Temat lekcji: Aparat głosowy - ćwiczymy głos zapisany jest na tle ilustracji, w której lewym rogu znajduje się chłopiec. Chłopiec patrzy w niebo. Wokół niego wirują bałe literki różnych rozmiarów. Tło ilustracji jest szaro-niebieskie.
1
Scenairusz dla nauczyciela:
R1PfXvy1G80cK
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
1. W zakresie śpiewu. Uczeń:
3) stosuje ćwiczenia oddechowe, dykcyjne i inne, zachowując naturalne właściwości głosu;
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
2) rozpoznaje ze słuchu:
B) brzmienie głosów ludzkich: sopran, alt, tenor, bas,
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:
2) głosów ludzkich (sopran, alt, tenor, bas) oraz technik wokalnych (np. śpiew śpiew biały i inne).
Nauczysz się
rozróżniać i nazywać głosy ludzkie;
przedstawiać na ilustracji budowę aparatu głosowego, zwracając szczególną uwagę na położenie krtani i tchawicy;
wykonywać ćwiczenia oddechowe, emisyjne i dykcyjne.
Głos to też instrument
Od najmłodszych lat mówimy i śpiewamy i jest to dla nas naturalne. Głos służy nam nie tylko do komunikowania się, ale także jest uznawany za pierwszy instrument w dziejach ludzkości. Możliwości ludzkiego głosu są imponujące i żaden instrument nie jest w stanie mu dorównać. Tylko on potrafi zarówno szeptać, mówić, krzyczeć, śpiewać, naśladować różne odgłosy i dźwięki.
Śpiewanie u większości osób jest intuicyjnie. Wszyscy muszą dbać o głos, dlatego każdy powinien posiąść podstawową wiedzę na jego temat. Osoba używająca swojego głosu zbyt długo w sposób nieodpowiedni, może nabawić się chrypy, czy czasowego zaniku głosu. Żeby temu zapobiec, dowiemy się w jaki sposób wydobywamy z siebie głos oraz w jak można nad nim zapanować, by stał się narzędziem muzycznej ekspresji.
Jak powstaje głos? - budowa aparatu głosowego
Sprawny i zadbany głos czysto intonujeIntonacjaintonuje niskie i wysokie, a także krótkie i długie dźwięki w różnorodnej dynamice. Do osiągnięcia tych celów konieczne są wokalne ćwiczenia oparte na podstawowej wiedzy o głosie i jego działaniu. Aby wiedzieć jak powstaje głos, musimy zapoznać się z podstawowymi elementami, które biorą udział w procesie śpiewania.
Mózg
Tu zaczyna się proces śpiewania. Tu powstaje nasza chęć i wyobrażenie na temat dźwięku. W mózgu pojawia się pierwszy impuls, który jest rozsyłany po kolejnych częściach narządu głosowego. Impulsy mobilizują określone grupy mięśni do wykonywania przypisanych im czynności i ruchów. Są one ze sobą zsynchronizowane i w odpowiednim czasie docierają do obszarów ciała zaangażowanych w proces tworzenia i wydobywania dźwięku.
R2LVHgQbD0gw8
Płuca i przepona
Pierwszy sygnał dociera do płuc i bierzemy wdech dostarczając sobie niezbędnego powietrza do powstania dźwięku. Wiele różnych mięśni bierze udział w oddychaniu, jednym z najważniejszych jest przepona, znajdująca się tuż pod płucami. Przepona to duży mięsień, który umożliwia oddychanie. Ma kształt kopuły i oddziela jamę brzuszną od wnętrza klatki piersiowej. Przepona porusza się intensywnie podczas śmiechu - to doskonała i bardzo przyjemna rozgrzewka przepony.
R1G9HFRDsezaz
Wydychane powietrze z płuc przedostaje się drogami oddechowymi do najważniejszego elementu naszego aparatu głosowego – krtani.
Krtań
RRCoSyp6wLmDj1
Dźwięk każdego ze znanych nam instrumentów muzycznych powstaje dzięki wprawieniu w drgania jakiejś jego części (np. struny w gitarze). Krtań to nasz właściwy instrument głosowy i to w nim znajdują się tzw. struny głosowe. Nazwa jest jednak trochę myląca, tak naprawdę nie są to struny, tylko dwa fałdy skórne (fałdy głosowe), które dzięki odpowiednim mięśniom mogą otwierać lub zamykać otwór, którym przepływa powietrze.
Ich działanie przypomina dwuczęściową kurtynę w teatrze. Gdy oddychamy, fałdy są rozchylone, natomiast podczas wydawania głosu zbliżają się do siebie, a ich krawędzie bardzo szybko drgają (wibrują). To właśnie owe drgania są bezpośrednim źródłem dźwięku. Prawidłowo działający głos wokalisty jest wynikiem kompromisu, balansu między pracą mięśni a przepływem powietrza.
R167urkqZweMX1
R1HgZD7Wnl0PI1
Naturalna wysokość głosu zależy przede wszystkim od długości i grubości strun głosowych oraz wielkości krtani. Głosy dziecięce są zazwyczaj wysokie, dlatego że mają krótkie struny głosowe i małą krtań. Z kolei krtań dorosłego mężczyzny jest o wiele większa niż krtań kobiety i tworzy na szyi wypukłość zwaną jabłkiem Adama. Męskie struny głosowe są dłuższe i grubsze, dlatego mężczyźni mają zwykle głos niższy od kobiet, których fałdy głosowe są zazwyczaj krótsze i cieńsze od męskich.
Krtań dziewcząt w miarę dorastania powiększa się w spokojnym tempie, natomiast u chłopców między 11., a 15. rokiem życia zaczyna gwałtownie rosnąć, czego efektem mogą być intensywne zmiany w głosie. Ten okres nazywany jest mutacją głosu. Głos chłopców po zakończeniu mutacji obniża się nawet o oktawę, z kolei głosy dziewcząt w wyniku mutacji staje się niższy przeciętnie o kwartę.
Rezonatory
Rezonatorami w ciele nazywamy zamkniętą przestrzeń, od której wewnętrznych ścian dźwięk się wielokrotnie odbija, nabierając mocy, stając się głośniejszym i wzbogacając swe brzmienie. Są to m.in. krtań i gardło, jama nosowa i jama ustna, której wielkość i wewnętrzny kształt możemy na różne sposoby modyfikować, operując policzkami, językiem, ustami i podniebieniem miękkim, co oczywiście znacząco wpływa na różne parametry i jakość dźwięku. Rezonatorami są też sztywne elementy naszego ciała, czyli np. kości – przede wszystkim kości czaszki, górna część kręgosłupa i kości klatki piersiowej.
RXRu4xNUSZhBY
Wszystkie te elementy tak zwanego traktu głosowegoTrakt głosowytraktu głosowego obsługiwane są przez ogromną liczbę mniejszych i większych mięśni. Nauka śpiewu przypomina więc trochę trening sportowy – trzeba regularnie ćwiczyć, wówczas mięśnie stają się silniejsze i mamy nad nimi większą kontrolę, a co za tym idzie mamy również większe możliwości używania naszego głosu.
Rozśpiewanie – przykłady ćwiczeń
Przed długotrwałym korzystaniem z głosu, tak jak przed zawodami sportowymi, niezbędna jest rozgrzewka, by nie nabawić się wokalnej kontuzji. W ciągu swojej przygody ze śpiewaniem spotkasz się z wieloma różnymi ćwiczeniami i technikami wokalnymi.
Poniżej przedstawiono przykładowe ćwiczenia, które należy wykonać przed każdym długotrwałym korzystaniem z głosu.
Rozgrzewka fizyczna i postawa ciała
Nasz głos znajduje się w naszym ciele, więc każde napięcie może oddziaływać na nasz głos. Warto obserwować swoje ciało i rozluźniać poszczególne partie stosując proste ćwiczenia fizyczne, np. ruchy głowy, krążenia barków, rozciąganie ciała do góry i na boki, krążenie bioder, masowanie i rozluźnianie części twarzy (szczególnie czoła, policzków i żuchwy). Przed rozpoczęciem kolejnych ćwiczeń nie można zapomnieć o właściwej postawie ciała.
O ile jest to możliwe to najlepiej jest śpiewać stojąc stabilnie w lekkim rozkroku, ciało powinno być wyprostowane, ramiona opuszczone, łopatki ściągnięte. Ciało powinno być aktywne i gotowe do działania, ale jednocześnie swobodne i zrelaksowane.
Rozgrzewka oddechowa
Swobodny, stabilny przepływ powietrza to podstawa pięknego i zdrowego śpiewu. Oddychanie w spoczynku jest odruchem wrodzonym, podczas śpiewu jednak oddycha się nieco inaczej. Dzięki odpowiednio wykonywanym ćwiczeniom wydech śpiewaka potrafi być o wiele dłuższy niż u przeciętnego człowieka.
Eksperyment
Aby sprawdzić w jaki sposób zazwyczaj oddychasz, połóż dłoń na przeciwległym barku (np. prawą na lewym) i weź głęboki oddech. Zaobserwuj, czy podnosi się Twój łokieć. Jeśli tak się dzieje, bierzesz oddech samą górną częścią płuc. Wypełniasz w ten sposób ok 10% swojej pełnej objętości płuc. Jeśli łokieć pozostaje nieruchomy, a wydyma się Twój brzuch to bierzesz wdech brzuszny, zwany też przeponowym. W ten sposób nabierasz znacznie więcej powietrza niż oddychając piersiowo. Pilnuj, aby powietrze było wdychane lub wydychane całkowicie równomiernie, bez zrywów i wstrzymywania.
Polecenie 1
Uwaga! Polecenie należy wykonać pod opieką nauczyciela lub opiekuna.
Weź głęboki oddech i całkowicie się rozluźniając, westchnij na luźnym wydechu mówiąc „aaaaaaaaaaah”. Powtórz kilka razy.
Następnie weź głęboki wdech, powoli przesuwając ręce od boków ciała, aż do połączenia ich nad głową, kiedy nabierzesz pełne płuca.
Robiąc długi wydech, powoli opuszczaj ręce, wypuszczając całe powietrze ustami w momencie, kiedy dotkną boków. Ręce sterują oddechem, nie odwrotnie.
Powtórz ćwiczenie kilka razy, wypuszczając powietrze na różnych wydłużonych bezdźwięcznych głoskach np. f, sz czy s.
Rozgrzewka dykcyjna
Podczas śpiewu często zapomina się o wyraźnym wypowiadaniu tekstu, który staje się niezrozumiały dla słuchacza. Ćwiczenia, które mają na celu poprawić wyrazistość nazywamy dykcyjnymi. Przed wykonaniem tych ćwiczeń warto kilkukrotnie swobodnie opuścić żuchwę, porozciągać język, próbując dotknąć jego koniuszkiem brody lub nosa, parsknąć jak koń by rozluźnić usta.
Polecenie 2
Przeczytaj na głos poniższe teksty. Zacznij bardzo wyraźnie i wolno, a potem w coraz szybszym tempie (uważaj by nie zmieniać dynamiki):
Koszt poczt w Tczewie.
Myśli człowieka człowiek nie dociecze, lecz kluczem do nich są czyny człowiecze.
Popłakuje Paula w auli, że koala łka w Australii.
Wyindywidualizowaliśmy się z rozentuzjazmowanego tłumu.
Emisja głosu – proces wydobywania się głosu
Podczas śpiewania łatwo zauważyć, że niektóre wysokości dźwięków są dla nas łatwiejsze do zaśpiewania, niektóre trudniejsze. Ma na to wpływ budowa naszego instrumentu głosowego, a także doświadczenie w śpiewaniu. Dobrze wytrenowany głos płynnie i swobodnie łączy niskie i wysokie dźwięki, które nie powinny różnić się od siebie barwą. Taki głos ma także ogromne możliwości różnicowania głośności.
Eksperyment
Oprzyj dłoń na górnej części klatki piersiowej, rozluźnij usta i głośno powiedzieć długie „m” (mormorandoMormorandomormorando) tak nisko, jak tylko potrafisz. Powinieneś poczuć pod dłonią wibracje. A teraz zachowując tę samą pozycję, próbujemy powiedzieć „m” jak najwyżej. Czy wciąż czujemy wibracje w tym samym miejscu? Teraz możesz poczuć wibracje w ciele gdzieś wyżej w obrębie głowy.
Polecenie 3
Zaśpiewaj jeszcze raz mormorando na jednym dźwięku i na jednym wydechu postaraj się utrzymać go swobodnie i długo czując jak łaskoczą usta. Potem spróbuj wykonać glissandoGlissandoglissando od najwyższych dźwięków, jakie możesz zaśpiewać do najniższego i odwrotnie.
Ciało tak właśnie działa, że w różnych miejscach w ciele odczuwamy dźwięki. Należy przyzwyczaić się i zaakceptować to uczucie. Niezależnie czy śpiewamy nisko, czy wysoko, zamiast myśleć o przemieszczaniu się dźwięku tylko w górę i w dół, warto wyobrażać sobie, że kierunek dźwięku to wprost przed siebie.
Rodzaje głosów ludzkich
Naturalna wysokość głosu zależy od wielu czynników. Posiadaczom głosów niskich łatwiej będzie się śpiewało niższe dźwięki, i na odwrót. Głosy dzieli się na żeńskie oraz męskie, a te z kolei na wysokie i niskie. Poniżej przedstawiono podstawowe rodzaje głosów:
Sopran - wysoki głos żeński.
RpiI4D3xs1LTv
Istnieją również głosy kobiece, których skala nie sięga w górę do najwyższych dźwięków sopranu, ani w dół do najniższych dźwięków altu i nazywa się je mezzosopranem.
Alt- niski głos żeński. W tym przypadku zaprezentowany został kontralt - bardzo niski głos żeński. Kontralcistki operują głosem o bardzo dużej skali – w niektórych przypadkach aż do bardzo wysokich dźwięków sopranu.
R1Y776bYXtl2p
Tenor - wysoki głos męski.
R1LnW1Lqf4lsq
Podobnie jak w przypadku głosów kobiecych, tu również istnieje głos średni zwany barytonem.
Bas to niski głos męski, oraz osoba śpiewająca tym głosem. Bas charakteryzuje się bardzo głębokim brzmieniem.
Rw1ywVgipR6Os1
Głosy te różnią się nie tylko skalą (czyli zakresem możliwych do wykonania dźwięków), ale również innymi cechami – barwą, siłą czy zwinnością. Są głosy cechujące się niezwykłą łatwością śpiewania bardzo szybko i bardzo czysto – to tzw. koloratury.
RZ9Gxk8CMN8YK
Istnieje jeszcze wiele odmian poszczególnych głosów, jak np.
Kontratenor – śpiewak płci męskiej, który mimo przebytej mutacji głosu, dzięki odpowiedniej technice. jak i wrodzonym uwarunkowaniom jest w stanie operować pełną skalą altu, mezzosopranu lub nawet sopranu.
Basso profondo - najniższy głos męski, o bardzo rozbudowanej skali w dół.
Możliwości ludzkiego głosu
Wokalista ma możliwość wykreowania za pomocą swojego instrumentu wielu różnych brzmień tego samego dźwięku. Przy stosowaniu odpowiednich technik ma do dyspozycji wiele wokalnych „efektów specjalnych”, które są charakterystyczne dla danych gatunków muzycznych. Są to, m.in.:
Biały śpiew – to specyficzny rodzaj śpiewu, typowy dla muzyki ludowej i folkowej. Kładzie nacisk na przenikliwość i natężenie dźwięku, a także na „jaskrawą, jasną” barwę.
Ry9nXsudlUtXH
Śpiew alikwotowy - to rodzaj śpiewu, w którym śpiewający wykorzystuje zjawisko rezonansu. Pozwala ono na wydobycie pozornie więcej niż jednego dźwięku w tym samym czasie, podczas gdy w rzeczywistości fałdy głosowe wytwarzają jeden dźwięk o częstotliwości podstawowej, jednak wzmacniając wybrane alikwotyAlikwotyalikwoty.
RaNfCYOOINdwf
Whistle (gwizdek) – jest to efekt wokalny, ukazujący najwyższe dźwięki ludzkiej skali głosu. Jego nazwa tego pochodzi od specyficznego brzmienia, które osiąga się tym efektem wokalnym, przypominającym brzmienie gwizdania w gwizdek
R1Pv9iZAgLwf2
Beatbox i imitowanie instrumentów głosem – to forma rytmicznego tworzenia dźwięków np. perkusji, linii basu, trąbki, głosów zwierząt lub odgłosów maszyn za pomocą narządów mowy między innymi ust, języka, gardła, krtani.
RbBWe2fnPq8h0
Higiena głosu – jak dbać o swój głos
Głos mamy tylko jeden na całe życie, więc bardzo ważna jest jego pielęgnacja. Poniżej znajduje się kilka podstawowych zasad higieny głosu, których należy przestrzegać, aby zachować zdrowy głos:
- zdrowo się odżywiaj;
- pij dużo wody niegazowanej;
- unikaj krzyku i bardzo głośnego, męczącego śpiewania;
- nie przeciążaj głosu, kiedy jesteś chory lub bardzo zmęczony;
- zadbaj o ogólną czystość wokół siebie;
- pamiętaj o regularnej higienie jamy ustnej, nosa, uszu i gardła;
- ubieraj się stosownie do pogody;
- oddychaj przez nos na mrozie;
- unikaj hałasu.
RI0EKGWiV9NO81
Podobno słynny Albert Einstein zapytany, kiedy skończy się świat odpowiedział: kiedy ludzie przestaną śpiewać. Ludzie śpiewają od zawsze. Dzieci zasypiają przy kołysankach, starszym piosenki towarzyszą na zabawach, a dorosłym przy różnych okazjach na co dzień i od święta. Śpiewamy zarówno solo, jak i w zespołach, czy chórach. Sprawia to nam dużo radości i satysfakcji. Śpiew jest świetnym narzędziem ekspresji, językiem komunikacji, pozwala wyrażać emocje i odprężać zarówno umysł, jak i ciało. Jak śpiewał Jerzy Stuhr słowami Jonasza Kofty:
Śpiewać każdy może trochę lepiej lub trochę gorzej, ale nie o to chodzi jak to komu wychodzi…
Zadania
Ropi9hqjrjPsL
Ćwiczenie 1
R1EdgPeMfrXAg
Ćwiczenie 2
Polecenie 4
Zapoznaj się z nagraniami prezentującymi różne ciekawe sposoby korzystania z głosu.
1. Bobby McFerrin - Don’t worry be happy - zwróć uwagę na sztukę operowania głosem tego wokalisty i jego rozwój oraz na wszystkie partie przez niego skomponowane, które są nagraniem wyłącznie jego głosu.
RjT81Qv7BPO17
2. Requiem - Pie Jesu Domine w wykonaniu śpiewaków AMFN
RSjD5MlW9BzhQ
RNSyLqdpoEWXz1
Ćwiczenie 3
Dopasuj narządy do ich funkcji podczas śpiewu. 1. mózg. Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku. 2. rezonatory Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku. 3. krtań Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku. 4. płuca Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku. 5. fałdy głosowe. Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku.
Dopasuj narządy do ich funkcji podczas śpiewu. 1. mózg. Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku. 2. rezonatory Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku. 3. krtań Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku. 4. płuca Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku. 5. fałdy głosowe. Funkcje do wyboru: A. właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, B. wysyła impuls nerwowy do innych narządów, C. pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, D. dodają dźwięczność i barwę, E. dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku.
Przy poznawaniu budowy aparatu głosowego poznaliśmy zadania poszczególnych części ciała biorących udział w procesie powstawania dźwięku. Połącz w pary części ciała z ich funkcjami w procesie powstawania dźwięku.
pod wpływem powietrza drgają i tworzą dźwięk, właściwy instrument głosowy, tam znajdują się fałdy głosowe, dodają dźwięczność i barwę, wysyła impuls nerwowy do innych narządów, dostarczają powietrza niezbędnego do powstania dźwięku
płuca
mózg
fałdy głosowe
krtań
rezonatory
Źródło: Aleksandra Sieja.
R1eKlxP9DzApM
Ćwiczenie 4
Uporządkuj głosy od najniższego do najwyższego. Elementy do uporządkowania: kontralt, sopran, bas, tenor.
Uporządkuj głosy od najniższego do najwyższego. Elementy do uporządkowania: kontralt, sopran, bas, tenor.
Przyporządkuj głos do nagrania.
tenor
bas
kontralt
sopran
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
RcLuvwqzqbUhv1
Ćwiczenie 5
RLWHWp0E7ylmM1
Ćwiczenie 6
RaDgG0YPFJJhx
Ćwiczenie 7
Połącz w pary nazwy głosów ludzkich z odpowiadającym im opisem. Sopran. Możliwe odpowiedzi: 1. wysoki głos męski, 2. średni głos męski, 3. wysoki głos żeński, 4. niski głos żeński. Alt. Możliwe odpowiedzi: 1. wysoki głos męski, 2. średni głos męski, 3. wysoki głos żeński, 4. niski głos żeński. Tenor. Możliwe odpowiedzi: 1. wysoki głos męski, 2. średni głos męski, 3. wysoki głos żeński, 4. niski głos żeński. Baryton. Możliwe odpowiedzi: 1. wysoki głos męski, 2. średni głos męski, 3. wysoki głos żeński, 4. niski głos żeński.
Połącz w pary nazwy głosów ludzkich z odpowiadającym im opisem. Sopran. Możliwe odpowiedzi: 1. wysoki głos męski, 2. średni głos męski, 3. wysoki głos żeński, 4. niski głos żeński. Alt. Możliwe odpowiedzi: 1. wysoki głos męski, 2. średni głos męski, 3. wysoki głos żeński, 4. niski głos żeński. Tenor. Możliwe odpowiedzi: 1. wysoki głos męski, 2. średni głos męski, 3. wysoki głos żeński, 4. niski głos żeński. Baryton. Możliwe odpowiedzi: 1. wysoki głos męski, 2. średni głos męski, 3. wysoki głos żeński, 4. niski głos żeński.
Połącz w pary nazwy głosów ludzkich z odpowiadającym im opisem.