Zbigniew Herbert Przesłanie Pana Cogito
Warto wiedzieć!
Poezja Herberta rzucała wyzwanie czytelnikom. Zmuszała ich do zajęcia określonej postawy wobec świata. Nie pozwalała zapomnieć o doświadczeniach totalitaryzmutotalitaryzmu i poddawała analizie mechanizmy społecznego zniewolenia. Głoszona przez partię komunistyczną ideologia żądała od społeczeństwa całkowitego podporządkowania się władzy i eliminowała wszelki indywidualizm postaw. W tym czasie misją poety stawała się obrona wolności wewnętrznej jednostki i wsparcie wyborów etycznychetycznych. Herbert dopominał się o wierność wobec wartościwartości, bo właśnie one stanowią o godności człowieka i są podstawą każdej wspólnoty.
W XVII wieku René DescartesRené Descartes, w języku polskim w formie skróconej nazywany Kartezjuszem, wprowadził nowy typ rozważań w obrębie filozofii. Myśliciel wyznaczył sobie jako cel zbadanie granic ludzkiego poznania, aby następnie na podstawie swoich analiz określić fundamenty wiedzy naukowej. W XVII wieku wymyślił jedną z najbardziej interesujących formuł filozoficznych: cogito ergo sumcogito ergo sum, tłumaczoną na język polski jako: myślę, więc jestem.
O autorze
Zbigniew Herbert (1924 - 1998) poeta, eseista, dramaturg, twórca cyklu poetyckiego „Pan Cogito”, autor słuchowisk. Z wykształcenia: ekonomista, prawnik, filozof. W swojej twórczości sięgał po motywy wywodzące się z minionych epok, odwoływał się do postaci historycznych, literackich, wydarzeń z przeszłości, ukazując ich ponadczasowe przesłanie.
Uznany za buntownika czasów stalinizmustalinizmu i reprezentanta dążeń opozycji, nazywany księciem niezłomnym polskiej poezji, stawał po stronie osób pozbawionych przez historię prawa obrony swoich przekonań, ludzkiej godności, a często także życia. Dążył do ideału artysty, który etykę stawia na pierwszym miejscu i także swoje własne dokonania ocenia w kategoriach moralnych.
Kim jest Pan Cogito?
W 1974 roku ukazał się piąty tom wierszy Zbigniewa Herberta Pan Cogito. Kim jest Pan Cogito? To poetyckie alter egoalter ego autora.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D13cLarOU
Nagranie dźwiękowe Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito.
Przesłanie Pana CogitoIdź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu
po złote runozłote runo nicości twoją ostatnią nagrodęidź wyprostowany wśród tych co na kolanach
wśród odwróconych plecami i obalonych w prochocalałeś nie po to aby żyć
masz mało czasu trzeba dać świadectwobądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
w ostatecznym rachunku jedynie to się liczya Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze
ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitychniech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda
dla szpiclówszpiclów katów tchórzy – oni wygrają
pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę
a kornik napisze twój uładzony życiorysi nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy
przebaczać w imieniu tych których zdradzono o świciestrzeż się jednak dumy niepotrzebnej
oglądaj w lustrze swą błazeńską twarz
powtarzaj: zostałem powołany – czyż nie było lepszychstrzeż się oschłości serca kochaj źródło zaranne
ptaka o nieznanym imieniu dąb zimowy
światło na murze splendorsplendor nieba
one nie potrzebują twego ciepłego oddechu
są po to aby mówić: nikt cię nie pocieszyczuwaj – kiedy światło na górach daje znak – wstań i idź
dopóki krew obraca w piersi twoją ciemną gwiazdępowtarzaj stare zaklęcia ludzkości bajki i legendy
bo tak zdobędziesz dobro którego nie zdobędziesz
powtarzaj wielkie słowa powtarzaj je z uporem
jak ci co szli przez pustynię i ginęli w piaskua nagrodzą cię za to tym co mają pod ręką
chłostą śmiechu zabójstwem na śmietnikuidź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek
do grona twoich przodków: GilgameszaGilgamesza HektoraHektora RolandaRolanda
obrońców królestwa bez kresu i miasta popiołówBądź wierny Idź
Źródło: Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito, Kraków 2008, s. 439.
Przyjrzyj się sytuacji lirycznej wiersza Zbigniewa Herberta Przesłanie Pana Cogito. Odpowiedz na pytania.
Określ nastrój wiersza. Wyjaśnij, jakie środki stylistyczne go podkreślają.
Do każdego podanego fragmentu sformułuj zasadę, o której mówi Pan Cogito.
W latach siedemdziesiątych XX wieku, trwał niewzruszenie komunizm, który ograniczał ludzką wolność. Jak Herbert opisuje te czasy? Połącz cytaty z ich interpretacjami.
Wyjaśnij znaczenie oksymoronu złote runo nicości. Jaką funkcję pełni w utworze Zbigniewa Herberta?
Jak rozumiesz ostatnią zwrotkę wiersza? Dlaczego autor odwołuje się do Gilgamesza, Hektora i Rolanda?
W trzech zdaniach zinterpretuj tytuł utworu Zbigniewa Herberta.
Na podstawie wiersza Zbigniewa Herberta „Przesłanie Pana Cogito” wypisz nazwy wartości ważnych dla podmiotu lirycznego.
Sprawdź, czy umiesz!
Wierność jest jedną z podstawowych wartości w poezji Herberta. Poeta zwykle mówi o niej bez nachalnego dydaktyzmudydaktyzmu i moralizatorstwamoralizatorstwa. W Przesłaniu pana Cogito odczytać można jednoznaczne zalecenie: Bądź, wierny. Poeta wyraża przekonanie, że wierność niewzruszonym normom etycznymetycznym wymaga ofiar. Bezkompromisowość i wierność zasadom nie zostaną nagrodzone. Niezłomny może liczyć jedynie na duchową satysfakcję, być może także na pamięć u potomnych. Tak jednoznaczne przesłanie etyczne w twórczości Herberta było zarówno konsekwencją pamięci o doświadczeniach wojny, jak i wynikiem krytycznego spojrzenia na polityczne manipulacje w PRLPRL. Poeta wyraźnie dostrzega i analizuje tragiczną stronę etykietyki, którą jest brak nadziei – w tamtym czasie brak ten był wpisany w polityczną i społeczną rzeczywistość. W wierszu Przesłanie pana Cogito poeta pisze:
Idź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu
po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę.
Przejmująca metafora złote runo nicości
sygnalizuje, że nagrodą za heroiczną wierność najważniejszym wartościom może być nicość i ani człowiek, ani Bóg nie dają gwarancji zadośćuczynienia za doznane cierpienie i upokorzenia. Wierność wartościom jest bezinteresowna, ma sens sama w sobie - ona sama jest wartością. Człowiek – także poeta – zobowiązany jest chronić ją przed niszczycielskim działaniem rzeczywistości zewnętrznej, a również przed swoim własnym barbarzyństwem. Zachowanie wierności jest jedyną alternatywą dla zdrady i jedyną szansą na szlachetny koniec.
Wyjaśnij, jak rozumiesz ostatnie wersy Przesłania Pana Cogito :
Bądź wierny Idź
Jedno z najważniejszych przykazań poety zostało zapisane w symboliczny sposób : „idź wyprostowany wśród tych co na kolanach”. Wyjaśnij, jak je rozumiesz, zapisz swoje przemyślenia.
Naucz się wiersza na pamięć . W swojej recytacji podkreśl wartości ważne szczególnie dla ciebie.
Słownik
postać literacka, która utożsamiana jest z autorem, wyraża jego poglądy; drugie ja
(łac.) myślę
dążenie do kształtowania u kogoś właściwych postaw lub poglądów poprzez pouczanie go lub dawanie wzorów do naśladowania
ogół zasad i norm postępowania przyjętych w danej epoce i w danym środowisku;
bohater starobabilońskiego eposu (1. poł. II tysiąclecia p.n.e.)
bohater Iliady Homera, w mitologii greckiej, najdzielniejszy wojownik wojny trojańskiej, zabity w pojedynku przez Achillesa
pouczać, upominać, prawić morały
o Polsce z lat 1944–1989, w tym okresie nasz kraj był państwem niesuwerennym, pozostającym pod polityczną dominacją ZSRS
ideał średniowiecznego rycerza, bohater Pieśni o Rolandzie
system polityczny, oparty na obowiązującej wszystkich ideologii i na nieograniczonej władzy jednej partii, kontrolującej wszystkie dziedziny życia
system poglądów ideologicznych i sposób władania partią oraz państwem komunistycznym, ukształtowany w okresie, gdy w ZSRS rządził Józef Stalin; w Polsce okres przypadający na lata 1948 - 56, charakteryzował się oficjalnym kultem J. Stalina, kontrolą aparatu partyjno‑państwowego nad życiem społecznym i gospodarką, terrorem policyjnym i izolacją od świata zewnętrznego
pogardliwie o osobie, która szpieguje, donosi
zewnętrzne oznaki bogactwa, świetności; zaszczyt, honor
zasady i przekonania będące podstawą przyjętych w danej społeczności norm etycznych
skóra mitycznego skrzydlatego, złotego barana, była ona celem wyprawy Argonautów; jest symbolem bogactwa, czegoś nieosiągalnego, niemożliwego do zdobycia