2‑3 razy i porównaj głośność i długość wydawanego dźwięku.
Zawarte w powietrzu czynniki zakaźne oraz zanieczyszczenia chemiczne są główną przyczyną chorób układu oddechowego
Czynniki zewnętrzne, na których działanie narażony jest układ oddechowy, możemy podzielić na niezakaźne zanieczyszczenia powietrza – pyłowe i gazowe oraz zakaźne – wirusy, bakterie i grzyby.
Zanieczyszczenia pyłowe to pyły powstające na przykład podczas obróbki metali w przemyśle metalurgicznym, pyły i popioły wulkaniczne, kurz unoszony przez wiatr na ulicach, pyłki roślin, złuszczający się naskórek, sierść zwierząt. Zanieczyszczenia gazowe dotyczą gazów, których zawartość w powietrzu przekracza dopuszczalne normy, np. tlenku i dwutlenku węgla, tlenków siarki i azotu.
Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe powodują upośledzenie procesów wentylacji płuc i wymiany gazowej. Mogą prowadzić do alergii i astmy. Dostające się do organizmu drogą kropelkową bakterie, wirusy, grzyby są przyczyną zakaźnych chorób układu oddechowego takich jak angina, zapalenie płuc czy gruźlica .
Nazwa choroby | Przyczyny | Objawy | Profilaktyka |
Alergia | pyłki traw, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego | katar, łzawienie oczu, wysypka skórna, duszności | unikanie kontaktu z alergenem, wietrzenie pomieszczeń |
Astma oskrzelowa | nieleczone alergie | świszczący oddech, duszności | unikanie kontaktu z alergenem, wietrzenie pomieszczeń |
Nieżyt nosa (katar) | wirusy, alergeny | wyciek płynnej wydzieliny z nosa | unikanie kontaktu z alergenami (przy katarze alergicznym) i chorymi, przestrzeganie podstawowych zasad higieny |
Zapalenie płuc | bakterie, wirusy, grzyby | gorączka, kaszel, duszności | unikanie wychłodzenia i przegrzania organizmu, wyleczenie do końca innych chorób układu oddechowego, szczególnie grypy, unikanie kontaktu z chorymi |
Gruźlica | bakterie – prątki gruźlicy | przewlekły kaszel, ból w klatce piersiowej, gorączka, ubytek masy ciała | szczepienia ochronne, badanie radiologicznebadanie radiologiczne (RTG) płuc |
Angina (ostre zapalenie migdałków) | zakażenie bakteryjne lub wirusowe najczęściej w wyniku kontaktu z chorą osobą (droga kropelkowa) | ból gardła, obrzęk migdałków, powiększenie szyjnych węzłów chłonnych, chrypka, gorączka | unikanie kontaktu z chorymi, unikanie spożywania bardzo zimnych napojów, leczenie stanów zapalnych zębów, uszu i zatok, unikanie przebywania w silnie klimatyzowanych pomieszczeniach |
Nowotwór płuc | narażenie na substancje toksyczne, m.in. dym tytoniowy, zanieczyszczone powietrze | kaszel, nawracające zapalenia płuc, duszność, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, utrata masy ciała | unikanie czynników rakotwórczych |
Większość chorób układu oddechowego można kontrolować i leczyć. Wielu można również zapobiegać, starając się wyeliminować czynniki ryzyka, poprzez np.:
unikanie kontaktu z osobami chorymi,
wietrzenie pomieszczeń,
unikanie przebywania w towarzystwie osób palących papierosy,
ograniczenie kontaktu z czynnikami alergizującymi (usunięcie ze swojego pokoju dywanów, narzut, częste odkurzanie),
szczepienia ochronne,
prawidłowe odżywianie,
aktywność fizyczną, zwłaszcza na świeżym powietrzu.
W profilaktyce i diagnostyce chorób układu oddechowego istotną rolę odgrywają badania radiologiczne klatki piersiowej, które pozwalają na ocenę stanu płuc i wykrycie nieprawidłowości w ich strukturze.
Palenie tytoniu jest główną przyczyną raka płuca
Wydolność układu oddechowego obniża się, gdy w powietrzu obecny jest dym papierosowy. Na jego zabójcze działanie narażeni są zarówno czynni, jak i bierni palacze, czyli osoby przebywające w towarzystwie osoby palącej. Dym papierosowy składa się z ponad 4 tysięcy związków chemicznych, w tym prawie 70 substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Dym papierosowy zawiera również czadczad, który upośledza zdolność krwinek czerwonych do transportu tlenu, co znacznie zmniejsza wydolność organizmu. Czynnikiem uzależniającym jest nikotynanikotyna.
Czynne palenie papierosów:
może prowadzić do powstania nowotworów płuc, krtani, przełyku, gardła, jamy ustnej, trzustki, pęcherza moczowego;
zwiększa ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia;
może prowadzić do zmniejszenia płodności, opóźnienia rozwoju płodu i niskiej masy urodzeniowej noworodków.
W Polsce prawie połowa przedwczesnych zgonów osób w wieku średnim jest spowodowana paleniem papierosów, a nowotwór płuca to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u mężczyzn. Bierni palacze wdychając dym, narażeni są na zwiększone ryzyko wystąpienia chorób górnych dróg oddechowych. Składniki wdychanego dymu zaostrzają ataki astmy i kaszlu. U dzieci wzrasta podatność na zapalenia zatok, oskrzeli i płuc. Nawet krótkotrwałe palenie tytoniu niesie negatywne skutki dla organizmu: palacze mają nieprzyjemny oddech, poszarzałą i szybko starzejącą się cerę, ciemny nalot na zębach i często zapadają na infekcje dróg oddechowych.
Galeria ilustracji na temat wpływu palenia papierosów na różne narządy w organizmie człowieka:
E‑papieros - nie jest zdrową alternatywą palenia
W ostatnich latach za alternatywę dla zwykłych papierosów uważa się elektroniczne papierosy - e‑papierosy. Wiele badań naukowych dowodzi jednak, że wdychane w aerozolu z e‑papierosa substancje chemiczne wykazują silne działanie toksyczne na drogi oddechowe, układ krwionośny, skórę i układ pokarmowy. Warto również podkreślić, że nie istnieją normy składu płynów do e‑papierosów, a to oznacza, że producenci mogą zamieszczać w nich różne związki chemiczne. Ponadto, w płynach do e‑papierosa znajduje się nikotyna, często w ilości większej niż w tradycyjnym papierosie.
Palenie e‑papierosów:
zwiększa ryzyko wystąpienia ataków serca o 60%, a udarów i zawałów serca o 71%,
powoduje m.in. wzrost ciśnienia krwi, zwężenie dróg oddechowych, przyspiesza bicie serca;
sprzyja rozwojowi nieżytu oskrzeli,
przyczynia się do paradontozyparadontozy.
W diagnostyce chorób płuc wykorzystuje się badanie zwane spirometriąspirometrią. Pozwala ona na określenie ilości powietrza wymienianego w procesie wentylacji płuc oraz określenie pojemności płuc. Na tej podstawie diagnozuje się zaawansowanie i postępy w leczeniu na przykład astmy oraz wydolność fizyczną ludzi zdrowych.
To ważne!
Na sprawność układu oddechowego wpływają czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Do wewnętrznych należą: budowa płuc i siła mięśni oddechowych, do zewnętrznych zaś: aktywność fizyczna i zanieczyszczenia powietrza – niezakaźne (pyłowe i gazowe) oraz zakaźne (wirusy, bakterie i grzyby).
Aktywność fizyczna zwiększa wentylację i pojemność płuc.
Gruźlica jest chorobą bakteryjną objawiającą się m.in. przewlekłym kaszlem i bólem w klatce piersiowej. Można jej zapobiegać, poddając się szczepieniom ochronnym i okresowym badaniom RTG płuc oraz prowadząc zdrowy tryb życia.
Angina (ostre zapalenie migdałków) wywołana jest zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym. Objawia się m.in. gorączką, bólem gardła i obrzękiem migdałków. Jej profilaktyka obejmuje m.in. unikanie kontaktu z chorymi oraz leczenie stanów zapalnych zębów, uszu i zatok.
Nowotwór płuc rozwija się w wyniku kontaktu z substancjami toksycznymi obecnymi w zanieczyszczonym powietrzu, m.in. w dymie tytoniowym. Objawia się m.in. kaszlem, dusznością, krwiopluciem i utratą masy ciała. Profilaktyka obejmuje unikanie czynników rakotwórczych.
Zarówno czynne, jak i bierne palenie wpływa negatywnie na układ oddechowy, ponieważ dym tytoniowy zawiera wiele substancji drażniących, toksycznych, rakotwórczych i uzależniających.
Zanieczyszczenia środowiska, takie jak spaliny i pyły, mogą być przyczyną chorób układu oddechowego.
Na pożegnanie
Zaznacz, jakimi sposobami może dojść do zarażenia się katarem.
- wdychanie powietrza zawierającego wirusy kataru
- spożywanie pokarmu zanieczyszczonego wirusami wywołującymi katar
- pocałunek osoby zarażonej katarem
- przeniesienie wirusów kataru na brudnych rękach do ust
- ugryzienie przez zwierzę
- zainfekowanie rany bakteriami
Oceń prawdziwość zdań i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Podczas wysiłku fizycznego powietrze dostaje się do większej liczby pęcherzyków płucnych niż podczas odpoczynku. | □ | □ |
| Regularne uprawianie sportu zwiększa pojemność płuc. | □ | □ |
| Aktywność fizyczna zmniejsza tempo wentylacji płuc. | □ | □ |
| Wysiłek fizyczny pobudza mięśnie oddechowe do pracy. | □ | □ |
Oceń prawdziwość poniższych zapisów i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Obecnie papierosy posiadają w filtrach doskonałe zabezpieczenia chroniące przed wchłanianiem szkodliwych substancji. | □ | □ |
| Jeśli paczka papierosów kosztuje 12 zł, to palacz palący 20 sztuk papierosów dziennie wydaje rocznie na tytoń 4 380 zł. | □ | □ |
| Palenie papierosów przez nastolatki jest dowodem ich niezależności. | □ | □ |
| Palenie papierosów bez zaciągania się dymem ogranicza szkodliwe skutki palenia tytoniu. | □ | □ |
Ułóż zestaw 4 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o profilaktyce chorób układu oddechowego. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Za Tobą moduł o układzie oddechowym. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.