R7Ss2VtOgKMcf
Pierwsze zdjęcie przedstawia bojownika wspaniałego. Jego ciało ma srebrny kolor, na jego powierzchni są widoczne liczne łuski oraz plamy koloru czerwonego, najwięcej w okolicach głowy. Ryba posiada rozłożystą, barwną, postrzępioną płetwę ogonową oraz płetwy grzbietowe i brzuszne. Tylna część ogona ma kolor czerwony, a fragment znajdujący się bliżej ciała kolor niebieski. Drugie zdjęcia przedstawia traszkę. Jej ciało jest podłużne, masywne i walcowate. Szeroka i płaska głowa jest wyraźnie oddzielona od reszty ciała. Pysk jest duży i mocno zaokrąglony. Powierzchnia ciała (grzbiet i boki) pokryta jest licznymi brodawkami. Spód ciała jest gładki. Wierzch ciała jest ciemny z licznymi, czarnymi plamkami. Na szczytach brodawek znajdują się białe kropki, a na grzbiecie czarno‑żółte prążki. Na spodzie jej ciała znajduje się pomarańczowy wzór. Trzecia fotografia przedstawia kameleona siedzącego na gałęzi. Zwrócony jest przodem do obiektywu aparatu. Głowa kameleona jest kanciasta, o nieregularnym kształcie. Oczy są okrągłe i wypukłe; pokryte powiekami zrośniętymi tak, że pozostaje jedynie mały otwór na źrenicę. Ma bocznie spłaszczone ciało, widoczne zza głowy. Jego skóra pokryta jest zrogowaciałym naskórkiem, ma nieregularną, wypukłą strukturę. Kolory skóry są zielono‑czerwone.

Kręgowce zmiennocieplne - ryby, płazy i gady

Bojownik wspaniały, traszka i kameleon to przykładowi przedstawiciele ryb, płazów i gadów.
Źródło: Pixabay, Frank Winkler, domena publiczna.

Na dobry początek

Dotychczas opisano niemal 58 tys. gatunków kręgowców. Zwierzęta te występują na wszystkich kontynentach i zasiedlają niemal wszystkie środowiska wodne i lądowe, a niektóre z nich mają zdolność do aktywnego lotu. Pomimo wielkiego zróżnicowania budowy, wszystkie kręgowce mają cechy wspólne, które różnią je od bezkręgowców.

W tym module znajdziesz odpowiedź na wiele pytań, między innymi:

  • Czym różnią się kręgowce od bezkręgowców?

  • Jak odróżnić od siebie rybę, płaza i gada? Co oznacza, że są organizmami zmiennocieplnymi?

  • Jak ryby, płazy i gady przystosowały się do środowiska, w którym żyją? Jak przebiega ich rozród?

  • Jakie jest znaczenie ryb, płazów i gadów w przyrodzie i dla człowieka?

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentowanymi słowami kluczowymi, a następnie rozdziel je do 3 grup dopasowując do odpowiedniego pola: znam słowo kluczowe i potrafię je wyjaśnić, znam słowo kluczowe, ale nie potrafię go wyjaśnić, nie znam słowa kluczowego i nie potrafię go wyjaśnić.

RbozHjqmvNVJk

W polu tekstowym poniżej wypisz wszystkie wymienione słowa kluczowe, jedno pod drugim. Do tych słów, które już znasz i potrafisz wyjaśnić dopisz swoją definicję, na przykład: biologia - nauka o organizmach żywych, ich pochodzeniu, rozwoju i różnorodności oraz zależnościach między organizmami a środowiskiem, w którym żyją.

Jeżeli znaczenia jakiegoś słowa kluczowego nie znasz, zostaw przy nim wolne miejsce, np. kość - .... W trakcie realizacji kolejnych materiałów, kiedy poznasz ich znaczenie, dopisz do nich swoją definicję. W ten sposób stworzysz swój własny słownik biologiczny. Zobaczysz, jak łatwo przy jego pomocy zapamiętać różne, trudne pojęcia biologiczne!

R159BgIwoYHrq
Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.

Bezkręgowce i kręgowce - czym się różnią? Powtórzenie wiadomości

Ważne!

Bezkręgowce i kręgowce należą do królestwa zwierząt, ponieważ są:

  • cudzożywne;

  • wielokomórkowe;

  • zbudowane z komórek eukariotycznych (jądrowych) otoczonych błoną komórkową.

BezkręgowcebezkręgowceBezkręgowce to zwierzęta o zróżnicowanej budowie, pochodzące od różnych przodków. Nie mają szkieletu wewnętrznego w postaci kręgosłupa, ich ciało jest miękkie.

Do bezkręgowców zalicza się m.in. parzydełkowce, płazińce, nicienie, pierścienice, mięczaki i stawonogi. Cała ta sztucznie utworzona grupa (termin „bezkręgowce” nie oznacza taksonu – jednostki systematycznej) skupia aż 98 % wszystkich gatunków zwierząt.

KręgowcekręgowceKręgowce mają chrzęstny lub kostny szkielet wewnętrzny z zaznaczoną czaszką, która ochrania mózg. Kręgosłup zbudowany jest z kręgów, pełni funkcję podporową i nadaje ciału sztywność.

Do kręgowców zalicza się ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki.

Cecha

Bezkręgowce

Kręgowce

Szkielet

szkielet zewnętrzny (u parzydełkowców, mięczaków, stawonogów)

szkielet wewnętrzny w postaci kręgosłupa

Regulacja temperatury ciała

zmiennocieplne

zmiennocieplnezmiennocieplne organizmyzmiennocieplne (ryby, płazy, gady)
stałocieplne (ptaki, ssaki)

Symetria ciała

symetria promienista (parzydełkowce)
symetria dwubocznasymetria dwubocznasymetria dwuboczna (płazińce, nicienie, pierścienice, mięczaki, stawonogi)

symetria dwuboczna

Układ nerwowy

po brzusznej stronie ciała

po grzbietowej stronie ciała

Układ krążenia

brak układu krążenia (parzydełkowce, płazińce, nicienie)
otwarty układ krążenia (mięczaki, stawonogi)
zamknięty układ krążenia (pierścienice)

zamknięty układ krążenia

Pokrycie ciała

nabłonek jednowarstwowy

skóra zbudowana z wielowarstwowego nabłonka

R1Z2IpOTHUNEm1
Przekrój poprzeczny przez ciało owada i ryby
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY-SA 3.0.

Cechy wszystkich kręgowców

  • obecność chrzęstnego lub kostnego szkieletu wewnętrznego z wyraźnie zaznaczoną czaszką ochraniającą mózg; większość kręgowców ma kręgosłup zbudowany z kręgów, pełniący funkcję podporową i nadający im sztywność;

  • ośrodkowy układ nerwowy zbudowany z mózgu oraz rdzenia kręgowego leżącego po grzbietowej stronie ciała;

  • zamknięty układ krwionośny, z sercem po stronie brzusznej ciała;

  • charakterystyczna budowa ciała z wyraźnie zaznaczonymi: głową, tułowiemogonem; u niektórych kręgowców między głową i tułowiem występuje szyja;

  • sprawne poruszanie się dzięki dobrze wykształconym mięśniom szkieletowym, leżącym u podstawy płetw lub poruszającym palczastymi kończynami;

  • kończyny zlokalizowane na tułowiu – u kręgowców lądowych dwie pary palczastych kończyn, u wodnych kończyny w postaci płetw.

RIq5HtAh8gVbt
Procentowy udział poszczególnych gromad kręgowców
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 1
RuLLVTbzlRxQs
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 2

Przyjrzyj się ilustracji i postaraj się przyporządkować przedstawione na niej organizmy do poznanych typów bezkręgowców i gromad kręgowców. Następnie sprawdź swoje odpowiedzi klikając na odpowiednią nazwę grupy zwierząt.

R1EVKfbzWYTpJ1
Ilustracja interaktywna przedstawia typy bezkręgowców i gromady kręgowców. Grafika główna podzielona jest na dwie części. Lewa część przedstawia środowisko wodne. Widać meduzę, rybę, żółwia, ośmiornicę, wijącą się po dnie pierścienicę. Na prawej grafice widać ląd i fragment jeziora. Na lądzie widać: żabę, ślimaka, królika, jaszczurkę, lecącego ptaka, ważkę, pająka. W wodzie widać raka, płynącego płazińca. W glebie widać nicienie i dżdżownicę. Pod grafiką widać nazwy typów i gromad. Po kliknięciu na nazwę na grafice kolor zachowuje przedstawiciel typu lub gromady, reszta grafiki blednie. Parzydełkowce: Parzydełkowce są prymitywnym typem bezkręgowców, charakteryzującym się obecnością komórek parzydełkowych, służących do zdobywania pokarmu i obrony przed drapieżnikami. Występują w dwóch formach życiowych – osiadłego polipa i pływającej meduzy. Płazińce: Swoją nazwę płazińce zawdzięczają spłaszczonej budowie ciała. Większość z nich jest pasożytami wewnętrznymi, jednak niektóre gatunki są wolnożyjące, występujące w wodach słodkich. Nicienie: Nicienie określane są inaczej robakami obłymi, ze względu na wydłużone, cylindryczne ciało, niepodzielone na segmenty. Występują zarówno w środowiskach wodnych, lądowych, jak i wewnątrz innych organizmów, na których pasożytują. Pierścienice: Pierścienica charakteryzują się wydłużonym ciałem podzielonym na segmenty (pierścienie) o podobnej budowie. Występują głownie w wodach słodkich i słonych, ale niektóre gatunki żyją także na lądzie, w glebie. Stawonogi: Stawonogi są najbardziej licznym, a także najbardziej zróżnicowanym typem zwierząt na świecie. Ich ciało podzielone jest segmenty i pokryte szkieletem zewnętrznym zbudowanym z chityny, a odnóża tworzą człony przedzielone stawami. Zasiedlają większość środowisk. Zaliczają się do nich skorupiaki, pajęczaki i owady. Mięczaki: Mięczaki charakteryzują się miękkim ciałem, najczęściej chronionym muszlą. Zaliczają się do nich małże i głowonogi, będące organizmami wyłącznie wodnymi, jak i ślimaki, żyjące zarówno w środowisku wodnym, jak i lądowym. Ryby: Ryby są kręgowcami wyłącznie wodnymi, zasiedlają zarówno wody morskie, jak i słodkie. Charakteryzują się opływowym kształtem ciała, ułatwiającym pływanie, pokryciem ciała łuskami i śluzem oraz obecnością skrzeli umożliwiających oddychanie w wodzie. Płazy: Płazy żyją w środowisku wodno-lądowym. Dorosłe osobniki żyją głównie na lądzie, prowadząc wymianę gazową przez płuca i skórę pokrytą śluzem, ale potrzebują także dostępu do wody, żeby zapobiec wysychaniu skóry. Rozmnażają się także w wodzie słodkiej. Larwy natomiast żyją w wodzie, oddychając skrzelami. Gady: Gady są pierwszą w ewolucji gromadą kręgowców, która jest w pełni przystosowana do życia na lądzie. Ich skóra pokryta jest łuskami i tarczkami, które chronią przed utratą wody, jak i uszkodzeniami mechanicznymi, a do oddychania służą im w pełni funkcjonalne płuca. Ptaki: Ptaki są pierwszymi w ewolucji kręgowcami stałocieplnymi. Duża część ptaków jest zdalna do lotu, dzięki specyficznym cechom budowy: opływowy kształt ciała, lekki szkielet, przekształcenie przednich kończyn w skrzydła, a także obecność worków powietrznych, które ułatwiają oddychanie podczas lotu. Ssaki: Ssaki są stałocieplnymi kręgowcami, w większości lądowymi, jednak występują wśród nich także gatunki wodne. Charakteryzują się obecnością gruczołów mlekowych, których wydzielina służy do karmienia potomstwa. Inne gruczoły obecne wyłącznie u ssaków, produkują pot i łój. Większość ssaków ma skórę pokrytą sierścią.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bezkręgowce
bezkręgowce

grupa zwierząt należących do różnych taksonów; wspólną cechą ich budowy jest brak wewnętrznego osiowego szkieletu (kręgosłupa); zalicza się do nich m.in. parzydełkowce, płazińce, obleńce, pierścienice, mięczaki, stawonogi

kręgowce
kręgowce

zwierzęta dwubocznie symetryczne, mające szkielet wewnętrzny chrzęstny lub kostny; jego część osiowa to kręgosłup biegnący po grzbietowej stronie ciała

zmiennocieplne organizmy
zmiennocieplne organizmy

zwierzęta, których temperatura ciała, tempo procesów życiowych i aktywność zależą od temperatury środowiska; zalicza się do nich bezkręgowce, ryby, płazy i gady

symetria dwuboczna
symetria dwuboczna

cecha planu budowy organizmu pozwalająca na wyznaczenie jednej płaszczyzny symetrii; występuje głównie u zwierząt aktywnych, zarówno kręgowców, jak i bezkręgowców