Cezary W. Domański Człowiek według Fromma

Według Fromma w toku rozwoju człowiek dąży do uwolnienia się z krępujących go związków z otoczeniem (rodziną i społeczeństwem), to jednak prowadzi do samotności i bezradności. Paradoks „negatywnej wolności” można rozwiązać, jednocząc się z innymi w duchu miłości lub wspólnego wypełniania obowiązków. Można też podporządkować się władzy, ale to jest rozwiązanie iluzoryczne. Fromm uważał, że najbardziej atrakcyjne dla „uciekających od wolności” są te społeczeństwa, które potrafią dać ludziom namiastkę bezpieczeństwa i siły, na przykład totalitarne. Opisał on dwa typy charakteru społecznego: nieproduktywny i produktywny. Nieproduktywny podzielił na receptywny, eksploatatorski, gromadzący (tezauryzatorski), handlowy (merkantylny). Oba typy odzwierciedlają stosunek człowieka do świata i do innych ludzi. Oczywiście tylko produktywny jest formą „zdrową”, bowiem nieproduktywny polega na nietwórczym przystosowaniu się do pewnych okoliczności życia.

W swoich rozważaniach Fromm poświęcił wiele miejsca specyficznym potrzebom wynikającym z warunków ludzkiego istnienia. Zajął się zwłaszcza potrzebami związania się, transcendencji, zakorzenienia i poczucia tożsamości. Poglądy Fromma zalicza się do osobnego nurtu psychoanalizy, zwanego psychoanalizą kulturową. On nazywał siebie „humanistą dialektycznym” – zapewne ze względu na inspirację dziełami Karola Marksa, którego myśli próbował pogłębiać, zestawiając je z teorią Zygmunta Freuda.

Waga dokonań Fromma polega przede wszystkim na uzupełnieniu klasycznej freudowskiej psychoanalizy o czynniki społeczne i określeniu ich wpływu na psychikę ludzką, a także na włączeniu świata wartości do rozważań nad potrzebami społecznymi. Fromm odrzucił tezę o prymacie wrodzonych popędów w sterowaniu naszymi zachowaniami, ale ustrzegł się błędu „socjocentryków”, według których osobowość człowieka kształtują jedynie warunki społeczne, w jakich przyszło mu się narodzić i żyć. Poglądy Fromma mają dzięki temu charakter psychospołeczny.

W swoich rozważaniach Fromm próbował nakreślić reformy niezbędne do „uzdrowienia” społeczeństwa. Miał zresztą wizję doskonałej społeczności. Wizję tę nazwał: „humanistyczny socjalizm wspólnoty”. Podstawą tej wspólnoty miały być miłość wzajemna, braterstwo, a zwłaszcza jednakowe możliwości dane każdemu z jej członków, ułatwiające jednostce samorealizację. W zdrowym społeczeństwie nie ma miejsca na poczucie samotności czy odrzucenia, a każdy człowiek ma w nim prawo i warunki, aby spełniać się twórczo.

Frommowi zarzuca się czasem, że występował jako teoretyk lub moralista. Nie można jednak zapominać o tym, że prowadził także badania terenowe. Pod koniec lat 20. ubiegłego wieku badał postawy i przekonania polityczne robotników i urzędników z Nadrenii, później zaś motywacje i cechy osobowościowe mieszkańców małej wioski w Meksyku. Był więc również psychologiem społecznym, czego zdają się nie dostrzegać jego krytycy i autorzy okolicznościowych życiorysów.

Szczególną popularnością cieszą się rozważania Fromma dotyczące miłości. Uważał on ludzką zdolność do przeżywania tego uczucia za jeden z podstawowych wymiarów człowieczeństwa. Twierdził, że dając dojrzałą miłość, otrzymujemy ją z powrotem, jest ona bowiem siłą działającą zwrotnie. Aktywna forma miłości opiera się na poznaniu drugiego człowieka, trosce o niego i szacunku dla niego. Dzięki miłości możemy poznać samego siebie.

cez Źródło: Cezary W. Domański, Człowiek według Fromma, „Charaktery”, dostępny w internecie: https://charaktery.eu/artykul/czlowiek-wedlug-fromma.