Żeński i męski układ rozrodczy

Wszystkie organizmy, zaczynając od bakterii, a kończąc na człowieku, wydają potomstwo. Organizmy o złożonej budowie posiadają gruczoły wytwarzające gametygametygamety oraz narządy, które mają doprowadzić do ich spotkania się.

R13u5Qml6cqAd

Ilustracja przedstawia plemnik zbudowany z główki i witki. Obok jest duża kulista komórka jajowa z dobrze widocznym jądrem komórkowym. Komórka jajowa otoczona jest wieńcem małych komórek.

Cechy płciowe związane są z rozrodczością

Rozmnażanie, czyli wydawanie na świat potomstwa i zapewnianie ciągłości gatunku, to najważniejsze zadanie układu rozrodczego, do którego wypełnienia organizm człowieka jest odpowiednio przystosowany.

R1Sevv1i2BQ0r

Na schemacie wymieniono funkcje układu rozrodczego: wytwarzanie komórek rozrodczych, wydzielanie hormonów płciowych, umożliwienie zapłodnienia. Funkcje te są zamieszczone w prostokącie, od którego w dół odchodzą dwie strzałki. Pierwsza strzałka odchodzi do prostokąta zatytułowanego "żeńskiego". Poniżej funkcje żeńskiego układu rozrodczego: zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju płodu, wydanie płodu na świat. Druga strzałka odchodzi do prostokąta zatytułowanego "męskiego". Poniżej funkcje męskiego układu rozrodczego: przechowywanie i odżywianie plemników, wprowadzenie plemników do dróg rodnych.

Właściwości organizmu związane z jego rozmnażaniem nazywane są cechami płciowymicechy płciowecechami płciowymi. Wyróżnia się cechy płciowe pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe. Cechy pierwszorzędowe i drugorzędowe obejmują narządy płciowe wewnętrzne i zewnętrzne.  Cechy trzeciorzędowe nie są związane bezpośrednio z aktem rozmnażania i dotyczą głównie różnic w wyglądzie oraz zachowaniu kobiet i mężczyzn.

Żeński układ rozrodczy tworzy środowisko do zapłodnienia i rozwoju zarodka

Żeński układ rozrodczy produkuje gamety żeńskie – komórki jajowekomórka jajowakomórki jajowe – oraz stwarza warunki do zapłodnienia i rozwoju zarodka, a później płodu. Jego zadaniem jest również wydanie potomstwa na świat.

Żeńskie narządy rozrodcze dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne.
Zewnętrzne narządy płciowe, określane także jako srom, to:

• wzgórek łonowy, zbudowany z tkanki tłuszczowej, pokryty włosami łonowymi;

• wargi sromowe mniejsze i większe (srom), które w postaci fałdów skórnych ochraniają wejście do pochwy oraz ujście cewki moczowej;

• łechtaczka, która zawiera szczególnie dużo komórek czuciowych wzmagających pobudzenie płciowe.

Do wewnętrznych narządów płciowych zaliczane są:

• jajniki – parzyste gruczoły rozrodcze wielkości śliwek, w których znajdują się pęcherzyki jajnikowepęcherzyk jajnikowypęcherzyki jajnikowe; każdy z nich zawiera komórkę jajową w różnym stadium rozwoju; gdy pęcherzyk dojrzeje, pęka i uwalnia komórkę jajową, a ta trafia do jajowodu; jajniki odpowiedzialne są również za wytwarzanie i wydzielanie żeńskich hormonów płciowych (m.in. estrogeny i progesteron);

• jajowód - przewód, który od strony jajnika ma postać lejka; taka budowa ułatwia wychwycenie komórki jajowej; ściany jajowodu zbudowane są z mięśni gładkich i wyścielone orzęsionym nabłonkiem; skurcz mięśni i ruch rzęsek umożliwia przesuwanie komórki jajowej w kierunku macicy, z którą łączy się drugi koniec jajowodu; w jajowodzie może dojść do zapłodnienia;

• macica – silnie umięśniony i ukrwiony narząd pokryty od wewnątrz grubą warstwą błony śluzowej; w macicy rozwija się zarodek, a potem płód; silnie rozwinięta śluzówka zaopatrzona w liczne naczynia krwionośne umożliwia zagnieżdżenie się zarodka oraz stwarza warunki do rozwoju płodu; macica ma kształt gruszki; jej szersza część, zwana trzonem, skierowana jest do góry, dolna, węższa, tworzy zwróconą do dołu szyjkę;

• pochwa – nieparzysty, umięśniony kanał z jednej strony obejmujący szyjkę macicy, a z drugiej uchodzący na zewnątrz; przez pochwę do dróg rodnych kobiety dostają się komórki rozrodcze mężczyzny; tędy także odprowadzana jest krew miesiączkowa, a podczas porodu przez kanał pochwy dziecko wydostaje się na świat.

Galeria ilustracji budowy żeńskiego układu rozrodczego:

Męski układ rozrodczy

Męski układ rozrodczy odpowiada za wytworzenie męskich komórek rozrodczych - plemnikówplemnikplemników i męskich hormonów płciowych oraz wprowadzenie plemników do żeńskich dróg rodnych. Zbudowany jest z narządów zewnętrznych oraz wewnętrznych.

Zewnętrzne narządy płciowe to:

• moszna (worek mosznowy) – cienki, pokryty włosami worek skórno‑mięśniowy, w którym znajdują się jądra; utrzymuje temperaturę niższą o ok. 2Indeks górny o^oC  od temperatury ciała, co umożliwia rozwój plemników;

• prącie (penis) pełni podwójną rolę: jest częścią układu moczowego, gdyż mieści się w nim cewka moczowa, jest też narządem wprowadzającym plemniki  do żeńskich dróg rodnych; w prąciu znajdują się ciała jamiste, do których może napływać krew, powodując jego usztywnienie i powiększenie; stan taki nosi nazwę wzwodu (erekcji) i umożliwia akt płciowy.

Do wewnętrznych narzadów płciowych należą:

• jądra – parzyste gruczoły zbudowane z długich i cienkich kanalików nasiennych, w których produkowane są męskie komórki rozrodcze – plemniki; między kanalikami znajdują się komórki wytwarzające męskie hormony płciowe; obecność tych hormonów już w życiu płodowym warunkuje pojawienie się męskich cech płciowych;

• najądrza – narządy przylegające do jąder, w których dojrzewają plemniki;

• nasieniowody - przewody, które biorą początek w najądrzach i wyprowadzają plemniki do cewki moczowej; do nasieniowodów odprowadzana jest również wydzielina pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego (prostaty); zawiera ona substancje odżywcze i pobudza plemniki do ruchu w drogach rodnych kobiety oraz umożliwia im dotarcie do komórki jajowej; zawiesina plemników w płynnej wydzielinie pęcherzyków nasiennych i prostaty nazywana jest nasieniem (spermą).

Galeria ilustracji męskiego układu rozrodczego:

Komórka jajowa i plemnik to gamety uczestniczące w zapłodnieniu

Żeńską komórką rozrodczą (gametą żeńską) jest komórka jajowa. Nie posiada ona zdolności ruchu i jest największą z ludzkich komórek. Dojrzała komórka zawiera substancje odżywcze - żółtko, natomiast z zewnątrz otoczona jest ochronną osłonką przejrzystą i przez komórki odżywcze tworzące tzw. wieniec promienisty.

RgIufzVioJV1Z

Ilustracja przedstawia okrągłą komórkę jajową. W środku jest ona wypełniona cytoplazmą, w której znajduje się jądro komórkowe. W substancji widać też drobne cząsteczki substancji zapasowej, czyli żółtka. Komórkę otacza cienka błona komórkowa. Na zewnątrz od błony komórkowej widać grubszą warstwę osłonki przejrzystej. Na zewnątrz od osłonki znajduje się wieniec promienisty, który składa się z licznych drobnych komórek.

Komórką rozrodczą męską jest plemnik. Dojrzały plemnik zbudowany jest z główki, wstawki i witki. Witka stanowi najdłuższą część plemnika i umożliwia mu aktywny ruch w kierunku komórki jajowej. Energia potrzebna do ruchu powstaje w mitochondriach licznie wypełniających wstawkę. Główka plemnika zawiera jądro komórkowe i bardzo małą ilość cytoplazmy. Na powierzchni główki znajduje się zbiorniczek (akrosom) z enzymami rozpuszczającymi osłonki komórki jajowej. Umożliwiają one wniknięcie plemnika do wnętrza gamety żeńskiej.

R1CgOyvyMfpuI

Ilustracja przedstawia plemnik człowieka. Jest to komórka składająca się z trzech elementów: okrągłej główki, podłużnej wstawki i długiej wąskiej witki. Główka składa się z jądra komórkowego i akrosomu, czyli osłonki, która znajduje się na przedzie główki. Za główką znajduje się wstawka. Jest ona wypełniona mitochondriami, które produkują energię do poruszania witką. Za wstawką widać wić.

R1VRtwv4waxLr

Zdjęcie przedstawia plemnik obok komórki jajowej. Komórka jajowa jest duża i okrągła. Posiada niejednolitą powierzchnię. Obok niej widać o wiele mniejszy plemnik, który składa się z główki w kształcie łzy oraz długiej witki służącej do poruszania się.

Komórka jajowa i plemnik, łącząc się ze sobą w procesie zapłodnienia, dają początek nowemu organizmowi, który dziedziczy cechy i ojca, i matki. Podczas zapłodnienia do wnętrza komórki jajowej wnika tylko główka plemnika.

To ważne!

• Rozmnażanie jest procesem życiowym zapewniającym ciągłość gatunku.

• Pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe cechy płciowe są przystosowaniem do rozmnażania.

• Żeński układ rozrodczy ma za zadanie wytworzyć komórki jajowe, stworzyć warunki do rozwoju zarodka i płodu, wydać dziecko na świat.

• Męski układ rozrodczy odpowiada za wytworzenie plemników oraz wprowadzenie ich do żeńskich dróg rodnych.

• W procesie zapłodnienia uczestniczą komórki rozrodcze: komórka jajowa i plemnik.

• Komórka jajowa stanowi nieruchliwą gametę żeńską, zawierającą materiał genetyczny pochodzący od matki.

• Plemnik to ruchliwa gameta męska, zawierająca materiał genetyczny pochodzący od ojca.

Na pożegnanie

Ćwiczenie 6

RHHTlDAJSqPX6

Żeński układ moczowo‑płciowy.

R1SbJv2htP0Ta

Na schemacie przedstawiono budowę żeńskiego układu rozrodczego. Wskaż zapis, w którym poprawnie dopasowano oznaczone literami elementy schematu i nazwy narządów. Możliwe odpowiedzi: 1. jajnik – C, macica – A, pochwa – G, cewka moczowa – E, 2. jajnik – A, macica – B, pochwa – E, cewka moczowa – F, 3. jajnik – B, macica – D, pochwa – F, cewka moczowa – G, 4. jajnik – C, macica – G, pochwa – A, cewka moczowa – D

RVzjkDAPTP0Ip

Ćwiczenie 6

Pogrupuj elementy należącego do żeńskiego i męskiego układu rozrodczego.

Pogrupuj elementy należącego do żeńskiego i męskiego układu rozrodczego.