Jak powstaje głos? - budowa aparatu głosowego

Śpiewanie u większości osób jest intuicyjnie. Wszyscy muszą dbać o głos, dlatego każdy powinien posiąść podstawową wiedzę na jego temat. Osoba używająca swojego głosu zbyt długo w sposób nieodpowiedni,  może nabawić się chrypy, czy czasowego zaniku głosu. Żeby temu zapobiec, dowiemy się w jaki sposób wydobywamy z siebie głos oraz w jak można nad nim zapanować, by stał się narzędziem muzycznej ekspresji.

Sprawny i zadbany głos czysto intonuje niskie i wysokie, a także krótkie i długie dźwięki w różnorodnej dynamice. Do osiągnięcia tych celów konieczne są wokalne ćwiczenia oparte na podstawowej wiedzy o głosie i jego działaniu. Aby wiedzieć jak powstaje głos, musimy zapoznać się z podstawowymi elementami, które biorą udział w procesie śpiewania.

R1Bv2gSAQ17Bg

Rysunek przedstawia przekrój ludzkiej głowy z uwzględnieniem narządów mowy, do których są odnośniki: A - głośnia ze strunami głosowymi znajdująca się u dołu przełyku, B - jama gardłowa znajdująca się powyżej głośni, C - języczek znajdujący się u wlotu do przełyku, D - podniebienie miękkie znajdujące się powyżej języczka, E - podniebienie twarde znajdujące się wewnątrz jamy ustnej, F - dziąsła znajdujące się za zębami, G - zęby znajdujące się u wejścia do jamy ustnej, H - wargi znajdujące się na zewnątrz jamy ustnej.

Mózg

Tu zaczyna się proces śpiewania. Tu powstaje nasza chęć i wyobrażenie na temat dźwięku. W mózgu pojawia się pierwszy impuls, który jest rozsyłany po kolejnych częściach narządu głosowego. Impulsy mobilizują określone grupy mięśni do wykonywania przypisanych im czynności i ruchów. Są one ze sobą zsynchronizowane i w odpowiednim czasie docierają do obszarów ciała zaangażowanych w proces tworzenia i wydobywania dźwięku.

R2LVHgQbD0gw8

Na ilustracji interaktywnej wyobrażenie mózgu. Ukazane są dwie półkule. Mózg jest szary, w bruzdach widać czerwony kolor. Na ilustracji umieszczono dwa punkty interaktywne. Po naciśnięciu punktów wyświetla się informacja dodatkowa. Punkt 1 - Lewa półkula mózgu odpowiada za śpiew, oraz za wyczucie rytmu. Punkt 2 - Prawa półkula mózgu odpowiada za słyszenie melodii.

Na ilustracji interaktywnej wyobrażenie mózgu. Ukazane są dwie półkule. Mózg jest szary, w bruzdach widać czerwony kolor. Na ilustracji umieszczono dwa punkty interaktywne. Po naciśnięciu punktów wyświetla się informacja dodatkowa. Punkt 1 - Lewa półkula mózgu odpowiada za śpiew, oraz za wyczucie rytmu. Punkt 2 - Prawa półkula mózgu odpowiada za słyszenie melodii.

1

2

1. Lewa półkula mózgu odpowiada za śpiew, oraz za wyczucie rytmu.

2. Prawa półkula mózgu odpowiada za słyszenie melodii.

Płuca i przepona

Pierwszy sygnał dociera do płuc i bierzemy wdech dostarczając sobie niezbędnego powietrza do powstania dźwięku. Wiele różnych mięśni bierze udział w oddychaniu, jednym z najważniejszych jest przepona, znajdująca się tuż pod płucami. Przepona to duży mięsień, który umożliwia oddychanie. Ma kształt kopuły i oddziela jamę brzuszną od wnętrza klatki piersiowej. Przepona porusza się intensywnie podczas śmiechu - to doskonała i bardzo przyjemna rozgrzewka przepony.

R1G9HFRDsezaz

Na ilustracji interaktywnej ukazany jest układ oddechowy, na tle konturu człowieka widać przekrój jamy ustnej i nosowej, krtań, tchawicę, płuca oraz przeponę. Na ilustracji znajdują się dwa punkty interaktywne. Po naciśnięciu punktów wyświetla się informacja dodatkowa. Punkt 1 zaznaczony jest przy mięśniu przebiegającym poniżej płuc „w poprzek” człowieka. Informacja dodatkowa: mięsień przepony. Punkt 2 - Płuco - jedno po lewej i po prawej stronie.

Na ilustracji interaktywnej ukazany jest układ oddechowy, na tle konturu człowieka widać przekrój jamy ustnej i nosowej, krtań, tchawicę, płuca oraz przeponę. Na ilustracji znajdują się dwa punkty interaktywne. Po naciśnięciu punktów wyświetla się informacja dodatkowa. Punkt 1 zaznaczony jest przy mięśniu przebiegającym poniżej płuc „w poprzek” człowieka. Informacja dodatkowa: mięsień przepony. Punkt 2 - Płuco - jedno po lewej i po prawej stronie.

1

2

1. Mięsień przepony

2. Płuco - jedno po lewej i po prawej stronie.

Na czym polegają wdech i wydech?

Wymiana gazowa w płucach polega na dostarczeniu powietrza bogatego w tlen i usunięciu z nich takiego, które zawiera dużo dwutlenku węgla. Jest to możliwe dzięki mechanizmowi wentylacji płuc. Opiera się on na wdechu i wydechu. Podczas wdechu powietrze bogate w tlen przepływa przez drogi oddechowe do płuc. Podczas wydechu powietrze uboższe w tlen wydostaje się na zewnątrz układu oddechowego.
Mechanizm wentylacji płuc zachodzi dzięki pracy mięśni oddechowych: przepony i mięśni międzyżebrowych. Przepona działa jak tłok, którego ruch zasysa powietrze do płuc oraz wypycha je z nich. Mięśnie międzyżebrowe umożliwiają natomiast zmianę objętości klatki piersiowej.

R1CHLsEhEXNCh1

Rysunki przedstawiające człowieka z widocznymi drogami oddechowymi oraz klatką piersiową z przodu oraz z boku. Klatka piersiowa oraz przepona w spoczynku. Wdech. Przepona obniża się, klatka piersiowa (żebra i mostek) unosi się do góry (mostek oddala się od kręgosłupa). Wydech. Przepona unosi/wygina się do góry, klatka piersiowa (żebra i mostek) opada w dół.

Rysunki przedstawiające człowieka z widocznymi drogami oddechowymi oraz klatką piersiową z przodu oraz z boku. Klatka piersiowa oraz przepona w spoczynku. Wdech. Przepona obniża się, klatka piersiowa (żebra i mostek) unosi się do góry (mostek oddala się od kręgosłupa). Wydech. Przepona unosi/wygina się do góry, klatka piersiowa (żebra i mostek) opada w dół.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1CHLsEhEXNCh

Rysunki przedstawiające człowieka z widocznymi drogami oddechowymi oraz klatką piersiową z przodu oraz z boku. Klatka piersiowa oraz przepona w spoczynku. Wdech. Przepona obniża się, klatka piersiowa (żebra i mostek) unosi się do góry (mostek oddala się od kręgosłupa). Wydech. Przepona unosi/wygina się do góry, klatka piersiowa (żebra i mostek) opada w dół.

Wydychane powietrze z płuc przedostaje się drogami oddechowymi do najważniejszego elementu naszego aparatu głosowego – krtani.

Krtań

Krtań położona jest w obrębie szyi na wysokości 4 i 5 kręgu szyjnego. Od góry graniczy z gardłem, a od dołu – z tchawicą.

Szkielet krtani tworzy dziewięć chrząstek (parzyste: nalewkowata, różkowata, klinowata oraz nieparzyste: tarczowata, pierścieniowata, nagłośniowa) połączonych za pomocą stawów, więzadeł i mięśni poprzecznie prążkowanych. Umożliwia im to przemieszczanie się względem siebie podczas wydawania dźwięków. Wnętrze krtani pokrywa błona śluzowa.

Głośnia

Poniżej nagłośni leży głośnia, która jest miejscem powstawania głosu. Tworzą ją przyczepione do chrząstek nalewkowatych i tarczowatych fałdy głosowe zbudowane z mięśni i więzadeł. Pomiędzy fałdami głosowymi znajduje się szczelina tworząca szparę głośni.

Fałdy głosowe

Podczas oddychania chrząstki nalewkowate są oddalone od siebie (co przekłada się na rozwarcie fałdów głosowych), a światło szpary głosowej rozszerza się. Przechodzące przez szparę głośni powietrze nie powoduje drgań fałdów głosowych i powstawania dźwięków.

Podczas mówienia powietrze wydychane pod pewnym ciśnieniem powoduje, że fałdy głosowe rytmicznie zbliżają się do siebie i oddalają, zmieniając wielkość szpary głosowej. Drgania fałdów głosowych powodują powstanie dźwięków.

Dlaczego nasze głosy się różnią?

W wydobywanie głosu zaangażowane są nie tylko ruchy krtani, ale również języka, policzków, podniebienia i warg. Wszystkie te struktury tworzą aparat artykulacyjny, który podlega kontroli układu nerwowego.

Audiobook

Dźwięk każdego ze znanych nam instrumentów muzycznych powstaje dzięki wprawieniu w drgania jakiejś jego części (np. struny w gitarze). Krtań to nasz właściwy instrument głosowy i to w nim znajdują się tzw. struny głosowe. Nazwa jest jednak trochę myląca, tak naprawdę nie są to struny, tylko dwa fałdy skórne (fałdy głosowe), które dzięki odpowiednim mięśniom mogą otwierać lub zamykać otwór, którym przepływa powietrze.

Ich działanie przypomina dwuczęściową kurtynę w teatrze. Gdy oddychamy, fałdy są rozchylone, natomiast podczas wydawania głosu zbliżają się do siebie, a ich krawędzie bardzo szybko drgają (wibrują). To właśnie owe drgania są bezpośrednim źródłem dźwięku. Prawidłowo działający głos wokalisty jest wynikiem kompromisu, balansu między pracą mięśni a przepływem powietrza.

Naturalna wysokość głosu zależy przede wszystkim od długości i grubości strun głosowych oraz wielkości krtani. Głosy dziecięce są zazwyczaj wysokie, dlatego że mają krótkie struny głosowe i małą krtań. Z kolei krtań dorosłego mężczyzny jest o wiele większa niż krtań kobiety i tworzy na szyi wypukłość zwaną jabłkiem Adama. Męskie struny głosowe są dłuższe i grubsze, dlatego mężczyźni mają zwykle głos niższy od kobiet, których fałdy głosowe są zazwyczaj krótsze i cieńsze od męskich.

Krtań dziewcząt w miarę dorastania powiększa się w spokojnym tempie, natomiast u chłopców między 11., a 15. rokiem życia zaczyna gwałtownie rosnąć, czego efektem mogą być intensywne zmiany w głosie. Ten okres nazywany jest mutacją głosu. Głos chłopców po zakończeniu mutacji obniża się nawet o oktawę, z kolei głosy dziewcząt w wyniku mutacji staje się niższy przeciętnie o kwartę.

Rezonatory

Rezonatorami w ciele nazywamy zamkniętą przestrzeń, od której wewnętrznych ścian dźwięk się wielokrotnie odbija, nabierając mocy, stając się głośniejszym i wzbogacając swe brzmienie. Są to m. in. krtań i gardło, jama nosowa i jama ustna, której wielkość i wewnętrzny kształt możemy na różne sposoby modyfikować, operując policzkami, językiem, ustami i podniebieniem miękkim, co oczywiście znacząco wpływa na różne parametry i jakość dźwięku. Rezonatorami są też sztywne elementy naszego ciała, czyli np. kości – przede wszystkim kości czaszki, górna część kręgosłupa i kości klatki piersiowej.

Wszystkie te elementy tak zwanego traktu głosowego obsługiwane są przez ogromną liczbę mniejszych i większych mięśni. Nauka śpiewu przypomina więc trochę trening sportowy – trzeba regularnie ćwiczyć, wówczas mięśnie stają się silniejsze i mamy nad nimi większą kontrolę, a co za tym idzie mamy również większe możliwości używania naszego głosu.

Rozśpiewanie – przykłady ćwiczeń

Przed długotrwałym korzystaniem z głosu, tak jak przed zawodami sportowymi, niezbędna jest rozgrzewka, by nie nabawić się wokalnej kontuzji. W ciągu swojej przygody ze śpiewaniem spotkasz się z wieloma różnymi ćwiczeniami i technikami wokalnymi.

Poniżej przedstawiono przykładowe ćwiczenia, które należy wykonać przed każdym długotrwałym korzystaniem z głosu.

Nasz głos znajduje się w naszym ciele, więc każde napięcie może oddziaływać na nasz głos. Warto obserwować swoje ciało i rozluźniać poszczególne partie stosując proste ćwiczenia fizyczne, np. ruchy głowy, krążenia barków, rozciąganie ciała do góry i na boki, krążenie bioder, masowanie i rozluźnianie części twarzy (szczególnie czoła, policzków i żuchwy). Przed rozpoczęciem kolejnych ćwiczeń nie można zapomnieć o właściwej postawie ciała.

O ile jest to możliwe to najlepiej jest śpiewać stojąc stabilnie w lekkim rozkroku, ciało powinno być wyprostowane, ramiona opuszczone, łopatki ściągnięte. Ciało powinno być aktywne i gotowe do działania, ale jednocześnie swobodne i zrelaksowane.

Swobodny, stabilny przepływ powietrza to podstawa pięknego i zdrowego śpiewu. Oddychanie w spoczynku jest odruchem wrodzonym, podczas śpiewu jednak oddycha się nieco inaczej. Dzięki odpowiednio wykonywanym ćwiczeniom wydech śpiewaka potrafi być o wiele dłuższy niż u przeciętnego człowieka.

Eksperyment

Aby sprawdzić w jaki sposób zazwyczaj oddychasz, połóż dłoń na przeciwległym barku (np. prawą na lewym) i weź głęboki oddech. Zaobserwuj, czy podnosi się Twój łokieć. Jeśli tak się dzieje, bierzesz oddech samą górną częścią płuc. Wypełniasz w ten sposób ok 10% swojej pełnej objętości płuc. Jeśli łokieć pozostaje nieruchomy, a wydyma się Twój brzuch to bierzesz wdech brzuszny, zwany też przeponowym. W ten sposób nabierasz znacznie więcej powietrza niż oddychając piersiowo. Pilnuj, aby powietrze było wdychane lub wydychane całkowicie równomiernie, bez zrywów i wstrzymywania.

Podczas śpiewu często zapomina się o wyraźnym wypowiadaniu tekstu, który staje się niezrozumiały dla słuchacza. Ćwiczenia, które mają na celu poprawić wyrazistość nazywamy dykcyjnymi. Przed wykonaniem tych ćwiczeń warto kilkukrotnie swobodnie opuścić żuchwę, porozciągać język próbując dotknąć jego koniuszkiem brody lub nosa, parsknąć jak koń by rozluźnić usta.

Podczas śpiewania łatwo zauważyć, że niektóre wysokości dźwięków są dla nas łatwiejsze do zaśpiewania, niektóre trudniejsze. Ma na to wpływ budowa naszego instrumentu głosowego, a także doświadczenie w śpiewaniu. Dobrze wytrenowany głos płynnie i swobodnie łączy niskie i wysokie dźwięki, które nie powinny różnić się od siebie barwą. Taki głos ma także ogromne możliwości różnicowania głośności.

Oprzyj dłoń na górnej części klatki piersiowej, rozluźnij usta i głośno powiedzieć długie „m” (mormorando) tak nisko, jak tylko potrafisz. Powinieneś poczuć pod dłonią wibracje. A teraz zachowując tę samą pozycję próbujemy powiedzieć „m” jak najwyżej. Czy wciąż czujemy wibracje w tym samym miejscu? Teraz możesz poczuć wibracje w ciele gdzieś wyżej w obrębie głowy.

Ciało tak właśnie działa, że w różnych miejscach w ciele odczuwamy dźwięki. Należy przyzwyczaić się i zaakceptować to uczucie. Niezależnie czy śpiewamy nisko, czy wysoko zamiast myśleć o przemieszczaniu się dźwięku tylko w górę i w dół warto wyobrażać sobie, że kierunek dźwięku to wprost przed siebie.

Higiena głosu – jak dbać o swój głos

Głos mamy tylko jeden na całe życie, więc bardzo ważna jest jego pielęgnacja. Poniżej znajduje się kilka podstawowych zasad higieny głosu, których należy przestrzegać, aby zachować zdrowy głos:

• zdrowo się odżywiaj;

• pij dużo wody niegazowanej;

• unikaj krzyku i bardzo głośnego, męczącego śpiewania;

• nie przeciążaj głosu, kiedy jesteś chory lub bardzo zmęczony;

• zadbaj o ogólną czystość wokół siebie;

• pamiętaj o regularnej higienie jamy ustnej, nosa, uszu i gardła;

• ubieraj się stosownie do pogody;

• oddychaj przez nos na mrozie;

• unikaj hałasu.

R1PAsa7qcwcjf1

Ilustracja przedstawia chór dziecięcy. Z przodu stoi troje dzieci - dziewczynka w różowej sukience, chłopiec w okularach i czarnoskóry chłopiec. Z tyłu widać kolejne trzy dziewczynki, oraz dwójkę chłopców. Nad dziećmi unoszą się nuty, co symbolizuje śpiew.

Sprawa codziennego wydobywania głosu dla zdrowych ludzi wydaje się rzeczą oczywistą i niczym niezwykłym. Samo emitowanie głosu podchodzi pod definicję jako skoordynowany zespół czynności oddychania, fonacji i artykulacjiArtykulacjaartykulacji oraz powstającego przy tym rezonansuRezonansrezonansu. To dość trudnie brzmiące połączenie stwarza warunki  do wydawania i umiejętnego posługiwania się głosem w połączeniu z  prawidłowym sposobem oddychania. Jak wygląda ta nasza codzienna czynność zwana oddychaniem pokaże nam film.

Sprawdź się

Ćwiczenie 9

Na poniższej ilustracji przedstawiono ułożenie fałdów głosowych głośni.

RdASNu34c1hg1

Rysunek przedstawia ułożenie fałdów głosowych w czasie oddychania. Fałdy głosowe są oddalone od siebie. Rysunek stanowi przekrój poprzeczny przez krtań. Szpara głośni, pomiędzy fałdami głosowymi jest szeroka.

R955CUunr604b

Na schemacie przedstawiono położenie fałdów głosowych podczas oddychania, ponieważ Możliwe odpowiedzi: 1. fałdy głosowe są oddalone od siebie, 2. szpara głosowa otwiera wejście do krtani, 3. fałdy głosowe są zbliżone do siebie

R1LxhcDLuOar7

Ćwiczenie 9

Na schemacie przedstawiono położenie fałdów głosowych podczas oddychania, ponieważ Możliwe odpowiedzi: 1. fałdy głosowe są oddalone od siebie, 2. szpara głosowa otwiera wejście do krtani, 3. fałdy głosowe są zbliżone do siebie

Słownik