Zapamiętaj!
Gnomon to prosty instrument astronomiczny, który w łatwy sposób pozwala wyznaczyć główne kierunki świata. Ma postać pionowego pręta lub słupa na poziomej podstawie. Według długości i kierunku jego cienia wyznacza się położenie Słońca na niebie. Można go samodzielnie skonstruować z patyka lub innego podłużnego przedmiotu.
Kompas to urządzenie wskazujące kierunki świata. Jego podstawowym elementem jest osadzona ruchomo igła magnetyczna, która ustawia się wzdłuż linii pola magnetycznego Ziemi. Działanie kompasu mogą zakłócić znajdujące się w pobliżu urządzenia elektryczne, magnes oraz przedmioty zawierające żelazo.
Kierunki świata można określić w ciągu dnia za pomocą cienia lub zegarka wskazówkowego. Nocą można wyznaczyć kierunek północny po odszukaniu Gwiazdy Polarnej. Kierunki świata można wyznaczyć z małą dokładnością poprzez obserwację przyrody.
Plan to obraz niewielkiego obszaru widzianego z góry przy zastosowaniu odpowiedniego pomniejszenia.
Mapa jest zwykle zorientowana tak, że jej górna krawędź oznacza północ.
Wykorzystując mapę lub plan, można odnaleźć swoją pozycję w terenie i ustalić kierunek marszu.
Obiekty w terenie ukazane są na planach i mapach za pomocą znaków kartograficznych, których wyjaśnienie znajduje się w legendzie mapy.
Stopień pomniejszenia i powiększenia obiektów, bądź odległości, na mapie albo planie w stosunku do odpowiedniej wielkości albo odległości w terenie, definiujemy za pomocą skali.
Skalę mapy lub planu można przedstawić jako liczbową, mianowaną lub w postaci podziałki liniowej.
Dzięki skali można obliczyć odległość rzeczywistą między różnymi miejscami.
Wyróżnia się wypukłe (góry, wzgórza, pagórki) i wklęsłe (doliny, kotliny, wąwozy) formy terenu.
Wysokości w terenie można zmierzyć za pomocą prostego przyrządu – niwelatora.
Wysokość niektórych obiektów, np. drzew, można zmierzyć w przybliżeniu, wykorzystując znajomość długości cienia rzucanego przez te obiekty.
Ukształtowanie powierzchni
Jednostki ukształtowania terenu wyróżnia się na podstawie wysokości bezwzględnej i różnic wysokości względnych.
Niziny to obszary o wysokości bezwzględnej do 300 m n.p.m.
Wyżyny to obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m. i wysokościach względnych nieprzekraczających 300 m.
Góry to obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m. i różnicach wysokości względnych powyżej 300 m.
Słownik
czas wynikający bezpośrednio z pozycji Słońca na niebie
obszar lądu położony poniżej poziomu morza
wklęsła forma terenu o wydłużonym kształcie, z dwóch stron ograniczona zboczami
forma wypukła terenu o wysokości względnej powyżej 300 metrów; wierzchołki gór to szczyty
obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m., gdzie między szczytami i dolinami jest więcej niż 300 m różnicy wysokości
moment, w którym Słońce znajduje się danego dnia najwyżej nad linią widnokręgu
gwiazda z gwiazdozbioru Małego Wozu, znajdująca się blisko przedłużenia osi Ziemi i niemal niezmieniająca swego położenia na niebie; dzięki niej odnajdujemy nocą kierunek północny
okrąg powstały w wyniku przecięcia sfery niebieskiej na dwie części, wyznaczający granicę między przestrzenią widoczną dla obserwacji a zasłoniętą przez Ziemię
kierunki pozwalające orientować swoje położenie na Ziemi; kierunek północny wskazuje północny biegun geograficzny Ziemi, południowy wskazuje biegun południowy, kierunek wschodni znajduje się na prawo od północy, a zachodni na lewo od niej
urządzenie używane do nawigacji, wskazuje kierunki świata
zagłębienie które posiada płaskie dno ze wszystkich stron otoczone wzniesieniami
opis dołączony do mapy, w którym znajduje się m.in. wyjaśnienie występujących na niej znaków
obraz widzianego z góry dużego obszaru lub całej Ziemi, przedstawiony na płaskiej powierzchni w określonej skali lub odwzorowanie powierzchni Ziemi lub jej fragmentu przedstawione na płaszczyźnie
mapa, na której za pomocą określonych barw przedstawiono wysokość terenu nad poziomem morza
działanie mające na celu precyzyjne ustalanie położenia oraz wyznaczanie kierunku przemieszczania się; wykorzystywana jest m.in. przez załogi statków, maszyn latających oraz w kosmonautyce
przyrząd umożliwiający pomiar różnicy wysokości pomiędzy punktami pomiarowymi
obszary położone na wysokościach od 0 do 300 m n.p.m.
wzniesienie o wysokości względnej z reguły nieprzekraczającej 50 m
obraz widzianego z góry przedmiotu, pomieszczenia lub niewielkiego obszaru Ziemi narysowany na płaskiej powierzchni, w określonej skali
moment górowania Słońca, czyli moment w ciągu dnia, w którym Słońce osiąga najwyższy punkt nad widnokręgiem – ma to miejsce około godziny 12.00
linie na mapie łączące punkty o tej samej wysokości bezwzględnej
zwyczajowe określenie „róży kompasowej” – okrągłej tarczy z podziałką stopniową i zaznaczonymi kierunkami według stron świata
inaczej sklepienie niebieskie, nieistniejąca w rzeczywistości, ale postrzegana przez nas półkula, na której powierzchni pozornie znajdują się Słońce, Księżyc i gwiazdy
zapis skali w postaci ułamka wskazującego stosunek odległości na mapie do rzeczywistej
zapis skali informujący, jakiej odległości rzeczywistej odpowiada 1 cm na mapie
długie, wąskie zagłębienie o stromych zboczach
horyzont widomy; linia, wzdłuż której niebo wydaje się stykać z powierzchnią Ziemi
wypukła forma terenu o wysokości względnej od 50 m do 300 m
wysokość danego punktu względem poziomu morza
wysokość mierzona w metrach z dowolnego miejsca, np. od podnóża wzniesienia do jego wierzchołka
obszary położone powyżej 300 m n.p.m. z niewielkimi różnicami wysokości względnych
na planach i mapach są obrazem/symbolem obiektów znajdujących się w terenie. Ich znaczenie jest wyjaśnione w legendzie mapy
zegar wskazujący czas za pomocą cienia rzucanego przez nieruchomy wskaźnik na tarczę z podziałką; znany od starożytności