RPvMmes8mW4vx1

Ludzie listy piszą

Ilustracja przedstawia pustynię, na której rozłożone są namioty. Między nimi leży wielbłąd. W tle woda, na której pływa mała łódeczka z piracką banderą na żaglu.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Warto wiedzieć!

RRdDDAkarAdSX1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

Listy przez setki lat stanowiły jedyny sposób komunikacji, dlatego były obszerne. Okoliczności takie, jak podróż, uwięzienie, wojna, czy zesłanie sprawiały, że nabierały szczególnego znaczenia. W czasach niewoli, dla Polaków żyjących pod zaborami pełniły nie tylko funkcję informacyjną, ale również podtrzymywały więzi rodzinne i towarzyskie.

W polskiej epistolografiiepistolografiaepistolografii prywatnej XVII wieku szczególne miejsce zajmuje korespondencja pomiędzy królem Janem III Sobieskim i jego żoną Marią KazimierąMaria Kazimiera d'ArquienMarią Kazimierą d' ArquienMaria Kazimiera d'ArquienArquien, zwaną przez niego Marysieńką. Król często wyjeżdżał, para zmuszona była się rozstawać, jedynym środkiem komunikacji między małżonkami były listy.  Korespondencja tej pary do dzisiaj stanowi bardzo ciekawe źródło historyczneźródła historyczneźródło historyczne.

Rjlhh40AP6uix
List króla Jana III Sobieskiego do królowej Marii Kazimiery napisany w czasie wydarzeń pod Wiedniem w 1683 roku
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Sztuka pisania listów – epistolografiaepistolografiaepistolografia – to dziś prawie zapomniana umiejętność. Zastępują ją współcześnie krótkie formy pisane: SMS‑y, e‑maile itp.

Żeby list dotarł do adresataadresatadresata, zapisuje na nim adres.

Czy znasz swój adres i wiesz, jak go poprawnie zapisać? Sprawdź!

epistolografia
Jan III Sobieski
Maria Kazimiera d'Arquien
adresat
źródła historyczne
Polecenie 1

Poszukaj swojej miejscowości na mapie Polski. Ułatwią ci to mapy internetowe. Obejrzyj film i dowiedz się, jak z nich korzystać.

R1HvMpWlavNk2
Miejsce na notatki ucznia
Polecenie 1

Odpowiedz, w jakim województwie leży twoja miejscowość i z jakimi województwami sąsiaduje.

RuRcrpEjl4Ioa
Miejsce na notatkę
R1RMbT3lNIdrM
Nagranie video. Pojawia się zdjęcie dziewczynki patrzącej przez okno pociągu. Na nim napis: "Wyprawa do Torunia". Następnie wyświetla się instrukcja korzystania z wyszukiwarki Google Maps. Film kończy plansza z napisami: Czytała Zosia Murmyło. Wykorzystano fotografię: Marcin Floryan, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:PL_gingerbread_from_Torun.jpg. Scenariusz i realizacja Contentplus.pl. Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu „E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”. Czerwiec 2015.
Polecenie 2

Poszukaj na mapach dostępnych w atlasie lub w internecie swojej szkoły. Zaznacz trasę ze szkoły do domu.

R1bY4F99auDc5
Miejsce na notatki ucznia
Polecenie 2

Opisz swoją trasę ze szkoły do domu.

RmNPJSgwtuf2p
Miejsce na notatkę
R1IrbmomvpCEG
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polega na zaznaczeniu na ilustracji właściwego elementu - poprawnie zaadresowanej koperty.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1

Podaj, jakie informacje powinny znaleźć się na prawidłowo zaadresowanej kopercie?

R1CKxz7zNuofH
Miejsce na notatkę
R13Yf63jHCp49
Ćwiczenie 2
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu podpisów na ilustracji - elementów składających się na poprawnie zaadresowaną kopertę.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2

Napisz na kopercie adres osoby, do której wysyłasz list.

RKo9dGi0Vc6DU
Miejsce na notatki ucznia

Co na drugiej stronie koperty?

Na kopercie należy też umieścić adres nadawcy listu. Wtedy odbiorca będzie wiedział, dokąd wysłać odpowiedź. A jeśli przesyłka zagubi się gdzieś po drodze i nie dotrze do adresata, listonosz zwróci ją osobie, która ją wysłała.

Można wpisać swoje dane z drugiej strony u góry koperty lub w lewym górnym rogu koperty na tej samej stronie, gdzie podajemy adres odbiorcy.

Ćwiczenie 3

Pierwszoklasistka Ania napisała list do mamy i zaadresowała kopertę. Przyjrzyj się jej lub przeczytaj opis i oceń, czy dziewczynka zrobiła to poprawnie. Jeśli jej się nie udało, wskaż błędy.

R1DxA8rqDUSaR
Miejsce na notatkę
Rhq3yDsccSblS1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1e930E3o8lYB
Ćwiczenie 4
Zadanie interaktywne polega na podpisaniu elementów na ilustracji właściwymi danymi adresowymi we właściwej kolejności.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 4

Pomóż Ani i zaadresuj poprawnie jej kopertę.

RBChgg37eURqb
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 5
R1I4jjCfkyzx11
Zadanie interaktywne polega na wpisaniu w puste pola właściwych skrótów od podanych zwrotów grzecznościowych.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Pocztowy drogowskaz

RSjEObwg9tM21
Ramka epitet
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Skorzystaj z internetu lub innych dostępnych źródeł i znajdź kod pocztowy swojej szkoły.

R1XfvZtfxebMp
Miejsce na notatkę
Polecenie 4

W Obozie Podróżników nie ma sklepów papierniczych, dlatego wędrowcy sami przygotowują koperty, jeśli chcą wysłać list. Zobacz, jak to się robi, i spróbuj przygotować kopertę samodzielnie.

R1B25CoqBoBeE
Film edukacyjny pod tytułem: Jak zrobić kopertę. Na deskach pokrytych białą, łuszczącą się farbą znajduje się napis: Jak zrobić kopertę. Kolejny kadr przedstawia otwartą, beżową kopertę w granatowe grochy, wystaje z niej kratkowana kartka papieru z nagłówkiem zapisanym długopisem: Kochana Mamo! Obok leży czarny długopis. Następny kadr przedstawia informację, że do zrobienia koperty potrzebna jest kartka papieru wycięta w kwadrat. Dziewczęce ręce składają kartkę papieru wzdłuż ukośnych linii kartki. Następnie rogi składane są do środka kartki. Tak złożona kartka jest klejona na środku. Należy zostawić jeden bok niezaklejony. W kolejnym kadrze ręce piszą list z nagłówkiem Kochana Mamo, wkładają kartkę do zrobionej koperty i zaklejają list. Ostatnia plansza z napisami: scenariusz i realizacja Contentplus.pl na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", czerwiec 2015.
R1FJxj7Kedi4t
Miejsce na notatki ucznia
Polecenie 4

Zaadresuj kopertę do swojej szkoły.

RDi5pnuX2yMmh
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 6

Wymień wady i zalety listu tradycyjnego i listu elektronicznego. Który z nich wolisz pisać? Który chętniej przeczytasz? Dlaczego? Porozmawiajcie o tym w klasie.

R5VfwJuVd716h
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 7
R1SYj04sudFhX1
Zadanie interaktywne polega na uporządkowaniu elementów charakterystycznych dla listu tradycyjnego i listu elektronicznego.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

Wyobraź sobie, że nagle znikają w miastach i miejscowościach nazwy ulic i numery budynków. W jaki sposób wytłumaczysz komuś, jak dotrzeć do twojej szkoły z miejsca, w którym mieszkasz? A jak z głównej ulicy miejscowości? Z dworca kolejowego lub autobusowego? Spróbuj „poprowadzić” kolegów i koleżanki do celu.

R17t8AEtYSOyW
Miejsce na notatkę
Ważne!

Listy tradycyjne są ciekawą formą komunikacji między ludźmi. Dzisiejsze multimedialne pokolenie przedkłada SMS‑y i e‑maile nad tradycyjne listy, co wiążę się z ogólną tendencją do skrótowości komunikacji. Te papierowe mają wciąż swoje walory, a ich pisanie było pewnym obyczajem. Tradycyjnie napisany list wciąż jednak uchodzi za bardziej osobisty niż list elektroniczny. Ma w sobie pewną magię – zarówno nadawca, jak i odbiorca dotykają tej samej kartki. To prawie tak, jak gdyby dotknęli swoich dłoni. Listy elektroniczne są potrzebne do szybkiej i sprawnej komunikacji, natomiast własnoręcznie napisane przekazują wiele treści między wierszami. Czasami po charakterze pisma jesteśmy w stanie się zorientować, co czuł nasz rozmówca. Pisanie papierowej korespondencji to jakby przesyłanie pamiątek – nie zapominajmy więc o tej formie!

Bolesław Leśmian19371878

Bolesław Leśmian

Pisarz polski, który potrafił w niezwykły sposób bawić się słowem. Wykorzystując motywy arabskich baśni z Księgi tysiąca i jednej nocy, napisał Przygody Sindbada Żeglarza, a także Klechdy sezamowe.

Przeczytaj tekst Bolesława Leśmiana List Diabła Morskiego, a następnie wykonaj związane z nim ćwiczenia.

List Diabła MorskiegoBolesław Leśmian
Bolesław Leśmian List Diabła Morskiego

Siedziałem w oknie otwartym i patrzyłem przez okno w niebiosy, na których płonęła pełnia księżycowa. Nagle usłyszałem w powietrzu dziwny, suchy, ostry szum skrzydeł. Był to szum osobliwy, do żadnych szumów niepodobny. Żaden ptak nie szumi tak skrzydłami.

Wysunąłem głowę przez okno i zacząłem uważnie wpatrywać się w księżycową jasność pogodnej nocy. Po chwili ujrzałem w powietrzu Rybę Latającą.

Jej skrzydła, podobne do ogromnych płetw, srebrzyły się w księżycu. Poruszała nimi powoli i z trudem. Nie była snadź przyzwyczajona do lotu nad ziemią i raził ją zapewne brak wody morskiej w powietrzu. Leciała jednak wytrwale, mieniąc się w świetle księżyca łuską tęczową. Widziałem, jak szybko porusza zmęczonym pyskiem, chwytając skrzelami dech, utrudniony brakiem wody. W pysku trzymała kawał różowego papieru. Leciała wprost ku mnie.

Zbliżywszy się do okna, podała mi papier różowy. Zaledwo ten papier wyjąłem jej z pyska, ryba natychmiast umknęła z powrotem i wkrótce znikła mi z oczu.

Spojrzałem na papier. Na jednej jego stronie świetniał kaligraficznie i starannie, lecz z okropnymi błędami napisany wiersz wuja Tarabuka. Poznałem od razu charakter jego pisma i nie chcąc odczytywać nudnego i głupiego wiersza, odwróciłem arkusz papieru i spojrzałem na drugą jego stronę.

Na drugiej stronie u góry olbrzymimi literami czernił się napis:

R7YaYH7wrm22v
Odręcznie napisany nagłówek listu
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Niżej pod tym napisem znajdował się list treści następującej:

RQsXiNlxntoAu
Odręcznie napisany list
CART1 Źródło: Bolesław Leśmian, Przygoda wstępna, [w:] tegoż, Przygody Sindbada Żeglarza, Warszawa 1936, s. 6–8.
Ćwiczenie 8

Określ, kim jest narrator opowieści. Swoją odpowiedź poprzyj odpowiednimi cytatami.

RTKX53hERGIVK
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 9

Określ, kim jest narrator opowieści. Swoją odpowiedź poprzyj odpowiednimi cytatami.

RTKX53hERGIVK
(Uzupełnij).
R16nOrMovBrVq
Ryba manta nazywana diabłem morskim
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Ras9JpcgDwlTn
Ćwiczenie 10
Rozpoznaj w tekście elementy typowe dla treści listu. Przyporządkuj do nich podane fragmenty wiadomości od Diabła Morskiego.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 11

Wypisz z listu Diabła Morskiego zwroty do adresata rozpoczynające się wielką literą.

R1SUHzgWNgjw0
Ćwiczenie 12
R1OjLWKZCil8j
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 13
RhfcU62CwBhXG
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R89A6kVlLpgE0
Sindbad Żeglarz
Źródło: Wikimedia Commons, Rene Bull, domena publiczna.
RNTbwFuFtQnv8
Sindbad Żeglarz
Źródło: Wikimedia Commons, Edmund Dulac, domena publiczna.
R1CFL65LxyHc2
Sindbad Żeglarz
Źródło: Wikimedia Commons, Edmund Dulac, domena publiczna.
Polecenie 6

Przyjrzyj się powyższym ilustracjom przedstawiającym przygody Sindbada. Czego mogą dotyczyć? Zapisz poniżej swoje spostrzeżenia.

R12EnG6mP8vqv
(Uzupełnij).
Polecenie 6

Zapoznaj się z opisami ilustracji. Czego mogą dotyczyć? Zapisz swoją odpowiedź.

RnHvUZxv9nx9q
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 14

Znajdź w liście Diabła Morskiego wyrazy z podaną trudnością ortograficzną i zapisz je poniżej lub w zeszycie:

  • wyjątek od zasady, wedle której „h” piszemy zawsze na końcu wyrazu;

  • dwa wyrazy, w których zachodzi wymiana „rz” na „r”;

  • wyraz zakończony na „ów”;

  • dwa wyrazy, w których zachodzi wymiana „ż” na „g”;

  • trzy przykłady pisowni „nie” z czasownikiem.

R6ZgA0Vjr3Mj6
(Uzupełnij).
RY7a1gBJdiaYa
Ćwiczenie 15
Przyporządkuj w odpowiednie pola synonimy słowa „list” oraz określenia jego charakteru. Synonimy słowa „list” Możliwe odpowiedzi: 1. polecony, 2. epistoła, 3. greps, 4. otwarty, 5. zwykły, 6. uwierzytelniający, 7. motywacyjny, 8. przesyłka, 9. e-mail, 10. priorytetowy, 11. pocztówka, 12. wiadomość, 13. gończy, 14. polecający, 15. widokówka, 16. intencyjny, 17. kartka Charakter „listu” Możliwe odpowiedzi: 1. polecony, 2. epistoła, 3. greps, 4. otwarty, 5. zwykły, 6. uwierzytelniający, 7. motywacyjny, 8. przesyłka, 9. e-mail, 10. priorytetowy, 11. pocztówka, 12. wiadomość, 13. gończy, 14. polecający, 15. widokówka, 16. intencyjny, 17. kartka
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
ROcCSBP26iKbR
Ćwiczenie 15
Przyporządkuj do odpowiednich kategorii synonimy słowa „list” oraz związki wyrazowe ze słowem „list”. Synonimy słowa „list” Możliwe odpowiedzi: 1. wiadomość, 2. e-mail, 3. gończy, 4. polecony, 5. żelazny, 6. zwrotny, 7. gryps, 8. epistoła, 9. otwarty, 10. zwykły, 11. bez adresu, 12. priorytetowy Związki wyrazowe ze słowem „list” Możliwe odpowiedzi: 1. wiadomość, 2. e-mail, 3. gończy, 4. polecony, 5. żelazny, 6. zwrotny, 7. gryps, 8. epistoła, 9. otwarty, 10. zwykły, 11. bez adresu, 12. priorytetowy
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 16

Sprawdź w słowniku języka polskiego lub w słowniku frazeologicznym znaczenia słów i wyrażeń z poprzedniego ćwiczenia. Ułóż z nimi zdania.

R1QBK9GsCDRdf
(Uzupełnij).
Polecenie 7

Zapisz poniżej swoje skojarzenia ze słowem „list”, a następnie przesuń uzupełnione pola tak, aby utworzyć notatkę graficzną.

RIZdrOcmEZajY
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 7

Zapisz poniżej swoje skojarzenia ze słowem „list”.

Rq6fu9zLH9aYZ
(Uzupełnij).
R181y9UnAOiFm
Ćwiczenie 17
Uzupełnij przysłowia podanymi poniżej wyrazami. Z tamtego świata listów nie podają, 1. wszystko się w nim zmieści, 2. jak się tam mają, 3. nie wstydzi się, 4. rumieni.
List jak tłumok: 1. wszystko się w nim zmieści, 2. jak się tam mają, 3. nie wstydzi się, 4. rumieni.
List się nie 1. wszystko się w nim zmieści, 2. jak się tam mają, 3. nie wstydzi się, 4. rumieni.
List śmielszy niż język, 1. wszystko się w nim zmieści, 2. jak się tam mają, 3. nie wstydzi się, 4. rumieni.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ciekawostka

Dawniej, gdy nie było jeszcze telefonów i internetu, pisanie listów na papierze odgrywało tak ważną rolę w komunikowaniu się ludzi, że znalazło odzwierciedlenie
w sztukach pięknych. Osobę piszącą lub czytającą list często przedstawiał na swoich obrazach JohannesJohannes VermeerJohannes VermeerJohannes VermeerVermeer – holenderski malarz żyjący w XVII wieku. W jego czasach listy pisano zaostrzonym gęsim piórem maczanym w atramencie, po czym papier posypywano drobnym piaskiem, by mokry tekst się nie rozmazał.

Johannes Vermeer
Vermeera
Ćwiczenie 18

Ułóż puzzle i znajdź na obrazie Vermeera pojemnik na piasek. Zwróć uwagę na to, że ma on niewielki otwór, przez który wysypuje się piasek i przypomina kształtem gruszkę.

R1cwwdLdt0E4k
Dziewczyna czytająca list
Dziewczyna czytająca list
Źródło: Wikimedia Commons, Gabriël Metsu, Dziewczyna czytająca list, domena publiczna.
Ćwiczenie 18

Powyżej umieszczono informację o tym, że dawniej papier posypywano mokrym piaskiem, by tekst się nie rozmazał. Czy znasz inne metody, stosowane kiedyś przy pisaniu lub wysyłaniu listów, których dzisiaj się już nie używa? Wymień jedną z nich.

R1Ny9BbTqJQPQ
(Uzupełnij).
Polecenie 8

Wyobraź sobie, że musisz wysłać kartkę do koleżanki lub kolegi z wakacji spędzanych z rodziną. Zapisz ją w formie znaków. Wyraź nimi poniższe słowa.

Jest bardzo słonecznie. Pływamy, biegamy, chodzimy na spacery i wycieczki. Do zobaczenia.

RXAEeoprdz3Gj
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 8

Utwórz rodzinę wyrazów do słowa „list”.

R1P0WNx6urAaj
(Uzupełnij).

Sprawdź, czy umiesz!

Ćwiczenie 19

Czy pamiętasz, jak prawidłowo zaadresować kopertę? Wpisz w odpowiednie miejsca adresy nadawcy i odbiorcy. Swoją kopertę zaadresuj w imieniu Sindbada Żeglarza, zamieszkałego przy ulicy Podróżniczej 53, kod pocztowy: 90751 Bagdad, Irak. Nadawcą listu będzie Diabeł Morski, zamieszkały przy ulicy Oceanicznej 114, kod pocztowy: 64‑531 Morskie Oko, Polska.

R30UlaMz9H0DI
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 19

Wymień, jakie elementy należy umieścić na kopercie, adresując list.

RnZ5RRcaaTvxW
(Uzupełnij).
Polecenie 9

Napisz w imieniu Sindbada Żeglarza list, w którym odpowiesz na kuszącą propozycję Diabła Morskiego. Pamiętaj, aby w twoim liście nie zabrakło:

  • daty i nazwy miejscowości,

  • grzecznościowego zwrotu do adresata w nagłówku,

  • użycia wielkiej litery w bezpośrednich zwrotach do adresata,

  • nawiązania do wszystkich punktów listu Diabła Morskiego,

  • podpisu.

R11KLojAXDHOo
(Uzupełnij).

Słownik

epistolografia
epistolografia

1. sztuka pisania listów zgodna z obyczajami panującymi w danej epoce czy środowisku;

2. dział piśmiennictwa zajmujący się listami i ich zbiorami oraz utworami literackimi pisanymi w formie listów