Opisywanie i określanie rzeczy i czynności. Stopniowanie przymiotników i przysłówków
Warto wiedzieć!
Aby przekazać jakąś informację o kimś, mówimy, że „ktoś robi coś”, np. „Uczeń przegląda wiadomości”. W wypowiedzi tej wskazujemy osobę („uczeń”), opisujemy jej czynność („przegląda”), a nawet wymieniamy przedmiot („wiadomości”). Zdanie można wzbogacić informacjami o właściwościach (cechach, przymiotach) osób i rzeczy (np. zdolny uczeń, krótkie wiadomości), a także czynności (długo przegląda, zawsze przegląda, stale przegląda).
Odpowiedz, jakimi częściami mowy są wpisane przez ciebie w powyższym ćwiczeniu wyrazy? Jaką funkcję pełnią w języku?
Jakie są zjawiska i osoby – nazwane przez rzeczownik – określamy zwykle za pomocą przymiotnika. Natomiast aby opisać jak, kiedy i gdzie nastąpiły jakieś zdarzenia, czynności i stany, które wyrażają się za pomocą czasowników, korzystamy z przysłówka.
Przymiotnik
Przymiotnik – to odmienna część mowy, która określa przede wszystkim cechy rzeczownika np. kształty, wielkość, kolory, materiał. Odpowiada głównie na pytania: jaki?, jaka?, jakie? (a także czyj?, czyja?, czyje?; który?, która?, które?).
Od podanych przymiotników utwórz brakujące formy. Określ sposób stopniowania.
| Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy | Sposób stopniowania |
|---|---|---|---|
| tłusty | |||
| zły | |||
| pełny | |||
| chory | |||
| biedny | |||
| młody |
Uzupełnij tabelę, wstawiając w różne rubryki przymiotniki w różnych stopniach.
| Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
|---|---|---|
| najcieplejszy | ||
| najwłaściwszy | ||
| piękniejszy | ||
| chłodny | ||
| bogatszy | ||
| najserdeczniejszy |
Zastąp jednowyrazowe formy przymiotnika wyrażeniami ze słowem „bardziej” lub „najbardziej” według wzoru:najładniejszy – najbardziej ładny.
czytelniejszy - ..................................
najsprawniejszy - ......................................
miłościwszy - ........................................
jaśniejszy - ............................
najsympatyczniejszy - ..............................................
głodniejszy - ................................
Przysłówek
Przysłówek – to nieodmienna część mowy, określa najczęściej czas, miejsce, intensywność jakichś czynności, zdarzeń, stanów. W zdaniu stoi przy czasowniku, może też być określeniem przymiotnika. To nieodmienna część mowy, którą wskazujemy, posługując się pytaniami: jak?, kiedy?, gdzie?, np.:
Wczoraj wieczorem (kiedy?) Jan pisał e‑mail.
Jan wesoło i głośno (jak?) podśpiewuje.
Jan znajduje się blisko (gdzie?).
Bardzo często przysłówki można utworzyć od przymiotników, np.:
duży → dużo,
względny → względnie.
Do przymiotników dopisz ich przysłówkowe odpowiedniki.
wąski – ............
ładny – ..............
chłodny – ................
ciekawszy – ..................
bogaty – ............
milszy – ............
Wiemy już, że przymiotniki i przysłówki służą do tego, aby określać właściwości. W tabeli pojawiają się wyrazy i nazwy cech. Spróbuj połączyć je ze sobą.
rudy, gorący, niebieski, krótko, powtórnie, krótki, lisi, ogromny, stale, długi, wczoraj, wielce, szeroki, przestrzennie, daleko, pasażerski, miesięcznie, białawy, mały, duszno
| INTENSYWNOŚĆ | |
|---|---|
| CZAS | |
| POWTARZALNOŚĆ | |
| DŁUGOŚĆ | |
| PRZESTRZEŃ | |
| PRZYNALEŻNOŚĆ DO CZEGOŚ | |
| JAKOŚĆ |
Właściwości rzeczy i czynności
Aby opisać cechy, wygląd, wady i zalety osób i przedmiotów, a także rzeczy abstrakcyjnych, głównie korzystamy z przymiotnika, który się stopniuje, na przykład: dobra – lepsza – najlepsza książka. Podobnie opisać można cechy czynności: dobrze/źle to zrobiłeś. Posługujemy się wówczas przysłówkami. Za pomocą przysłówków również możemy te czynności lub stany oceniać albo mówić o ich intensywności: dobrze – lepiej – najlepiej to wygląda.
Przymiotniki głównie opisują, jakie są rzeczy, ludzie, zjawiska. Zwykle
są określeniami rzeczowników.
Przysłówki głównie opisują jak, gdzie i kiedy nastąpiły zdarzenia, czynności i stany. Zwykle są określeniami czasowników.
Przymiotniki i przysłówki możemy stopniować regularnie, opisowo i nieregularnie, czyli pokazywać intensywność lub wzmocnienie jakiejś cechy. Dodajemy wówczas cząstki:
(ej)szy, naj- → do wyrazu przymiotnikowego,
-ej, naj- → do wyrazu przysłówkowego
Możemy również to samo znaczenie oddać za pomocą wyrazów „bardziej” i „najbardziej”.
Stopniowanie przymiotników i przysłówków:
Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
wesoły | weselszy | najweselszy |
Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
wesoło | weselej | najweselej |
Jeżeli możliwe jest stopniowanie proste, daje się mu pierwszeństwo przed stopniowaniem opisowym.
Przeczytaj poniższy tekst Tove JanssonTove Jansson, a następnie wykonaj związane z nim ćwiczenia..
Kometa nad Doliną MuminkówOwego piątku siódmego sierpnia było […] bezwietrznie i potwornie gorąco. Nikt nie wiedział, która godzina, mieli tylko ogólne wrażenie, że jest bardzo późno.
Kometa zrobiła się jeszcze większa i widać było wyraźnie, że zmierza ku Dolinie Muminków. Płomienie wokół niej były białe i strasznie mocno świeciły.
Muminek pierwszy zszedł z drzewa. Rozejrzał się ostrożnie, węsząc na wszystkie strony. A potem zawołał:
– Jak tu zielono! Wszędzie są liście i kwiaty!
Las nie był wyjedzony i wyglądał normalnie, a nawet podobny był do lasu niedaleko ich domu. Tego dnia wszystkie stworzonka, najmniejsze nawet mrówki, schowały się pod ziemię, jak tylko mogły najgłębiej, ptaki siedziały cicho w drzewach i czekały.Źródło: Tove Jansson, Kometa nad Doliną Muminków, tłum. Teresa Chłapowska, Warszawa 1977, s. 166–167.
Wybierz z tekstu „Kometa nad Doliną Muminków” cztery przysłówki, które się stopniują. Zapisz ich formy każdego stopnia.
Wybierz z tekstu „Kometa nad Doliną Muminków” cztery przysłówki, które się stopniują. Zapisz ich formy każdego stopnia.
Uzupełnij przysłowia przysłówkami. Powiedz, w jakim stopniu wystąpiły: równym, wyższym czy najwyższym.
Wszędzie ............, ale w domu ...................
Im ............ w las, tym .............. drzew.
...................... jest pod latarnią.
Krowa, która ............ ryczy, ............ mleka daje.
Baba z wozu, koniom .............
Określ stopnie przysłówków z poprzedniego ćwiczenia.
Uzupełnij tabelę przysłówkami w odpowiedniej formie z nie.
| Przysłówek | Zaprzeczenie |
|---|---|
| ładnie | |
| długo | |
| dużo | |
| weselej | |
| najładniej | |
| gorzej | |
| lepiej |
Ułóż zdania z przysłówkami w formie zaprzeczonej z poprzedniego ćwiczenia.
Sprawdź, czy umiesz!
Uzupełnij notatkę o przymiotnikach.
opisać, smakują, stany, Przymiotniki, zwierząt, czynności, malują, jaki?, roślina, ile?, cechy
........................ nazywają ........................ ludzi, ........................, roślin, rzeczy i zjawisk. Dzięki nim możemy ........................, jak wyglądają, ........................, pachną różne rzeczy, jakie są w dotyku, jaki jest człowiek, zwierzę, ......................... Przymiotniki odpowiadają na pytania: ........................, jaka?, jakie?
Uzupełnij definicję.
Przysłówek ............ różne okoliczności, które towarzyszą wykonywaniu .....................
Najczęściej określa .................. i odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy?
Opisz widok z okna twojego pokoju/domu. W swoim opisie użyj jak największej liczby przymiotników i przysłówków w różnych stopniach.