Muzyka naszych sąsiadów - Słowacja
Ważne daty
1844 r. – Powstanie pieśni Nad Tatrou sa blýska, obecnego hymnu państwowego Słowacji;
1993 r. – od tego roku dwie początkowe zwrotki tej pieśni Nad Tatrou sa blýska stały się hymnem niepodległej Republiki Słowackiej.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
1. W zakresie śpiewu. Uczeń:
1) śpiewa ze słuchu lub/i z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z akompaniamentem) minimum 10 różnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym:
a) piosenki z repertuaru dziecięcego, młodzieżowego, popularnego i ludowego,
b) wybrane pieśni (w tym artystyczne i patriotyczne).
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
1) muzyki ze względu na jej rodzaj (wokalna, instrumentalna, wokalno‑instrumentalna, artystyczna, rozrywkowa, ludowa oraz do wyboru: sakralna, filmowa, teatralna i inne).
rozpoznawać elementy folkloru Słowacji;
rozpoznawać słuchem ludowe pieśni słowackie;
rozpoznawać słuchem hymn Słowacji.
Słowacja na mapie Europy
Słowacja to nasz południowy sąsiad. Państwo to, graniczy również z Austrią, Czechami, Ukrainą i Węgrami. Nie posiada dostępu do morza. Stolicą państwa jest Bratysława, położona nad Dunajem. Warto zaznaczyć, że Słowacja jest krajem górskim, obejmującym część Karpat - na jej terenie znajduje się najwyższy szczyt Tatr, a zarazem Karpat – Gerlach.
Przed tobą kilka grafik. Zwróć uwagę na położenie Słowacji na mapie. Zapamiętaj, jak wygląda flaga i herb naszego południowego sąsiada.
Przed Tobą inna mapa. Sprawdź, czy pamiętasz, gdzie leży Słowacja i jej sąsiedzi. Zanim klikniesz w interaktywny punkt, odpowiedz sobie na pytanie: „Jakie to Państwo? Jakie miasto jest jego stolicą?” Podpowiedzią będą dla Ciebie flagi sąsiadujących państw.
Wskaż na mapie Słowację oraz państwa, które sąsiadują z Ukrainą. Nazwy państw przeciągnij we właściwe miejsca.
Polska, Węgry, Słowacja, Ukraina, Czechy, Austria
Przypisz kolory flag krajów sąsiadujących ze Słowacją.
biały, czerwony, czerwony, czerwony, biały, czerwony, zielony, biały
Polska – ................, ................
Węgry – ................, ................, ................
Austria – ................, ................, ................
Słowacja – poznajmy historię i kulturę naszego południowego sąsiada
Rozwój osadnictwa na terenie dzisiejszej Słowacji sięga okresu przed naszą erą. Być może już w VI w. n. e. zamieszkali tam pierwsi Słowianie. Na początku XI w., przodkowie dzisiejszych Słowaków najprawdopodobniej znaleźli się na pewien czas pod rządami Bolesława Chrobrego. Później, przez setki lat, obszar ten należał do Węgier i dopiero od 1918 r. stał się częścią Czechosłowacji. Jako niepodległe państwo, w obecnej postaci, istnieje od 1993 roku.
Środowisko przyrodnicze Słowacji jest bardzo urozmaicone. Polacy często odwiedzają Słowacki Raj - region turystyczny, który znajduje się we wschodniej części kraju. Do Słowackiego Raju można się dostać np. z Zakopanego. Odległość pomiędzy tymi miejscami to ok. 100 kilometrów. Słowacki Raj ma status Parku Narodowego i znany jest z licznych szlaków turystycznych - pieszych (ok. 300 kilometrów), rowerowych (ok. 150 kilometrów) oraz narciarskich. Głównym ośrodkiem narciarskim w Słowackim Raju są Plejsy. Zainteresowaniem cieszą się liczne kąpieliska termalne, takie jak Tatralandia czy - położone u stóp Tatr Wysokich - kąpieliska w Popradzie. Turyści licznie odwiedzają także podtatrzańskie kurorty w Smokowcu i Tatrzańskiej Łomnicy, będące najlepszymi punktami wyjścia do wycieczek górskich.
Wiele atrakcji turystycznych Słowacji jest wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wśród nich znajdują się m.in. olbrzymie ruiny Zamku Spiskiego, a także rezerwat zabytkowej architektury ludowej Vlkolínec. Warto pamiętać o architekturze słowacko‑polsko‑ukraińsko‑węgierskiej znajdującej się w Łuku Karpackim, gdzie można znaleźć unikatowe kościoły pochodzące z okresu od XVI do XX wieku. Drewniana architektura tych kościołów jest unikalna, ponieważ wszystkie elementy budynków są zrobione z drewna i bez użycia gwoździ.
Przyjrzyj się uważnie poniższym obrazom i wskaż poprawną odpowiedź.
- Fotografie przedstawiają architekturę sakralną w Łuku Karpackim - Słowacji, Polsce, Ukrainie, Węgrzech.
- Są to fragmenty kompleksu Zamku Spiskiego.
- Jest to architektura sakralna z kompleksu Słowacki Raj.
- Jest to Tatralandia – kompleks architektury drewnianej w Słowacji, Polsce, Ukrainie i Węgrzech.
Hymn państwowy Słowacji
Pieśń Nad Tatrou sa blýska powstała w 1844 r. Różne wersje melodii tej pieśnipieśni znane są w całych Karpatach. Na Podhalu znana jest jako Janosikowa (Idziē Janko lasēm). Od 1993 r. dwie początkowe zwrotki tej pieśni stały się hymnemhymnem niepodległej Republiki Słowackiej.
Nad Tatrou sa blýska
Nad Tatrou sa blýska
hromy divo bijú.
Zastavme ich bratia,
ved' sa ony stratia,
Slováci ožijú.
To Slovensko naše
posiaľ tvrdo spalo.
Ale blesky hromu
vzbudzujú ho k tomu,
aby sa prebralo.
Nad Tatrami się błyska
Nad Tatrami błyska się
gromy dziko biją.
Wstrzymajmy je, bracia,
z pewnością przestaną,
Słowacy ożyją.
Ta Słowacja nasza
mocno do dziś spała.
Ale błyski gromu
krzyczą głośno do niej,
aby się zbudziła.
Przed Tobą zapis nutowy hymnu państwowego Słowacji. Posłuchaj hymnu i śledź jego zapis nutowy. Melodia nie jest trudna, więc postaraj się od razu ją nucić.
1.
Określenie wykonawcze - energicznie, stanowczo, zdecydowanie.
2.
Określenie tempa – trochę zwolnić, spowolnić.
Wysłuchaj trzech fragmentów hymnów państwowych i wskaż hymn Słowacji.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D17Wg5fxN
Dostojny, majestatyczny utwór w umiarkowanym tempie. Rytm podkreślają werble.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D17Wg5fxN
Utwór jest dostojny, w tempie umiarkowanym, metrum dwie czwarte, melodyka przypomina pieśni z Podhala.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D17Wg5fxN
Utwór jest dostojny, w tempie umiarkowanym, metrum cztery czwarte. Utwór bardzo rytmiczny, rytm podkreślany przez werble.
- Hymn nr 1
- Hymn nr 2
- Hymn nr 3
Obyczaje i tradycje
Wiele obyczajów pielęgnowanych na Słowacji jest podobnych, bądź takich samych jak w Polsce. Oto kilka z nich. Wynoszenie Moreny, czyli słomianej kukły ubranej w kobiece ubrania. Dziewczęta podpalają kukłę i wrzucają ją do wody. Jest to symboliczne pożegnanie zimy. W czasie świąt Bożego Narodzenia praktykowane jest chodzenie z gwiazdą, czyli kolędowanie. Chłopcy przebrani za trzech króli odwiedzają domostwa, śpiewają kolędy i inscenizują pokłon trzech króli. W maju, młodzi mężczyźni ozdabiają wstążkami świerki, odarte z kory, a następnie nocą stawiają je przed domami dziewcząt, które im się podobają. W następną niedzielę młodzieńcy obchodzą domy, przy których maiki są ustawione i zbierają datki na nadchodzącą zabawę – majáles. ZwyczajZwyczaj ten to tzw. stawianie maja. Podczas Nocy Świętojańskiej skacze się przez rozpalone watry, czyli ogniska, tańczy i śpiewa, a także zbiera lecznicze zioła. Jest to symboliczna ochrona przed siłami natury.
Słowacy mają również obyczaje charakterystyczne tylko dla nich. Dowiesz się o nich z poniższego tekstu.
13 grudnia przypada dzień św. Łucji, która według wierzeń ludowych była czarownicą. Ludzie wierzyli, że tego dnia można zobaczyć czarownice. Podobno w dzień św. Łucji spełniają się miłosne wróżby. Dziewczęta na 12 karteczkach zapisywały różne imiona męskie, 13 zostawiały pustą i mieszały. Każdego następnego dnia jeden papierek paliły. W wigilię paliły ostatni, a wieczorem otwierały ten, który pozostał. Imię na nim miało być imieniem przyszłego męża. Jeżeli karteczka była pusta, dziewczyna jeszcze rok nie miała wyjść za mąż.
[…]
Na Boże Narodzenie kładzie się pod obrus rybie łuski (na szczęście) i leje gorący ołów na zimną wodę – z powstałych kształtów przepowiada się los. Zachował się też obyczaj puszczania małych świeczek w łódeczkach zrobionych z łupiny orzecha. Każdy przygotowuje swoją łódeczkę sam, potem zadaje pytanie (może dotyczyć zdrowia, pracy, relacji z ludźmi) i puszcza łódkę na wodę. Z tego jak łódeczka płynie, uzyskuje odpowiedź na swoje pytanie.
Źródło: https://slovake.eu/pl/intro/slovakia/culture
Warto zwrócić uwagę na podobieństwa w sposobie wysławiania się Słowaków i Polaków. Języki są na tyle podobne, że można ze sobą rozmawiać ze zrozumieniem. Jednak niektóre nasze słowa w języku słowackim znaczą co innego i może to prowadzić do nieporozumień lub rozbawienia. Oto kilka przykładów (w nawiasie polska wymowa).
čerstvý (czerstwy) – świeży
divadlo (dziwadlo) - teatr
doklady - dokumenty
izba - pokój
jahoda – truskawka
meškanie (meszkanie) – spóźnienie
kúpa – zakup
lístok - bilet
obchod(y) – sklep(y)
odchod – odjazd (np. autobusu)
pas - paszport
polievka - zupa
slečna (slieczna) - dziewczyna
ubikácia – pomieszczenie mieszkalne
vlak - pociąg
zápach – smród
záchod – ubikacja
Folklor i muzyka ludowa
Będąc na Słowacji nie sposób przejść obojętnie obok niezwykle barwnego folklorufolkloru. Większość miast ma swój własny festiwal folklorystyczny z muzyką, tańcem, lokalnymi strojami i jedzeniem. Natrafić na festiwale można przez całe lato, aż do końca września. Największy z nich odbywa się w miejscowości Vychodna w lipcu każdego roku. Inne znaczące festiwale, na których na pewno nie zabraknie licznych akcentów folkloru i ludowizny to Festiwal Europejskiego Rzemiosła Ludowego w Kezmarku, Międzynarodowy Festiwal Lalek w Strojach Ludowych, Janosikowe Dni, Hotianska parada i liczne targi Bożonarodzeniowe. Najbardziej barwne festiwale folklorystyczne odbywają się w Hrusov, Zuberec i Helpa.
Charakterystyczną cechą słowackiej muzyki ludowejmuzyki ludowej jest jej różnorodność. W słowackich pieśniach odnaleźć można wpływy kultur innych narodów – Rusinów, Polaków, Węgrów, Niemców oraz Cyganów. W zbiorach państwowych i prywatnych zachowało się około 30 tysięcy pieśni. Do tańca muzycy najczęściej przygrywali na gajdachgajdach i skrzypcachskrzypcach. KapelaKapela (muzika, banda) była nieodzowna podczas zabawy tanecznej, jak również przy weselach. Kluczową postacią w muzyce ludowej był prymistaprymista, który zaczynał i kończył grę kapeli, czujnie reagując na znaki śpiewaków i tancerzy. Słuchając słowackiej muzyki ludowej, możemy się dopatrzeć wielu podobieństw z naszą rodzimą muzyką góralską. Podczas słuchania pieśni Počkaj ma šuhajko znajdź te podobieństwa. Czy dostrzegasz także podobieństwo melodii tej pieśni z hymnem państwowym Słowacji?
Posłuchaj słowackiej pieśni ludowej Hel'pa, A w Karcmicke i rozpoznaj instrument, na którym jest grana główna melodia. Nazwę instrumentu wpisz w ramkę.
................
Posłuchaj słowackiej pieśni ludowej Uastovička včas ráno šteboce i zaznacz wszystkie prawdziwe odpowiedzi.
- Początek pieśni jest śpiewany a cappella
- Pieśń śpiewana jest wielogłosowo
- Pieśń śpiewają kobiety i mężczyźni
- W dalszej części utworu występują zmiany tempa, pieśń jest szybsza i bardziej skoczna
- Akompaniament w przewadze stanowią instrumenty dęte i strunowe szarpane.
Podsumowanie
Pora na podsumowanie wiadomości. Zrobisz to samodzielnie rozwiązując ostatnie zadanie.
Dopasuj terminy do do właściwych definicji.
powszechnie przyjęty, tradycyjny sposób postępowania w pewnych okolicznościach., muzyk w kapeli ludowej grający główną melodię., utwór wokalny do tekstu poetyckiego., ludowa twórczość artystyczna, cechy charakterystyczne dla jakiegoś środowiska, miejsca., ludowy instrument muzyczny dęty.
| Folklor | |
| Gajdy | |
| Prymista | |
| Zwyczaj | |
| Pieśń |
Praca domowa
Posłuchaj uważnie Pieśni ze Słowacji w wykonaniu Orkiestry Świętego Mikołaja.
"Posłuchaj uważnie Pieśni ze Słowacji w wykonaniu Orkiestry Świętego Mikołaja. Dowiedz się, z jakiego kraju oraz z jakiego miasta zespół ten pochodzi. "
Tu wpisz nazwę państwa: ............
Tu wpisz nazwę miasta: ............
Słownik pojęć
bez akompaniamentu instrumentów.
ludowa twórczość artystyczna, cechy charakterystyczne dla jakiegoś środowiska, miejsca.
ludowy instrument muzyczny dęty.
hymn narodowy, ustalona przez tradycję pieśń patriotyczna, stanowiąca wyraz jedności narodowej i będąca oficjalną formą społecznej manifestacji uczuć narodowych.
zespół muzyczny, wykonujący muzykę ludową.
muzyka ludu, rozumiana rozmaicie, w zależności od przyjętej definicji ludu; (na ogół nawiązywano do łac. populus ‘wspólnota wszystkich obywateli’ i vulgus ‘niższa warstwa społeczeństwa’).
utwór wokalny do tekstu poetyckiego.
muzyk w kapeli ludowej, grający główną melodię.
instrument muzyczny smyczkowy o czterech strunach.
powszechnie przyjęty, tradycyjny sposób postępowania w pewnych okolicznościach.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
red. A. Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Warszawa 1995.
L. Leciejewski, Mały słownik kultury dawnych Słowian, Warszawa 1999.
J. Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań, 2007.
https://slovake.eu/pl/intro/slovakia/culture
https://pismofolkowe.pl/artykul/s3owacka-muzyka-ludowa-i-ruch-folklorystyczny-2904