Ludwik Węgierski

Koniec panowania dynastii Piastów przyniósł zmiany dla przyszłości Królestwa Polskiego. Za sprawą Ludwika Węgierskiego i Jadwigi Andegaweńskiej kraj wszedł w nowy etap rozwoju. Oto dzieje Andegawenów w Polsce.

Zmiany na tronie

Kazimierz Wielki, mimo zawarcia kilku związków małżeńskich, nie doczekał się prawowitego męskiego potomka. W Królestwie Polskim nie zdarzyło się nigdy, by królewska córka dziedziczyła po ojcu prawo do władzy. Władca nie zdecydował się także na przekazanie władzy mężom swoich córek ani ich wnukom. Na skutek wcześniejszych umów dyplomatycznych polscy możni opowiedzieli się za królem Ludwikiem Węgierskim.

Ważne!

Z poniższego nagrania dowiesz się, w jaki sposób postrzegano kwestię dziedziczenia władzy w średniowiecznej Polsce. Zapoznaj się z materiałem.

RApGt9hAE70RP

Nagranie wideo. Profesor doktor habilitowany Przemysław Wiszewski opowiada o dziedziczeniu władzy wśród Piastów.

Nagranie wideo. Profesor doktor habilitowany Przemysław Wiszewski opowiada o dziedziczeniu władzy wśród Piastów.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RApGt9hAE70RP

Nagranie wideo. Profesor doktor habilitowany Przemysław Wiszewski opowiada o dziedziczeniu władzy wśród Piastów.

Potęga węgierskich Andegawenów

Ciekawostka

Dynastia z Francji

Andegawenowie to dynastia pozostająca boczną linią francuskiej dynastii Kapetyngów. Jej nazwa pochodzi od tytułu hrabiego Andegawenii, krainy nad dolną Loarą w zachodniej Francji. Tytuł ten nosił Karol I Andegaweński (1226‑1285), syn króla Francji Ludwika VIII Lwa. Prawnukiem Karola I był król węgierski Karol Robert, a praprawnukiem Ludwik – król Węgier i Polski.

RX8w1TagzOZet

Ilustracja przedstawia herb Andegawenów. Jest on w kształcie tarczy z zaostrzonym dołem oraz z płaską górą. Herb posiada niebieskie tło, pokryte występującymi obok siebie żółtymi liliami francuskimi. W górnej części przecina go poziomy, czerwony pas, od którego w dół odchodzą trzy kwadraty.

Poparcie dla władzy Ludwika Węgierskiego miało podnieść prestiż polskiej korony. Powierzano ją potężnemu, niezależnemu władcy, ale decyzja ta była wynikiem przede wszystkim wspólnych politycznych działań, sięgających niemal pół wieku wstecz. Po raz pierwszy tron polski Andegawenom przyrzekł Władysław Łokietek około 1327 roku. Związane było to z ciężką chorobą jego syna i jedynego następcy tronu, Kazimierza. Po śmierci Łokietka Kazimierz Wielki współdziałał z królem Węgier Karolem Robertem, ojcem Ludwika Węgierskiego, jednocześnie mężem swojej siostry - Elżbiety Łokietkówny.  Król Polski współdziałał także z następcą Karola Roberta, swoim siostrzeńcem - Ludwikiem. Kazimierz obiecał siostrzeńcowi tron polski gdy umrze bezpotomnie. Kazimierz mógł sądzić, że Andegawenowie nie obejmą władzy w Koronie, gdyż zawarł układ mając niespełna 30 lat.

Na korzyści wynikające z panowania króla węgierskiego w Polsce liczyli także współpracownicy Kazimierza. Wiedzieli, że Ludwik Andegaweński nie będzie częstym gościem w kraju. Zatem to w ich rękach spoczywałaby władza nad Polską. Małopolanom zależało zaś na utrzymaniu zdobyczy Korony na Rusi Czerwonej. Zgodnie z układami zawartymi przez Kazimierza ziemie Rusi miały zostać w rękach Polaków tylko wtedy, gdy na tronie zasiądzie członek rodu Andegawenów. W innym przypadku król Węgier mógł je wykupić od władcy Polski. Mniej entuzjastycznie do rządów andegaweńskich odnosili się Wielkopolanie. Przejęcie władzy przez Ludwika postrzegali jako dalsze umacnianie wpływów elit małopolskich w państwie. Wydaje się jednak, że ostatecznie czekano na moment, w którym śmierć Ludwika umożliwi wybór nowego króla. Zgodnie z układami zawartymi przez Kazimierza, córki Ludwika nie miały prawa do polskiej korony.

Walka o koronę

R12opogcD4lcx

Ilustracja przedstawia portret Ludwika Węgierskiego. Na ilustracji władca widnieje w pozycji siedzącej. Jest to dość młody mężczyzna, na głowie ma koronę węgierską z charakterystyczną, okrągłą poduszką na szczycie. Wystają spod niej długie, ciemne włosy. Twarz króla porasta zarost: kręcona broda i wąsy. Ubrany jest w powłóczyste szaty: opadającą na plecy pelerynę oraz dopasowane ubranie z długimi rękawami, które pokryte jest motywami z herbu Andegawenów. W lewej ręce władca trzyma złote jabłko, a w prawej berło.

Po objęciu władzy Ludwik Węgierski zdecydował się unieważnić testament Kazimierza Wielkiego, na co zgodę wyrazili możni polscy. Nie wszyscy jednak to zaakceptowali.

R4aVquuX7D8v9

Mapa przedstawia teren Polski za panowania Ludwika Węgierskiego w latach 1370‑1382. Poczynając od wschodu zaznaczone jest Wielkie Księstwo Litewskie, mające swój zasięg na ogromnym obszarze. Dalej zaznaczone są ziemie utracone – niewielki teren z miastami Kamień Koszyrski, Kozyrsk i Włodzimierz, a także lenna Królestwa Polskiego – pierwsze na zachodzie od Wielkiego Księstwa Litewskiego z miastami Szczebrzeszyn, Bełz, Łopatyń, Sokal, Czerwień, Wołyń, Chełm i Ratno, drugie na południu od Litwy z miastami Smotrycz, Skała, Czerwonogród, Kamieniec Podolski i Michyłów. Jeszcze bardziej na południe widoczne jest Hospodarstwo Mołdawskie z miastami Chocim, Szczypienica i  Czerniowice. Na Zachód od Hospodarstwa Mołdawskiego znajdują się ziemie Królestwa Polskiego od 1378/79 znajdujące się pod zarządem węgierskim. Są to ziemie od Rzeszowa, Przemyśla i Sanoka przez Jarosław, Lubaczów, Gródek, Sambor, Tustań, Lwów, Busk, Halicz, aż po Peremyl, Krzemieniec, Trembowlę, Obertyn i Kołomyję. Poniżej, w stronę południa znajduje się Królestw Węgier z miejscowościami Bańska Bystrzyca, Zwoleń, Vac, Hatvan, Jagier, Miszkolc, Rimawska Sobota, Zemplin, Koszyce, Lewocza, Kieżmark, Lubowla, Preszów, Bardiów, Humienne, Ungwar, Munkacz, Chust. W centrum mapy z północy na południe ciągną się tereny Królestwa Polskiego z miejscowościami: Debrzno, Nakło, Ujście, Czarnków, Wieleń, Rogoźno, Żnin, Szamotuły, Skwierzyna, Buk, Gniezno, Żnin, Brześć, Trzemierszno, Kostrzyn, Poznań, Giecz, Zbąszyn, Babimost, Przemęt, Kościan, Śrem, Koło, Przedecz, Konin, Pyzdry, Gostyń, Wschowa, Czestram, Kobylin, Koźmin, Stawiszyn, Przedecz, Łęczyca, Piątek, Uniejów, Kalisz, Zgierz, Sieradz, Wolbórz, Piotrków, Inowłódź, Żarnów, Brzeźnica, Radomsko, Mstów, Kielce, Chęciny, Jędrzejów, Żarnowiec, Olkusz, Wiślica, Brzesko, Wieliczka, Czchów, Sącz, Piwniczna, Nowy Targ, Myślenice, Jabłonka, Jasło, Biecz, Tarnów, Ropczyce, Nowe Miasto Korczyn, Kaprzywnica, Sandomierz, Zawichost, Łagów, Opatów, Bodzentyn, Iłża, Kazimierz, Radom, Lublin, Wąwolnica, Sieciechów, Parczew, Kock, Łuków. Od południowego zachodu z Królestwem Polskim sąsiaduje od 1380 roku lenno Władysława Opolczyka z miastami Ostrzeszów i Wieluń, a od północnego wschodu lenno tego samego władcy z miastami Inowrocław, Kruszwica i Dobrzyń, które z kolei sąsiaduje z lennem Kaźka Słupskiego w latach 1370 - 77 roku. Na północy od ziem Królestwa Polskiego również leży lenno Kaźka Słupskiego z miejscowościami Włcz, Złotów, Bobolice, Czułchów, które od Księstwa Słupskiego z miastami Białogard i Słupsk oddziela teren Księstwa biskupów Kamieńskich. Pomiędzy ziemiami Księstwa Polskiego a Wielkiego Księstwa Litewskiego, na Pomorzu umiejscowione jest Państwo Zakonu Krzyżackiego z miastami: Puck, Lębork, Gdańsk, Kościerzyna, Chojnice, Raciąż, Świecie, Starogard, Malbork, Tczew, Frombork, Gniew Chełmno, Brodnica, Ometa, Lidzbark, Elbląg, Braniewo, Królewiec, Wielawa, Rastembork, Wystruć, Ragneta, Memel. Poniżej znajduje się teren Mazowsza z miejscowościami Szreńsk, Ciechanów, Raciąż, Płońsk, Płock, Gabin, Sochaczew, Łowicz, Biała Rawa, Grójec, Warka, Czersk, Tarczyn, Zakroczym, Pułtusk, Różan, Nur, Nowogród, Łomża, Wizna, Tykocin, Knyszyn, Goniądz, Rajgród. Na północy, pomiędzy lennem Kaźka Słupskiego a lennem z miejscowościami: Kołobrzeg, Trzebiatów, Nowograd, Goleniów znajduje się Nowa Marchia z miejscowościami Świdwin, Recz, Drahim. Na wschód znajduje się Księstwo Szczecińskie z miejscowościami Szczecin, Pyrzyce, Choszczno. Na południe od tych terenów widoczna jest Brandenburgia z miejscowościami Chojna, Barlinek, Kostrzyn, Lubusz, Frankfurt oraz Dolne Łużyce z miejscowościami Gubin, Chociebuż i Żary. Na zachód od Księstwa Polskiego znajdują się Księstwa Śląskie z miejscowościami: Świebodzin, Krosno, Zielona Góra, Bytom, Żagań, Głogów, Iława, Chojnów, Ścinawa, Wąsosz, Trzebnica, Środa, Wrocław, Bolków, Świdnica, Lubawka, Niemcza, Oleśnica, Namysłów, Nysa, Głuchołazy, Opole, Strzelce, Bytom, Gliwice, Rybnik, Oświęcim, Bielsko, Racibórz, Opawa. Sąsiadują one od zachodu z Królestwem Czech, na którego terenie leżą miasta: Zgorzelec, Żytawa, Waldstein, Mielnik, Kłodzko, Międzylesie, Hradec Kralove, Jaromierz, Mielnik, Nymburk, Sazawa, Ostrava, Hranice oraz Cieszyn.

Janko z Czarnkowa w swojej Kronice przekazał oryginalną treść testamentu, wskazując te fragmenty, które zostały zmienione przez Ludwika.

Okazuje się, że nowa dynastia rządząca w Polsce nie wyeliminowała wewnętrznych walk. Jak wyglądały te walki, można wyobrazić sobie, czytając kronikę Janka z Czarnkowa.

Rządy andegaweńskie

Trwające dwanaście lat rządy Ludwika Węgierskiego zagwarantowały Polsce jedno: rozbudzenie aktywności politycznej rycerstwa. Już nie tylko możni, ale także rycerstwo zaczęło aktywnie zabierać głos w sprawach Królestwa. Głównym celem rządów Ludwika w Polsce było zapewnienie dziedziczenia korony jednej ze swoich córek. Król skupił się na zjednaniu sobie możnych oraz rycerstwa i wygaszeniu wewnętrznych konfliktów w Polsce. Aby uspokoić sytuację, swoim namiestnikiem mianował matkę, Elżbietę Łokietkównę. Jako córka Władysława Łokietka została przez Polaków przyjęta z szacunkiem.

Spójrz na dwie zapinki powstałe za życia królowej. Zdaniem niektórych historyków mogły one należeć do Elżbiety.

RraIWst7zEcrO

Zdjęcie współczesne dwóch zapinek srebrnych ze złoceniami. Po lewej zapinka przedstawiająca głowę ptaka podtrzymującego w dziobie złotą podkowę; głowa wyrasta z korony z piórami, pod którą znajduje się hełm garnczkowy ze znakiem krzyża łacińskiego na płycie policzkowej; długie, białe pióro ułożone w potylicznej części hełmu; od spodu przytwierdzono element zapinający z herbem rodowym Andegawenów i Królestwa Węgier - tarcza herbowa w połowie składająca się z naprzemiennie ułożonych biało - czerwonych pasów po lewej, a po prawej - złotych lilii na niebieskim tle. Zapinka po prawej to przedstawienie orła w koronie z rozpostartymi skrzydłami i długim ogonem, opierającym szpony na hełmie garnczkowym z chustą. Od spodu przypięto herb Królestwa Polskiego - orła w koronie na czerwonym polu w złoto - niebieskiej sferze, na granatowym polu z motywami roślinnymi.

Przywileje

R6995X4199KAL

Fotografia przedstawia zachowany egzemplarz przywileju koszyckiego z 1374 roku. Jest to odręczny tekst spisany starodawną czcionką na podniszczonej, białej kartce papieru.

Kazimierz Wielki był zwolennikiem uniezależnienia się monarchy od wpływu możnych. Starał się zmniejszyć siłę rycerstwa. Miał na tyle silną pozycję w Królestwie, że mógł swoje zamiary wcielić w życie. Ludwik Węgierski znalazł się w zupełnie innej sytuacji. Był władcą obcym, pozbawionym silnego poparcia lokalnych możnych. W dodatku chcąc zapewnić córkom następstwo na tronie, musiał złamać postanowienia układów zawartych z Kazimierzem Wielkim: tych samych , które umożliwiły mu przejęcie władzy po śmierci Kazimierza. Wykluczały one jednak jego córki z dziedziczenia korony polskiej. Ludwik chciał to zmienić, ale musiał mieć poparcie polskich możnych.

W 1355 roku król Ludwik Węgierski złożył rycerstwu i mieszczanom polskim uroczyste przyrzeczenia. Gwarantował im różne przywileje, ale zgadzał się też na podyktowane mu warunki następstwa na tronie polskim.

Szukając sprzymierzeńców, Ludwik odwołał się nie tylko do elity możnowładztwa. Gdy nie znalazł tam szybkiej akceptacji swoich planów, zwrócił się do miast. Te w zasadzie poparły pomysł osadzenia jednej z córek króla na tronie. Dopiero wówczas Ludwik zwrócił się do rycerstwa. Jego reprezentanci wyrazili zgodę na plany królewskie w zamian za gwarancje zawarte w tak zwanym przywileju koszyckim z 1374 roku. Miał on wymiar ekonomiczny – ustalał stały, jednolity podatek w wysokości 2 groszy od każdego łana ziemi posiadanego przez szlachtę. Król znosił swoim przywilejem także wszelkie królewskie podatki nadzwyczajne. Rezygnował też z powoływania rycerstwa na wyprawy poza granice kraju oraz zobowiązywał się do mianowania starostą (królewskim namiestnikiem) Królestwa tylko jego mieszkańca. Oznaczało to świadome podkreślenie przez rycerstwo jego związku z ideą Korony, odrębności wszystkich mieszkańców Polski od świata poza jej granicami. Przywilej dotyczył też po raz pierwszy w dziejach całego rycerstwa Korony. Podkreślał, że w całej Koronie rycerstwo występowało jako ten sam stan, grupa mająca te same prawa i cele polityczne.

Zjednane przywilejami stany po śmierci władcy nie kwestionowały prawa jego córek do tronu polskiego. Domagano się natomiast, by przyszła władczyni przebywała na stałe w Polsce. Wobec przedłużających się rokowań z dworem węgierskim rycerstwo polskie na zjeździe w Radomsku uzgodniło wspólne warunki akceptacji jednej z córek Ludwika jako władczyni. Ogłosiło także, że do czasu koronacji będzie bronić granic Królestwa, strzec pokoju w kraju, w tym bezpieczeństwa dóbr Kościoła. Elita polityczna poczuła się tak silna, że mogła sama wziąć odpowiedzialność za kraj i bezpieczeństwo jego mieszkańców.

Śmierć Ludwika w tym samym roku oznaczała początek starań o tron po nim. Rycerstwo polskie obiecało uznać jedną z jego córek. Powszechnie odmawiano uznania za władcę Zygmunta Luksemburskiego, a zatem i Marii. Po długich negocjacjach z królową matką, Elżbietą Bośniaczką, na tron polski wstąpiła Jadwiga. W dniu 16 października 1384 roku na Wawelu Jadwiga została koronowana na „króla” (in regem) Polski.

REn0jUZ7ASZcn

Ilustracja przedstawia młodą kobietę siedzącą na tronie, podpartą na zdobionych poduszkach. Kobieta ma na głowie białe nakrycie głowy, przypominające czepiec lub rodzaj zwoju z białego materiału. Na nim osadzona jest korona. Ubrana jest w złota suknię do kostek. W prawym ręku trzyma kule z krzyżykiem, a w lewym ręku berło.

Ćwiczenia

Rządy Ludwika Andegaweńskiego nie cieszyły się dobrą opinią wśród Polaków. Z jednej strony porównywano je z czasami Kazimierza Wielkiego, z drugiej zaś współczesnych mieszkańców Królestwa dręczyło wiele problemów, których król nie potrafił – lub nie chciał – rozwiązać.

Słownik