Ważne daty
1908 r. – Powstanie manifestu futuryzmu
20 lutego 1909 r. – Francuski dziennik Le Figaro publikuje manifest futurystyczny na pierwszej stronie. Oficjalna data narodzin futuryzmu
1910 r. – Zawiązanie się grupy artystów futurystów w Mediolanie
1912 r. – Powstaje rzeźba Rozwinięcie butelki w przestrzenii Umberta Boccioniego
1913 r. – Powstaje rzeźba Jedyne kształty ciągłości w przestrzeni Umberta Boccioniego
1914 r. – Architekt Antonio Sant'Elia (1888‑1916) napisał manifest architektury futurystycznej.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
g) sztuki 1 połowy XX wieku (fowizm, ekspresjonizm, kubizm, futuryzm, formizm, koloryzm, abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny, dadaizm, surrealizm, konstruktywizm, École de Paris, styl art déco,
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
11. rozpoznaje gatunek artystyczny, który dzieło reprezentuje;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
określać okoliczności powstawania futuryzmu;
wymieniać twórców i ich prace, które powstały w okresie futuryzmu;
wymieniać cechy stylistyczne sztuki futuryzmu.
Futuryzm
Futuryzm był ruchem, którego członkowie byli zafascynowani współczesnością, odrzucali dotychczasowe normy społeczne, kulturalne a także formy sztuki dawnej. Przywódcą ruchu a zarazem twórcą manifestu futurystycznego był poeta Filippo Tommaso Marinetti (1876‑1944).
Marinetti w swoich niezwykle ekspresyjnych założeniach nawoływał do stworzenia nowego stylu, dzięki któremu byłoby możliwe wyrażenie dynamizmu życia współczesnego. Inspirację miano czerpać z szybko rozwijającej się cywilizacji przemysłowej. Jednocześnie w swoim manifeście zachęcał do wyzbycia się dotychczasowego dorobku sztuki. Głosił także kult szybkości i kult maszyny: Oświadczamy, że wspaniałość świata wzbogaciła się o nowe piękno: piękno szybkości! Samochód wyścigowy ze swoim pudłem zdobnym w wielkie rury podobne do wężów o ognistym oddechu... ryczący samochód, który zdaje się pędzić po taśmie karabinu maszynowego, jest piękniejszy od Nike z Samotraki.
By przedstawić wizualnie pęd, energię i ruch nowej epoki artyści często sięgali do zniekształceń formy a także przestawień symultanicznychsymultanicznych czyli do pokazania przedmiotu w kilku pozycjach jednocześnie. Dynamizm kompozycji podkreślano doborem kolorystyki która uwidaczniała rytmy obecne w obrazach.
MANIFEST ARCHITEKTONICZNY SANT'ELII
W 1914 roku młody architekt Antonio Sant'Elia (1888‑1916) napisał manifestmanifest architektury futurystycznej. Ogłoszono go niedługo po wystawie, na której Sant'Elia przedstawił projekty nowoczesnego miasta. Uważał, że budynki użyteczności publicznej oraz bloki mieszkalne miały charakteryzować takie cechy, jak: prostota konstrukcji i funkcjonalizmfunkcjonalizm.
W 1915 roku Sant'Elia wstąpił, podobnie jak inni futuryści, do armii. Zginął pod Monfalcone w 1916 roku. Mimo że przed śmiercią nie zdążył zrealizować żadnej budowli, po I wojnie światowej uznano go za prekursora architektury funkcjonalistycznej.
Manifest rzeźby futurystycznej
Stosowanie futurystycznych haseł w rzeźbie Boccioniego
Rzeźba futurystyczna, podobnie jak malarstwo dążyła ku dynamizmowi, wzajemnemu przenikaniu form. Artyści łączyli różne tworzywa, w otwartych kompozycjach wykorzystywali wzajemne działanie sił, wynikłych ze struktury materiałów. W 1912 roku Boccioni, jedyny twórca i teoretyk rzeźby futurystycznej, opublikował Manifest rzeźby, w którym wypowiedział się przeciwko sztuce klasycznej i dziełom Michała Anioła.
W 1913 roku Boccioni wykonał brązowy odlew zatytułowany Jedyna forma ciągłości w przestrzeni. Figura przypominająca człowieka jest w rzeczywistości przestrzenną formą ruchu, uosabia dynamizm za pomocą zmultiplikowania zanikających i formujących się na nowo kształtów.
W rzeźbie Rozwinięcie butelki w przestrzeni Boccioni podjął się próby syntezy przedmiotu z otaczającą przestrzenią. Nadał jej formę spirali, ograniczając się do najprostszych środków wyrazu, prostoty formy i surowości.
Synteza rzeźby i przestrzeni
Rzeźba futurystyczna powstała w rezultacie zastosowania formuły: przedmiot + środowisko. W tym względzie Boccioni powoływał się na Medardo Rossę, choć uważał, że w jego rzeźbionych głowach relacja między przedmiotem a otoczeniem przypomina raczej związek reliefu z tłem niż przenikanie się dwóch ośrodków sił.
Dla Boccioniego istotna była nie tyle czysta forma, co czysty rytm; nie konstrukcja ciała, lecz konstrukcja akcji tego ciała. Postulował, by wmontowywać w rzeźby elementy ruchome, mechaniczne. Ponadto okazał się rzecznikiem stosowania polichromii w rzeźbie, przypisując jej wielkie znaczenie w sferze wzajemnej penetracji przedmiotu i otoczenia.
Na podstawie powyższych rzeźb uzasadnij, że futuryści zrealizowali słowa zawarte w manifeście: „blok rzeźby wchłonie konstrukcyjne elementy przestrzeni plastycznej”.
Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa: „blok rzeźby wchłonie konstrukcyjne elementy przestrzeni plastycznej”.
Prezentacja 3D pt: Boccioni
Zadania
Słownik pojęć
w architekturze, sztuce użytkowej: kierunek, którego założeniem jest uznanie nadrzędności funkcji użytkowej nad formą.
publiczna wypowiedź jakiejś organizacji, partii politycznej, grupy literackiej itp., zawierająca jej program działania lub wyrażająca jej stanowisko.
termin określający nurt poszukiwań artystycznych koncentrujących się na problemie rzeczywistego ruchu jako ekspresyjnego i konstrukcyjnego elementu dzieła sztuki.
zagadnienie z zakresu teatrologii, literatury i sztuki abstrakcyjnej. Polega na przedstawieniu kilku obrazów, zdarzeń rozgrywających się w tym czasie, a w różnych miejscach. (…) W malarstwie abstrakcyjnym polega na dopełnieniu się barw.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Tomasz Miłkowski, Szkolny słownik teatralny, Oficyna Wydawnicza „Delta W‑Z”, Warszawa 2000
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1980
http://hoth.amu.edu.pl/~technix/manifest.htm (dostęp z dnia 21.03.2018)