Ilustracja przedstawia nuty. Na zdjęciu widać skośną kompozycję czarno-białego fragmentu pięciolinii z nutami. Tytuł lekcji: Gama - nazwy nut – solmizacyjne i literowe.
Ilustracja przedstawia nuty. Na zdjęciu widać skośną kompozycję czarno-białego fragmentu pięciolinii z nutami. Tytuł lekcji: Gama - nazwy nut – solmizacyjne i literowe.
Gama - nazwy nut – solmizacyjne i literowe
Źródło: Marcin Łukasiewicz, licencja: CC0.
Ważne daty
XI w. – Gwido z Arezzo wprowadza solmizację
XVII w. – wykształcenie się systemu dur‑moll
1
Scenariusz dla nauczyciela
RteWiss1FEln81
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna. 2. W zakresie gry na instrumentach. Uczeń:
5) improwizuje oraz tworzy – pod kierunkiem nauczyciela lub/i samodzielnie – różnorodne wypowiedzi muzyczne według ustalonych zasad, z użyciem dostępnych lub wykonanych przez siebie instrumentów.
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne ((…) dźwięk, gama (…)) oraz zależności między nimi;
2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
1) nazywa dźwięki gamy, rozpoznaje ich położenie na pięciolinii.
Nauczysz się
śpiewać gamy w różnych skalach;
używać właściwą terminologię muzyczną;
wykazywać miejsca półtonów w gamie;
określać nazwy dźwięków poszczególnych klawiszy fortepianu.
Co to jest gama?
Gama to następujące po sobie pojedyncze dźwięki ułożone według reguł danej skali muzycznej. Nadawana poszczególnym stopniom gamy nazwa określa jej tonacjęTonacjatonację. Jeśli gama rozpoczyna się od dźwięku C, a pozostałe są kolejnymi, gamę taką określa się jako C‑dur (lub c‑moll), a nuty układać się wówczas będą kolejno: D, E, F, G, A, H, docierając ponownie do C, ale o oktawę wyżej (czyli o osiem tonów).
Każda skala charakteryzuje się odpowiednim dla siebie następstwem tonówTontonów i półtonówPółtonpółtonów, które nie zmieniają się w zależności od tonacji. Każdy dźwięk posiada nazwę literową i solmizacyjną. Pierwsza służy do określania teoretycznego, druga ułatwia śpiewanie. Kolejno zapisom literowym odpowiadają nazwy: C – Do, D – Re, E – Mi, F – Fa, G – Sol, A – La, H – Si.
RBPGz6dDLgE4y
Zapis nutowy gamy C‑dur. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane C D E F G A H C. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między E i F oraz H i C są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama C‑dur. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.
Zapis nutowy gamy C‑dur. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane C D E F G A H C. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między E i F oraz H i C są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama C‑dur. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.
Gama C-dur, przykład skali durowej, online-skills, CC BY 3.0
R11sGSi7GNw1y
Zapis nutowy gamy a‑moll. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane A H C D E F G A. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między H i C oraz E i F są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama a‑moll. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.
Zapis nutowy gamy a‑moll. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane A H C D E F G A. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między H i C oraz E i F są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama a‑moll. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.
Gama a-moll, przykład skali molowej, online-skills, CC BY 3.0
Polecenie 1
Podaj z jakich dźwięków składa się gama C‑dur a z jakich gama a‑moll.
Podaj z jakich dźwięków składa się gama C‑dur a z jakich gama a‑moll.
Podaj z jakich dźwięków składa się gama C‑dur a z jakich gama a‑moll.
Spróbuj zaśpiewać gamę w skali durowej i molowej od podanego dźwięku.
R1IW5wAXFbcGp
Na nagraniu jeden dźwięk C zagrany na pianinie.
Na nagraniu jeden dźwięk C zagrany na pianinie.
Dźwięk rozpoczynający gamę, online-skills, CC BY 3.0
Dźwięk rozpoczynający gamę, online-skills, CC BY 3.0
Na nagraniu jeden dźwięk C zagrany na pianinie.
Ułożenie poszczególnych dźwięków zawiera klawiatura fortepianu, na której siedem kolejnych białych klawiszy odpowiada poszczególnym dźwiękom. Wśród nich znajduje się pięć czarnych klawiszy, zestawionych w grupach – po dwa i trzy. Łącznie wszystkie klawisze w obrębie oktawy tworzą 12 dźwięków, oddalonych w sąsiedztwie o pół tonu. Białe klawisze odpowiadają dźwiękom podstawowym (C, D, E, F, G, A, H), natomiast czarne są ich podwyższeniem, bądź obniżeniem. Do podstawowych dźwięków dodano znaki: krzyżyk powoduje podwyższenie o pół tonu, bemol zaś – obniżenie. W nazwie dźwięku podwyższonego dodaje się końcówkę -is, np. podwyższony C nazywać będzie się Cis, a obniżony -es, np. C – Ces.
Wyjątki!
Obniżony dźwięk H nie nazywa się Hes, lecz B, obniżony dźwięk A nazywać będzie się As, a obniżony E nazywa się Es.
R1aG03UPSxGr51
Na ilustracji fragment klawiatury obejmujący dźwięki od C do C, czyli jedną oktawę. Białe klawisze podpisane są C D E F G A H C. Czarne klawisze znajdują się pomiędzy białymi klawiszami na górze klawiatury. Pomiędzy C i D znajduje się czarny klawisz podpisany cis des. Pomiędzy D i E znajduje się czarny klawisz podpisany dis es. Pomiędzy E i F nie ma czarnego klawisza. Pomiędzy F i G znajduje się czarny klawisz podpisany fis ges. Pomiędzy G i A znajduje się czarny klawisz podpisany gis as. Pomiędzy A i H znajduje się czarny klawisz podpisany ais b. Pomiędzy H i C nie ma czarnego klawisza. Na każdym klawiszu znajduje się punkt aktywny, po jego naciśnięciu można uruchomić nagranie. Na nagraniu znajduje się odpowiedni dźwięk zagrany na pianinie.
Na ilustracji fragment klawiatury obejmujący dźwięki od C do C, czyli jedną oktawę. Białe klawisze podpisane są C D E F G A H C. Czarne klawisze znajdują się pomiędzy białymi klawiszami na górze klawiatury. Pomiędzy C i D znajduje się czarny klawisz podpisany cis des. Pomiędzy D i E znajduje się czarny klawisz podpisany dis es. Pomiędzy E i F nie ma czarnego klawisza. Pomiędzy F i G znajduje się czarny klawisz podpisany fis ges. Pomiędzy G i A znajduje się czarny klawisz podpisany gis as. Pomiędzy A i H znajduje się czarny klawisz podpisany ais b. Pomiędzy H i C nie ma czarnego klawisza. Na każdym klawiszu znajduje się punkt aktywny, po jego naciśnięciu można uruchomić nagranie. Na nagraniu znajduje się odpowiedni dźwięk zagrany na pianinie.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
1.
{audio}
2.
{audio}
3.
{audio}
4.
{audio}
5.
{audio}
6.
{audio}
7.
{audio}
8.
{audio}
9.
{audio}
10.
{audio}
11.
{audio}
12.
{audio}
13.
{audio}
Skale muzyczne – góralska, cygańska, pentatonika
Istnieją także inne skale, które w zależności od odmiany przyjmują inną wartość półtonów, tonów, czy nawet dźwięków. Gama zbudowana w skali góralskiej posiada 7 dźwięków, jednak półtony występują pomiędzy IV i V oraz VI i VII jej stopniem. Jest charakterystyczna dla ludowej muzyki góralskiej.
RzKYtx9vtGNDq
Zapis nutowy skali góralskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy czwartym dźwięku narysowany jest krzyżyk, przy siódmym dźwięku narysowany jest bemol. Dźwięki są podpisane C D E Fis G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala góralska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki czwarty i siódmy wydają się niepasujące.
Zapis nutowy skali góralskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy czwartym dźwięku narysowany jest krzyżyk, przy siódmym dźwięku narysowany jest bemol. Dźwięki są podpisane C D E Fis G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala góralska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki czwarty i siódmy wydają się niepasujące.
Przykład gamy zbudowanej w skali góralskiej, online-skills, CC BY 3.0
Innym przykładem jest skala cygańska, która często wykorzystywana była w muzyce ludowej oraz romskiej. Charakteryzuje się występowaniem 3 półtonów i specyficznym interwałem – sekundą zwiększoną, która w brzmieniu jest tożsama z tercją małą (trzy półtony)
R1dZuIgz7BIuC
Zapis nutowy skali cygańskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy drugim i siódmym dźwięku narysowane są bemole. Dźwięki są podpisane C Des E F G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala cygańska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki drugi i siódmy wydają się niepasujące.
Zapis nutowy skali cygańskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy drugim i siódmym dźwięku narysowane są bemole. Dźwięki są podpisane C Des E F G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala cygańska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki drugi i siódmy wydają się niepasujące.
Przykład gamy zbudowanej w skali cygańskiej, online-skills, CC BY 3.0
Polecenie 2
Wyjaśnij czym różnią się skale góralska i cygańska od skali durowej.
Wyjaśnij czym różnią się skale góralska i cygańska od skali durowej.
Wyjaśnij czym różnią się skale góralska i cygańska od skali durowej.
Spróbuj zaśpiewać gamę w skali góralskiej i cygańskiej od podanego dźwięku.
RTaldSJ1DkvCp
Na nagraniu jeden dźwięk C zagrany na pianinie.
Na nagraniu jeden dźwięk C zagrany na pianinie.
Dźwięk rozpoczynający gamę, online-skills, CC BY 3.0
Dźwięk rozpoczynający gamę, online-skills, CC BY 3.0
Na nagraniu jeden dźwięk C zagrany na pianinie.
Pentatonika jest specyficzną skalą, która często była wykorzystywana w muzyce ludowej, jednak najbardziej kojarzona jest z muzyką Dalekiego Wschodu. Gama w niej zbudowana charakteryzuje się występowaniem pięciu dźwięków, najprostszym jej przykładem jest zagranie kolejno czarnych klawiszy fortepianu.
Polecenie 3
Podaj nazwy czarnych klawiszy na pianinie.
Podaj nazwy czarnych klawiszy na pianinie.
Podaj nazwy czarnych klawiszy na pianinie.
Spróbuj zaimprowizować coś w skali pentatonicznej na fortepianie.
md4b4eb019d521c62_0000000000122
Zadania
R1ZzSm0KDCmeD
Ćwiczenie 1
Na ilustracji zapis nutowy następujących dźwięków: C D E Fis G A B C. Wskaż jaka to skala. Możliwe odpowiedzi: A. Pentatonika, B. Skala durowa, C. Skala góralska, D. Skala cygańska.
Na ilustracji zapis nutowy następujących dźwięków: C D E Fis G A B C. Wskaż jaka to skala. Możliwe odpowiedzi: A. Pentatonika, B. Skala durowa, C. Skala góralska, D. Skala cygańska.
Odpowiedz na pytanie: Która skala ma w stosunku do skali durowej podwyższony czwarty stopień i obniżony siódmy stopień? Możliwe odpowiedzi: A. Pentatonika, B. Skala durowa, C. Skala góralska, D. Skala cygańska.
Wysłuchaj nagrania, rozpoznaj przedstawioną na nim skalę.
Skala durowa
Skala molowa
Pentatonika
Skala cygańska
R1aJYHuMX5aO0
Ćwiczenie 3
Wskaż z ilu dźwięków składa się pentatonika. Możliwe odpowiedzi: a. 7, b.10, c. 8, d. 5.
Zaznacz z ilu dźwięków składa się pentatonika.
10
5
7
8
RxoRe8aVQycj3
Ćwiczenie 4
Podaj nazwy kolejnych dźwięków gamy C-dur.
Podaj nazwy kolejnych dźwięków gamy C-dur.
Podane dźwięki podpisz solmizacją.
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
R1PIyoaZATlXM
Ćwiczenie 5
Do opisu położenia dźwięku na klawiaturze dobierz jego nazwę.
Dźwięk położony pomiędzy klawiszami C i D to? Możliwe odpowiedzi: cis, gis, b
2. Dźwięk położony pomiędzy klawiszami A i H to? Możliwe odpowiedzi: cis, gis, b
3. Dźwięk położony pomiędzy klawiszami G i A to? Możliwe odpowiedzi: cis, gis, b
Do opisu położenia dźwięku na klawiaturze dobierz jego nazwę.
Dźwięk położony pomiędzy klawiszami C i D to? Możliwe odpowiedzi: cis, gis, b
2. Dźwięk położony pomiędzy klawiszami A i H to? Możliwe odpowiedzi: cis, gis, b
3. Dźwięk położony pomiędzy klawiszami G i A to? Możliwe odpowiedzi: cis, gis, b
Przyporządkuj brakujące nazwy dźwięków.
Cis, E, Fis, B
.................
.................
.................
.................
RCRentRjiHN7Z
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytanie: Między którymi dźwiękami w gamie C-dur występują półtony?
Odpowiedz na pytanie: Między którymi dźwiękami w gamie C-dur występują półtony?
Zaznacz tony i półtony w skali durowej.
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
RJWsqehfJcjVZ
Ćwiczenie 7
Wskaż skalę, w której występuje odległość 3 półtonów. Możliwe odpowiedzi: 1. Skala durowa, 2. Skala molowa, 3. Skala góralska, 4. Skala cygańska
Zaznacz skalę, w której występuje odległość 3 półtonów.
Skala durowa
Skala molowa
Skala góralska
Skala cygańska
Słownik pojęć
Półton
Półton
najmniejsza odległość między dwoma dźwiękami różnej wysokości, stanowiąca dwunastą część oktawy.
Tonacja
Tonacja
podstawa melodyczno‑harmoniczna utworu w systemie dur‑moll, wyznaczona przez związki funkcyjne między dźwiękami i akordami danej gamy durowej lub molowej;
Ton
Ton
dźwięk o określonej wysokości, a także odległość dwóch półtonów.
Źródła:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
RBPGz6dDLgE4y
Zapis nutowy gamy C‑dur. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane C D E F G A H C. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między E i F oraz H i C są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama C‑dur. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.
Zapis nutowy gamy C‑dur. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane C D E F G A H C. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między E i F oraz H i C są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama C‑dur. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.
Gama C-dur, przykład skali durowej, online-skills, CC BY 3.0
R11sGSi7GNw1y
Zapis nutowy gamy a‑moll. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane A H C D E F G A. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między H i C oraz E i F są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama a‑moll. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.
Zapis nutowy gamy a‑moll. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem dźwięków. Dźwięki są podpisane A H C D E F G A. Między dźwiękami są napisy ton lub półton. Między H i C oraz E i F są napisy półton, pomiędzy pozostałymi dźwiękami są napisy ton. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie gama a‑moll. Dźwięki zagrane są kolejno od najniższego do najwyższego.
Gama a-moll, przykład skali molowej, online-skills, CC BY 3.0
RzKYtx9vtGNDq
Zapis nutowy skali góralskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy czwartym dźwięku narysowany jest krzyżyk, przy siódmym dźwięku narysowany jest bemol. Dźwięki są podpisane C D E Fis G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala góralska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki czwarty i siódmy wydają się niepasujące.
Zapis nutowy skali góralskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy czwartym dźwięku narysowany jest krzyżyk, przy siódmym dźwięku narysowany jest bemol. Dźwięki są podpisane C D E Fis G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala góralska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki czwarty i siódmy wydają się niepasujące.
Przykład gamy zbudowanej w skali góralskiej, online-skills, CC BY 3.0
R1dZuIgz7BIuC
Zapis nutowy skali cygańskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy drugim i siódmym dźwięku narysowane są bemole. Dźwięki są podpisane C Des E F G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala cygańska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki drugi i siódmy wydają się niepasujące.
Zapis nutowy skali cygańskiej rozpoczynającej się od dźwięku C. Na jednej pięciolinii, po kluczu wiolinowym, zapisane jest osiem kolejnych dźwięków. Skala rozpoczyna się od dźwięku C. Przy drugim i siódmym dźwięku narysowane są bemole. Dźwięki są podpisane C Des E F G A B C. Po naciśnięciu punktu aktywnego odtwarza się zagrana na pianinie skala cygańska. Słuchaczowi przyzwyczajonemu do słuchania muzyki w systemie dur - moll, dźwięki drugi i siódmy wydają się niepasujące.
Przykład gamy zbudowanej w skali cygańskiej, online-skills, CC BY 3.0
