Przypowieść jako gatunek literacki

Zwróć uwagę na cechy gatunkowe przypowieści oraz do kogo kierował Jezus swoją naukę.

Słuchaczami Jezusa byli ludzie wywodzący się z różnych środowisk, często niewykształceni, dlatego przypowieści dzięki  prostym przykładom z codziennego życia słuchaczy były przystępną formą przekazywania nauki.

Sprawdź definicję  przypowieści, która została omówiona wyżej oraz wiadomości zamieszczone na początku lekcji.

Przytoczony fragment Ewangelii jest przypowieścią, ponieważ zawiera pouczenie, jego tematyka wiąże się z życiem codziennym, fabuła jest uproszczona, a bohaterowie szablonowi. Czas i miejsce wydarzeń nie zostały określone, a cała historia jest uniwersalna, ma sens dosłowny i przenośny.  Utwór jest pisany prozą.

Zwróć uwagę, że każda przypowieść posiada sens dosłowny i przenośny, co oznacza, że możemy ją rozumieć dosłownie, tj.  o czym jest tekst, i przenośnie, tj. do czego nas ten tekst odnosi.

Religijne objaśnienie: Ojcem jest Bóg, a synami są ludzie - nieposłuszni (pierwszy syn) oraz posłuszni (drugi syn).

Niereligijne objaśnienie: Ojciec jest mężczyzną, który kocha swoje dzieci i potrzebuje pomocy. Pierwszy syn zawodzi go (mimo obietnicy nie pomaga), natomiast drugi syn wykonuje polecenie ojca (pomimo początkowej niechęci).

Zwróć uwagę, czy w cytowanym fragmencie można określić czas i miejsce wydarzeń. O czym to świadczy?

W przytoczonym fragmencie można dostrzec brak określonego miejsca i czasu wydarzeń. Opisywane zdarzenia zawierają pouczenie, dotyczące tego,  jak należy postępować w życiu oraz mogłyby się wydarzyć w dowolnym miejscu i czasie. Płynąca z historii nauka ma wymiar ponadczasowy, jest zawsze aktualna, co świadczy o uniwersalności gatunku.

Określ, co jest tematem obu fragmentów oraz czym różnią się one.

Wersety 36‑43 nawiązują do wersetów 24‑30, gdyż stanowią kontynuację tematu. Pierwszy fragment zawiera treść przypowieści, a drugi jest wyjaśnieniem jej  sensu.

Wyszukaj w powyższym tekście fragment zawierający słowa: „Wyjaśnij nam przypowieść o chwaście!”. Zwróć uwagę na to, kto je wypowiada.

O wyjaśnienie sensu przypowieści poprosili Jezusa uczniowie.

Zastanów się, w jakich sytuacjach autor słów jest proszony o wytłumaczenie ich znaczenia.

Jezus został poproszony o wytłumaczenie sensu przypowieści, ponieważ uczniowie nie zrozumieli głębszego, ukrytego znaczenia opowiedzianej historii.

Odszukaj w materiale treść przypowieści dotyczącą budowy domu, podaj jej tytuł i porównaj trwałość domu zbudowanego na solidnych fundamentach z nietrwałością budowli wzniesionej bez fundamentów.

Wiersz nawiązuje do przypowieści Dobra lub zła budowa z Ewangelii według św. Łukasza. Treść wiersza różni się od przypowieści, ponieważ poeta zwraca uwagę na dym - element, który nie występuje w tekście biblijnym.

Słowo podwalina  oznacza podstawę wznoszenia jakiejś budowli lub w sposób przenośny oznacza ważny początek czegoś.  Zastanów się, czy możliwe jest rozpoczęcie budowy od dymu z komina.

Podmiot liryczny deklaruje, że rozpocznie budowę kolejnego domu od dymu z komina. To sformułowanie ma znaczenie symboliczne - dym unoszący się z komina domu, świadczy o tym, że budynek jest zamieszkany przez ludzi - rodzinę. Pomiot liryczny pragnie zacząć nowe życie od odbudowania wiary w świat, tworzenia relacji międzyludzkich, szukania poczucia bezpieczeństwa, co jest ważniejsze od kruchych murów budowli.

Wskaż, co składa się na ten świat. Zastosuj w opisie przymiotniki, określenia przestrzenne,  porównania (np. mały jak ziarenko) i epitety (np. malutki domek). Nie cytuj określeń z wiersza, ale twórz własne.

Świat znajdujący się na mikroskopijnym ziarnku maku wydaje się bardzo zwyczajny i znajomy. To niewielki domek stojący w ogródku porośniętym kołyszącym się makiem.  Po ogródku biegają dzieci, a gdzieś w pobliżu słychać szczekające do księżyca pieski. Szczekanie raz się przybliża, a raz oddala.

Zwróć uwagę na kształt makówki. Z czym może się kojarzyć?

W Przypowieści o maku ziarnko maku oznacza ziemię, a makówka oznacza wszechświat. Domek z ogrodem jest małym wszechświatem każdego człowieka - jego najbliższym otoczeniem, w którym żyje. Księżyc makowy jest natomiast symbolem nieba, które znajduje się nad głową człowieka.

Pamiętaj, że poeta posługuje się metaforami i porównaniami poetyckimi, dlatego zastanów się nad tym, jaki obraz one tworzą.

Słowa poety mogą wskazywać na to, że cały nasz świat i nasze życie, które wiedziemy na Ziemi, a także otaczające nas planety i gwiazdy to zaledwie maleńki wycinek wszechświata.

Zwróć uwagę na wers, który mówi o tym, co nie przyszło do głowy makowym psom.

Makowe psy nie wiedzą, jak wielka jest Ziemia i cały wszechświat. Nie muszą tego wiedzieć, bo do szczęścia wystarczy im bliskość człowieka i własny, mały świat, którym jest podwórko i ogród, najbliższa okolica.

Wróć do początku lekcji i powtórz sobie sobie cechy gatunkowe przypowieści. Zwróć również uwagę na budowę przypowieści i utworu Czesława Miłosza.

Przypowieści biblijne i Przypowieść o maku łączy  brak określonego miejsca oraz czasu wydarzeń, uproszona fabuła i zwięzłość historii. Różnią się natomiast budową - utwór Miłosza został napisany wierszem, a przypowieści prozą. W przypowieściach pojawia się również co najmniej jeden cytat, czego nie odnajdziemy w Przypowieści o maku.

Temat utworu to jego najważniejsza myśl, główny motyw. Zwróć uwagę na metaforyczne znaczenie tytułu.

Tematem wiersza jest refleksja nad tym, jak znikomy jest w rzeczywistości nasz świat wobec otaczającego nas wszechświata.

Przypomnij sobie cechy charakterystyczne przypowieści.

Tytuł wiersza „Przypowieść o maku” nawiązuje do biblijnych przypowieści, których cechą charakterystyczną jest jakieś istotne przesłanie. W wierszu nasz świat został przyrównany do ziarenka maku, a zatem tytuł „Przypowieść o maku” może sugerować, że niesie on ważne przesłanie na temat świata, w którym żyjemy.

Weź pod uwagę  utwory należące do wymienionych gatunków literackich, np. bajki Ignacego Krasickiego; mity o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze; podania o Lechu, Czechu i Rusie, o Piaście. Zastanów się, co odróżnia je od przypowieści. Możesz skorzystać ze słownika terminów literackich, aby odszukać definicje gatunków.

Cechy wymienionych gatunków literackich:

• bajka - to krótki utwór o charakterze dydaktycznym, którego bohaterami są zwierzęta, ludzie, rośliny lub przedmioty; zawiera morał; jest pisana wierszem lub prozą;

• mit - to fantastyczna opowieść z dawnych czasów; zawiera wierzenia i wyobrażenia danej społeczności (np. Greków, Rzymian, Słowian); mity opowiadają o powstaniu świata i bogów, stworzeniu człowieka, życiu bogów i bohaterów, pochodzeniu zjawisk przyrodniczych;

• podanie - to fikcyjna opowieść silnie związana z miejscowością, regionem lub narodem; zawiera elementy historyczne (np. nazwę miejscowości, imię władcy); bohaterami podań są postacie niezwykłe (np. królowie, wojownicy) lub fantastyczne (np. Boruta, Pan Twardowski).

Różnice między przypowieścią a wymienionymi gatunkami literackimi:

• bajka: bohaterami mogą być zwierzęta, rośliny, może być pisana wierszem;

• mit: bohaterami są istoty o nadprzyrodzonych umiejętnościach, opowiadają o powstaniu świata, człowieka, zjawisk przyrodniczych;

• podanie: zawiera elementy historyczne, bohaterami mogą być postaci fantastyczne.