Ważne daty

Rondo

Istotą ronda jest szeregowanie i kontrast, a więc naprzemienne występowanie odcinka zwanego refrenemRefrenrefrenem i zmiennych, zróżnicowanych kupletów lub epizodów.

RondoRondoRondo jest jedną z najstarszych form o rodowodzie taneczno‑ludowym. Pojawiło się już w średniowieczu w twórczości trubadurów i truwerów. Formę tę stosowali również klawesyniści francuscy w swoich suitach i utworach programowych. Przykładem tego rodzaju kompozycji jest Kukułka Louisa‑Claude’a Daquina, zaliczana do ronda typu starofrancuskiego. Utwór został wydany w 1735 r. w zbiorze Premier Livre de Pièces de Clavecin.

RQNTVVappIrNQ1

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Louis-Claude Daquin – „Kukułka”.

RIyLJSoxdvIHm

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Louis-Claude Daquin – „Kukułka”.

RxNpcczzOgWPt

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Louis-Claude Daquin – „Kukułka”.

Sposób kształtowania tej kompozycji łączy zasadę ewolucjonizmu, szeregowania i okresowości. W całym utworze rozbrzmiewa „motyw kukułki”, skonstruowany głównie z opadającej tercji i wznoszącej sekundy, a później również z innych, większych interwałów. Występuje on w obu głosach kompozycji: w jednym z nich jest wyeksponowany w przejrzystej rytmice ósemki i ćwierćnuty, w głosie drugim ukrywa się w figuracyjnej linii melodycznej. Refren tworzą dwa zdania muzyczne rozwijane ewolucyjnie. Pomiędzy nimi zachodzą zależności kadencyjne: pierwsze zdanie kończy się dominantą, drugie – mollową toniką. W ten sposób powstaje okres muzyczny o wyraźnej dramaturgii. W utworze refren występuje trzykrotnie i rozdzielony jest dwoma kupletami. Nie wnoszą one istotnego kontrastu melodyczno‑wyrazowego. Jedyną ważną modyfikacją jest tonacja. Pierwszy kuplet stanowi wariacyjne powtórzenie refrenu w tonacji G‑dur. Z kolei drugi kuplet cechuje ruchliwość tonacyjna. Przebieg harmoniczny rozpoczyna się od E‑dur, a następnie podąża przez Cis‑dur i Fis‑dur do h‑moll. Kompozycja Daquina, mimo przeważającej w niej mollowej tonacji, ma pogodny, energiczny charakter.

Utwór reprezentuje tzw. rondo starofrancuskie, w którym refren jest zwykle prostym konstrukcyjnie zdaniem lub okresem muzycznym. Występuje na ogół 3–4 razy bez zmian formalnych i tonalnych. Pomiędzy powtórzeniami refrenu pojawiają się kupletyKupletykuplety. Ich zróżnicowanie jest niewielkie, czasem kuplet zostaje powtórzony, niekiedy jedyną różnicą jest zmiana tonacji, innym razem kompozytor wprowadza modyfikacje wariacyjne. Rondo starofrancuskie jest zazwyczaj krótkim utworem o radosnym nastroju, często z elementami tanecznymi lub programowymi.

Rondo klasyczne

Ewolucja ronda klasycznego przebiegała od prostej, mało zróżnicowanej wyrazowo formy ronda starofrancuskiego, przez coraz bardziej rozbudowane i skontrastowane układy refrenu i kupletów, aż do tzw. ronda sonatowego, łączącego formę ronda i formę sonatową.

Typ ronda klasycznego reprezentuje Klavierstück a‑moll WoO 59, bagatela, opatrzona dedykacją Für Elise am 27. April zur Erinnerung von L. v. Bthvn. Ludwiga van Beethovena. Badacze do dzisiaj nie wiedzą, komu mogła być dedykowana. Jedna z hipotez mówi, że powstała z myślą o Teresie Malfatti, córce lekarza, który opiekował się zdrowiem twórcy. Inna z kolei wskazuje na Elizabeth Röckel, siostrę śpiewaka występującego w roli Florestana w operze Fidelio. Bagatela Dla Elizy jest jedną z najpopularniejszych kompozycji Beethovena, chętnie grywaną przez młodych adeptów sztuki. Składa się z pięciu odcinków tworzących układ a b a c a. Refren jest konstrukcją trzyczęściową o lirycznym charakterze. Nastrój melancholii pogłębiają krótkie, harfowe motywy melodyczne, przedzielone pauzami. Faktura jest nieskomplikowana, ponieważ motywy muzyczne eksponowane są naprzemiennie w prawej i lewej ręce. Refren składa się z trzech zdań muzycznych o schemacie a b a (8+6+8) z repetycjami. Część środkowa wprowadza niewielki kontrast melodyczny i harmoniczny (wyjście do C‑dur).

Dwa kuplety wnoszą kontrast tonacyjny, melodyczno‑rytmiczny, fakturalny i wyrazowy. Pierwszy kuplet jest w tonacji F‑dur. W pierwszym, ośmiotaktowym zdaniu, kantylenowo‑figuracyjnej linii melodycznej towarzyszy figuracyjny akompaniament. Początkowo melodyka ma charakter opadający, w drugiej frazie natomiast przyjmuje formę zakończeniową, modulującą do tonacji C‑dur. Kolejny odcinek ma charakter łącznikowy. Sfigurowanej linii melodycznej poprowadzonej w wartościach trzydziestodwójkowych, towarzyszą dwa krótkie motywy w dolnym rejestrze. Przejście harmoniczne do a‑moll oraz krótkie sekundowe motywy przygotowują refren.

Kuplet drugi, w tonacji a‑moll, wprowadza znaczący kontrast w stosunku do refrenu. W głosie dolnym pojawia się wielokrotna repetycja dźwięków pojedynczych i współbrzmień, które w niskim rejestrze brzmią niepokojąco, a nawet złowrogo. Ekspresję tę potęguje akordowa faktura oraz dysonujące zestawienia dźwięków. Mroczny koloryt łagodzi figuracyjny, pięciotaktowy łącznik o szeroko rozpiętej linii melodycznej sięgającej do e4 i chromatycznych przebiegach, które ostatecznie wprowadzają melodię refrenu.

R1FDbdacyNMHg

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Klavierstück a-moll” WoO 59, bagatela „Dla Elizy”.

Forma sonatowa i rondo sonatowe

Rondo sonatoweRondo sonatoweRondo sonatowe stanowi połączenie cech formy sonatowej i ronda klasycznego. Oddziaływanie tych dwóch form na siebie stwarza nowy model konstrukcji. W celu prześledzenia jej cech przypatrzmy się najpierw formie sonatowej. Jej współczynnikami są:

• ekspozycja, na którą składają się temat pierwszy, łącznik, temat drugi i epilog (nazywany również grupą końcową lub myślą końcową);

• przetworzenie, w którym następuje przekształcanie materiału ekspozycji przy pomocy harmoniki oraz środków techniki wariacyjnej i polifonicznej;

• repryza, w której powraca materiał ekspozycji.

Istotą kształtowania formy sonatowej powstałej w XVIII w. na gruncie harmoniki funkcyjnej jest:

• dualizm tematyczny (przeciwstawność tematów, przede wszystkim na płaszczyźnie tonalnej),

• przetworzeniowość (przekształcenia harmoniczne, wariacyjne i polifoniczne materiału zawartego w ekspozycji, zwłaszcza materiału tematycznego).

Niestałymi współczynnikami formy sonatowej są wstęp i koda.

Model formy sonatowej ukazuje Tabela 1.

W rondzie sonatowym współczynniki ronda i formy sonatowej oddziałują wzajemnie na siebie. Tabela 2. ukazuje różnice między rondem klasycznym, formą sonatową i rondem sonatowym oraz wzajemne powiązania i oddziaływania tych form. W rondzie sonatowym pozostają współczynniki, które są jego istotą, a więc powtarzalność refrenu i zmienność kupletów (epizodów). Jednocześnie rondo sonatowe wchłania cechy formy sonatowej: przeciwstawność tematu pierwszego i drugiego oraz repryzowość.

Analiza Sonaty Patetycznej Ludwiga van Beethovena

Przykładem ronda sonatowego jest trzecia część Sonaty fortepianowej c‑moll op. 13 zwanej Patetyczną Ludwiga van Beethovena. Jej analiza została zaprezentowana w animacji 3D.

Ludwig van Beethoven (1770–1827) to ostatni z klasyków wiedeńskich, kompozytor przełomu epok – klasycyzmu i romantyzmu. Jego zróżnicowaną stylistycznie twórczość dzieli się zwykle na trzy okresy: I – do 1802 r., II – od 1802 do 1815 r. i III – po 1815 r. Swoją Sonatę fortepianową c‑moll op. 13 zwaną Patetyczną Beethoven napisał w latach 1798–1799, a więc jeszcze w pierwszym okresie twórczości. Utwór składa się z trzech części. Nazwa Patetyczna pochodzi od monumentalnego wstępu Grave, poprzedzającego część pierwszą, utrzymaną następnie w formie sonatowej w tempie Allegro di molto e con brio. Część druga jest rondem klasycznym o konstrukcji aa1baca2 z kodą (Adagio cantabile). Część trzecia natomiast (Rondo. Allegro) skonstruowana została w formie ronda sonatowego.

RX1sfSqUpr93T1

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c-moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III.

RlHkOtLx07Agd1

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c-moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.

R19SoY80SqTT71

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c-moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.

R1bxnerPM334y1

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c-moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.

RZ37RMNwLmeb51

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c-moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.

RpvApqieciQvR1

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c-moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.

RRjnKOQqrybBG1

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c-moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.

Zadania

Polecenie 1

Wysłuchaj części pierwszej Serenady G‑dur Eine kleine Nachtmusik KV 525 W.A. Mozarta, a następnie opisz utwór posługując się zamieszczoną partyturą.

ROAiq42L4B1i51

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu W.A. Mozart, „Serenada G-dur Eine kleine Nachtmusik” KV 525.

RGmQFpY7fdNRK1

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu W.A. Mozart, „Serenada G-dur Eine kleine Nachtmusik” KV 525.

RRjikJIFURBu11

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu W.A. Mozart, „Serenada G-dur Eine kleine Nachtmusik” KV 525.

R1IPLsWw5MOX91

Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu W.A. Mozart, „Serenada G-dur Eine kleine Nachtmusik” KV 525.

Opisując utwór zwróć uwagę na następujące elementy:

• przeznaczenie utworu,

• obsadę wykonawczą,

• cechy faktury,

• cechy melodyczno‑rytmiczne, harmoniczne i wyrazowe.

Określ formę utworu i scharakteryzuj jej główne współczynniki. Zastanów się nad przyczyną popularności tego utworu wśród melomanów. Twoja praca pisemna powinna zawierać typowe części konstrukcyjne: wstęp, rozwinięcie i zakończenie.

RZuf0olfJo212

Przejdź do ćwiczenia

---

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna