Sport w starożytnej Grecji i Rzymie

Agon w kulturze greckiej

Ważnym elementem życia starożytnych Greków były obrzędy religijne. Liczne święta ku czci bogów przybierały wiele form. Popularnym sposobem świętowania były popisy obywateli oraz rywalizacja w różnych dziedzinach, tak zwane agonyAgonagony. Nie chodzi tu jedynie o rywalizację sportową. Przy ważnych okazjach organizowano konkursy śpiewu, poezji, gry na instrumentach. Utwory sceniczne wystawiono podczas świąt ku czci Dionizosa. Właśnie na potrzeby agonów teatralnych powstały największe znane nam dziś greckie tragedie oraz komedie. Rywalizacja była głęboko zakorzeniona w greckiej kulturze. Już niemowlę mogło być przedmiotem dziecięcego „konkursu piękności”, który odbywał się podczas TesmoforiówTesmoforieTesmoforiów - kobiecego święta ku czci Demeter i Kory. Ślady konkursów i rywalizacji odnajdujemy również w greckiej mitologii. Czymże innym jest słynny sąd ParysaParysParysa lub muzyczny pojedynek MarsjaszaMarsjaszMarsjasza z ApollinemApolloApollinem? Ponieważ mieszkańcy Hellady bardzo wysoko cenili sprawność fizyczną, a wspólne ćwiczenia stanowiły ważny element greckiego wychowania, nic dziwnego, że również rywalizacja sportowa musiała cieszyć się wśród nich wielkim zainteresowaniem.

RCqHC2iJf87fX

Na fotografii został przedstawiony fragment czarnego kielicha z namalowanymi ciemnożółtymi postaciami zapaśników. Dwaj mężczyźni są nadzy, prawie klęczą. Ich nogi splatają się ze sobą. Mężczyzna po prawej stronie trzyma obiema rękami głowę drugiego. Drugi mężczyzna lewą rękę trzyma na ustach pierwszego. Scena jest dynamiczna, obaj mężczyźni przechylają się w lewą stronę. Ciemniejszym kolorem mają zarysowane mięsnie na brzuchu i nogach. Mają czarne, krótkie, kręcone włosy. Oprócz nich na kielichu przedstawiono również mężczyznę w długiej szacie, który stoi z prawej strony zapaśników. Jest on wpatrzony w toczącą się scenę. Szata odsłania jego umięśniony brzuch. Ma czarne, krótkie włosy i zarost. Trzyma się prawą ręką za głowę. Po lewej stronie znajduje się także częściowo widoczny mężczyzna w pozycji stojącej.

Początki igrzysk sportowych

Agony przeznaczone były dla greckiej arystokracji, były częścią arystokratycznego życia. Nie dopuszczano do nich ludzi ubogich, niewolników i cudzoziemców. Udział w konkurencjach był również zarezerwowany dla mężczyzn. Trudno określić, kiedy zaczęto w Grecji organizować pierwsze zawody sportowe, jednak opisy takich rywalizacji odnajdujemy już w archaicznej poezji, między innymi w poematach HomeraHomerHomera (VIII w. p.n.e.). Pierwsze udokumentowane panhelleńskie igrzyska w Olimpii odbyły się w 776 r. p.n.e., jednak ich początki mogą być jeszcze wcześniejsze. Były to wyjątkowe zawody, poświęcone Zeusowi, na które ściągali mężczyźni z całej Hellady. Współczesne igrzyska olimpijskie, nawiązujące do starożytnej tradycji, są największą międzynarodową imprezą sportową na świecie.

Pierwotnie igrzyska w Olimpii odbywały się podczas jednego dnia, później świąteczną rywalizację stopniowo wydłużano. Zawodnicy rywalizowali w kilku konkurencjach, a ich liczba i formuła ulegała zmianie jeszcze w starożytności. Najstarszymi i cieszącymi się dużym prestiżem były konkurencje biegowe na różnych dystansach. Rywalizowano również w zapasach i walce na pięści. Typowo starożytną dyscypliną były wyścigi rydwanów. Jeszcze w VIII wieku p.n.e. podczas igrzysk zaczęto organizować antyczny pięciobój, obejmujący bieg na dystansie jednego stadionu, skok w dal, zapasy oraz rzut oszczepem i dyskiem.

RSRdM5wGtKSFs

Na fotografii została ujęta grecka amfora przedstawiająca biegaczy w uzbrojeniu. Większa powierzchnia została pomalowana na jasnoczerwono, a mniejsza podstawa, rozszerzone ujście oraz dwie rączki po bokach, w górnej części naczynia są w czarnym kolorze. Najbardziej widoczne postaci to czterej mężczyźni z okrągłymi tarczami, maszerujący obok siebie. Na głowach każdy z nich ma hełm. Tarcza mężczyzny po prawej stronie jest czarna, z czerwonym obramowaniem oraz białym ptakiem w locie. Następny ma czerwoną tarczę z czarnym obramowaniem i białym punktem pośrodku. Kolejny ma białą tarczę z czerwonym obramowaniem, a ostatni mężczyzna ma czarną tarczę z czerwonym obramowaniem i białym detalem. Wszyscy zwróceni są w lewą stronę. Przed nimi, skrajnie po lewej stronie fragmentu amfory, stoi mężczyzna, zwrócony w ich stronę. Ma hełm i czarną szatę. Ponadto, w górnym pasie naczynia przedstawione zostały inne postaci, dwaj z nich to zapaśnicy. Naczynie jest zdobione różnorodnymi wzorami kwiatowymi i geometrycznymi.

Istotnym zwyczajem, związanym z igrzyskami, było przestrzeganie tak zwanego „pokoju bożego”. W czasie trwania zawodów Grecy nie mogli prowadzić wojny, zakazywano również wnoszenia broni na miejsce igrzysk. Było to wielkie osiągnięcie greckiej kultury, którego nie rozumieli ludzie spoza Hellady, określani mianem barbarzyńców. Dla Greków igrzyska były okazją do sławienia własnego imienia podobnie, jak poprzez bohaterstwo wojenne. Sprawność fizyczna była dla nich bardzo ważna, stanowiła obowiązkowy element wychowania. Upór, samokontrola i wytrwałość, których wymagały zawody, cechowały ludzi dobrych. Panowało przekonanie, że sprawny uczestnik igrzysk okaże się również dobrym żołnierzem, gdy będzie musiał chwycić za broń. Niektóre konkurencje stanowiły niejako przygotowanie na ewentualność wojny. Przykładem jest, wprowadzony w VI wieku p.n.e. hoplitodromosHoplitodromoshoplitodromos, czyli bieg w uzbrojeniu. Początkowo nagrodą dla zwycięzców były wyłącznie wieńce z drzewa oliwnego. Wielkiego poświęcenia dla tak z pozoru marnej nagrody również nie rozumieli barbarzyńcy. Z czasem zwycięzcom zaczęto przekazywać również nagrody pieniężne. Jednak to zdobycie tytułu zwycięzcy, czyli olimpionikaOlimpionikolimpionika, okrywało sławą ród zawodnika, a nawet całe miasto, z którego pochodził. Zwycięzca trzech konkurencji zdobywał tytuł triastesaTriastestriastesa. Jednym z najsłynniejszych sportowców starożytności był Leonidas z RodosLeonidas z RodosLeonidas z Rodos, który czterokrotnie w kolejnych igrzyskach zdobywał ten tytuł w dyscyplinach biegowych (w sumie dwanaście razy zdobył laur olimpijski).

RZZfLdoEbLiDY

Rzeźba Myrona pod tytułem „Dyskobol” przedstawia mężczyznę rzucającego dyskiem. Przyjmuje on zgiętą postawę, lewą dłoń kładzie na prawym kolanie, a lewą stopę opiera palcami na ziemi. Postać ma ciało idealne według greckich standardów piękna. Mężczyzna został przedstawiony nago, ma zarysowane mięśnie na całym ciele. Na jego torsie odznaczają się żebra, a na rękach- wystają żyły. Prawą rękę podnosi do góry, robiąc zamach dyskiem. Głowę ma skuloną w dół, skierowaną w stronę dysku. Ma krótkie, kręcone włosy i szczupłą twarz. Rzeźba stoi na niewielkim, okrągłym podeście. Postać jest podtrzymywana przez grubą kolumnę, sięgającą jej do pasa. Fotografia została zrobiona na tle szarej ściany.

RiNSYrN417IiE

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Antyczne igrzyska”.

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Antyczne igrzyska”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RiNSYrN417IiE

Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Antyczne igrzyska”.

Przebieg olimpijskiej rywalizacji ulegał ciągłym zmianom. W kolejnych stuleciach dodawano nowe konkurencje i zmieniano zasady już organizowanych. Dyscypliny biegowe odbywały się początkowo wyłącznie na krótkich dystansach, które z czasem wydłużano. Bieg długi – dolichosDolichosdolichos – polegał na wielokrotnym pokonaniu długości stadionu, jednak dystans ten prawdopodobnie nie przekraczał pięciu kilometrów. Daleko mu więc do znanej dziś konkurencji biegu maratońskiego (ponad 42 kilometry). Współcześnie jednym z wielkich nieporozumień jest mniemanie, że tak zwany maraton był dyscypliną olimpijską w starożytności. Konkurencja została wprowadzona na pierwsze nowożytne igrzyska w Atenach w roku 1896. Swoją nazwą nawiązuje ona do legendarnego biegu posłańca FilippidesaFilippidesFilippidesa spod Maratonu do Aten. Starożytni Grecy nie biegali jednak na tak długim dystansie podczas igrzysk.

Zmianom ulegały również zasady zawodów hippicznych, czyli popisów na koniach i wyścigów zaprzężonych wozów. Były one jednocześnie rodzajem konkursu na najpiękniejsze konie między hodowcami. Z zachowanych źródeł wiemy, że do rywalizacji stawały czasami również źrebaki, a nawet muły. Specyficzną dyscypliną olimpijską był pankrationPankrationpankration, czyli połączenie boksu i zapasów – starożytny odpowiednich dzisiejszych „mieszanych sztuk walki” (z angielskiego: mixed martial arts [czytaj: miksd marsial arts], znanych pod skrótem MMA). Z czasem do igrzysk dopuszczono również grecką młodzież, która rywalizowała w osobnym dniu między sobą. Pierwszy dzień igrzysk poświęcony był Zeusowi. Rozpoczynano składając ofiary przy posągu boga. Ostatniego dnia honorowano zwycięzców – wręczano wieńce i odśpiewywano pieśni na cześć olimpioników. Niektóre z nich zachowały się do naszych czasów.

RZyDSmYf0OKUj

Fotografia przedstawia grecką amforę. Na jasnoczerwonym tle zostały przedstawione cztery czarne konie w biegu. Za nimi, na rydwanie stoi mężczyzna trzymający lejce. Jest ubrany w białą krótką szatę. Ma zarysowane mięśnie rąk. Konie przednimi nogami kopią w powietrze, a tylne opierają na ziemi. Poruszają się synchronicznie. Mają wyraźnie zarysowane mięśnie, krótkie grzywy i uszy skierowane w tył. Naczynie sfotografowano na szarym tle.

Starożytne igrzyska olimpijskie odbywały się do IV wieku n.e., jednak już w epoce hellenistycznejEpoka hellenistycznaepoce hellenistycznej zaczęły tracić swój pierwotny charakter. Początkowo były to zawody przeznaczone dla wolnych Greków – święto greckiej arystokracji. W epoce hellenistycznej do zawodów zaczęli stawać mieszkańcy odległych miast spoza Hellady. Rywalizacja bywała dla nich przede wszystkim źródłem zarobku. Pojawiali się zawodowi sportowcy, dochodziło również do pierwszych wykroczeń. Nie jest do końca jasne, dlaczego zaprzestano organizacji najbardziej znanych greckich igrzysk. Oprócz Olimpii gospodarzami igrzysk panhelleńskich były też DelfyDelfyDelfy, NemeaNemeaNemea oraz IstmiaIstmiaIstmia. W tych miejscach zawody sportowe połączone były często z popisami artystów – muzyków, poetów, a nawet malarzy. Dodatkowo w wielu greckich miastach regularnie odbywały się zawody lokalne.

Sport w państwie rzymskim

Wśród rzymskich rozrywek popularne były igrzyska (z łaciny: ludi), które jednak często nie miały wiele wspólnego z ideałami greckich zawodów olimpijskich. Rzymianie lubowali się w widowiskach pełnych przemocy, bardzo chętnie oglądali krwawe walki gladiatorów i inscenizacje bitew. Udział w widowiskach wymagał mocnych nerwów. Zdarzało się, że przedstawiciele rzymskich elit patrzyli na tego typu rozrywki krytycznym okiem. Oglądanie igrzysk w amfiteatrze odradzali też nauczyciele filozofii. Pierwsi chrześcijanie masowo bojkotowali krwawe widowiska.

R1Wnd4DU2CGAH

Ilustracja przedstawia rzymską mozaikę ukazująca walczących gladiatorów. Na mozaice nie zachowano perspektywy. Postaci znajdują się w różnych pozycjach, a każda ze scen ukazana osobno. Każdy gladiator ma u góry napisany typ, jaki reprezentuje w walce, np. ligentiosus, rodan, purpureus i inne. Z lewej strony, na górze został przedstawiony mężczyzna ubrany w białą krótką szatę, z podłużnym narzędziem w prawej dłoni. Stoi nad leżącym na pochyłej powierzchni mężczyzną z zasłoniętą twarzą. Pod nimi przedstawiono zawodnika z biczem i trójzębem. W centrum obrazu znajduje się dwóch walczących zawodników: jeden z nich kieruje w stronę drugiego uzbrojoną rękę. Nad nimi jest postać bardzo podobna do tej stojącej w lewym dolnym rogu. Również jest naga i również trzyma w prawej ręce bicz. Dalej w prawo znajduje się scena, w której mężczyzna znajdujący się na na szczycie pochyłej powierzchni bierze zamach na drugiego, leżącego na niej. Leżący ma hełm zasłaniający twarz; jest ubrany we wzorzyste ubranie; ma pas na brzuchu. Wyżej stoi podobna postać z batem. Skrajnie po prawej stronie znajduje się mężczyzna opierający się rękoma o ziemię.

Walki na śmierć i życie nie były jednak jedyną rozrywką w Rzymie. Gladiatorzy często dysponowali wielką siłą fizyczną, popisywali się więc na arenie podnosząc ciężary lub biorąc udział w zapasach wzorowanych na greckich. Ze źródeł wiemy również, że w amfiteatrach organizowano konkursy biegowe. Rzymianie chętnie grali również w piłkę. Najbardziej znana odmiana, nazywana harpastumHarpastumharpastum, stanowiła połączenie współczesnej piłki nożnej i ręcznej.

ROCxfoREAdnJp

Fotografia przedstawia mozaikę przedstawiającą kobietę grającą w piłkę. Kobieta jest prawie naga, ma na sobie tylko przepaskę na biodrach i na piersiach. Stoi, lekko wychylona w tył. Prawą rękę ma wystawioną w kierunku piłki, a lewą trzyma za plecami. Ma włosy do ramion i prosty nos. Piłka jest czterokolorowa, podzielona na ćwiartki: czerwoną, żółtą, niebieską i zieloną. Mozaikę wykonano z drobnych elementów. Tło jest białe.

Bardzo popularnym sportem wśród Rzymian były wyścigi rydwanów. Choć takie zawody organizowane były również podczas igrzysk greckich, rzymska rywalizacja miała swoją własną specyfikę. Według samych Rzymian zawody miały być organizowane już od czasów królestwa. Ostatnie wyścigi zorganizowano w VI w. n.e., więc przetrwały one dłużej niż samo rzymskie imperium na Zachodzie. Ich popularność zwiększyła się w pierwszych wiekach cesarstwa, kiedy kolejni cesarze budowali nowe obiekty sportowe, by pozyskać przychylność ludu. Największym cyrkiemCyrkcyrkiem (z łacińskiego: circus) [czytaj: cjirkus], w którym organizowano wyścigi, był słynny Circus MaximusCircus MaximusCircus Maximus w Rzymie. Według starożytnego pisarza Pliniusza StarszegoPliniusz StarszyPliniusza Starszego miał on mieścić nawet ćwierć miliona widzów. Współcześnie uznaje się, że pojemność ta wynosiła prawdopodobnie dużo mniej - ponad 150 tysięcy osób. Rzymianie – zarówno mężczyźni, jak i kobiety – chętnie oglądali wyścigi w cyrku. Podczas widowiska kibicowano zwykle jednej z „drużyn” (z łaciny: factiones) [czytaj: faktiones], które wystawiały swoje rydwany, wyróżnione własnym kolorem. Były cztery ugrupowania: Biali, Czerwoni, Zieloni i Niebiescy. W późniejszych czasach osobno startowały również konie ze stajni cesarskich jako drużyna Złotych lub Purpurowych. Wyścigi cieszyły się szczególnym zainteresowaniem młodzieży. Kibicowanie „drużynom” sprzyjało rozwojowi hazardu, podczas wyścigów organizowano bowiem zakłady. Mimo, że zawody w cyrku (z łaciny: ludi circenses [czytaj: cjircenses]) pozbawione były przemocy, znanej z igrzysk w amfiteatrach (z łaciny: ludi gladiatorii), nie brakowało osób, które otwarcie krytykowały taką formę spędzania czasu. Należał do nich na przykład pisarz i polityk rzymski Pliniusz MłodszyPliniusz MłodszyPliniusz Młodszy, który w swoich listach przyznawał, że „ten rodzaj widowisk zupełnie go nie pociąga” (z łaciny: quo genere spectaculi ne levissime quidem teneor.) [Wybrane listy Pliniusza Młodszego, opracowanie: Piotr Liszkowicz, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 1912 r., strona 71].

R1V0c1pBkgRsJ

Ilustracja przedstawia obraz Alexandra von Wagnera pod tytułem „Wyścigi rydwanów”. Na pierwszym planie został przedstawiony rydwan prowadzony przez szczupłą kobietę, trzymającą bat w dłoni. Prowadzi ona cztery konie, od lewej: ciemnoszarego, czarnego, jasnobrązowego i białego. Konie biegną szybko, nisko przy ziemi. Za nimi unosi się kurz. Konie biegną po okrągłym torze. Z przodu, z lewej strony leci koło, które wypadło z rydwanu. Dalej znajdują się inne rydwany. Powożący je wymachują biczami. Z lewej strony, w tle pierwszego rydwanu wyłaniają się zza zakrętu konie. Nad torem stoją trybuny wypełnione widzami. Powyżej przedstawiono długą kolumnadę.

Podsumowanie

Sprawność fizyczna była bardzo ceniona przez starożytnych, stanowiła bardzo istotny element wychowania. Sportowcami byli ludzie wolni, którzy dobrowolnie stawali do zawodów. Nagrodą za trud i wyrzeczenia nie miały być dobra materialne, lecz rozsławienie własnego imienia oraz miasta rodzinnego. Zawodnicy, pełni poświęcenia i determinacji, urzeczywistniali grecki ideał harmonijnego połączenia piękna i dobra w człowieku (kalokagatiaKalokagatiakalokagatia). Spośród starożytnych greckich igrzysk największą sławą cieszą się dziś te nieliczne, które przyciągały widzów i zawodników z całej Grecji. Igrzyska panhelleńskie, takie jak słynne zawody olimpijskie, odegrały bardzo istotną rolę w kształtowaniu greckiej świadomości językowej i kulturowej. Do tych antycznych zawodów nawiązujemy podczas współczesnych igrzysk olimpijskich, które stanowią największe, globalne święto szlachetnego współzawodnictwa.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 7

Sporządź krótką notatkę, w której opiszesz, jakim wyczynem zasłynął Filippides. W notatce wykaż związek czynu Filippidesa z dzisiejszą olimpiadą.

RHZiNQb2u4IQV

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Odpowiedź na to pytanie odnajdziesz w treści lekcji.

Pokaż odpowiedź

Filippides zasłynął swoim biegiem spod Maratonu do Aten, aby poinformować Ateńczyków o zwycięstwie Aten pod Maratonem. Czyn ten był bodźcem do utworzenia nowożytnej dyscypliny olimpijskiej w XIX wieku - biegu maratońskiego.

2

Ćwiczenie 7

Wymień nazwy starożytnych konkurencji sportowych, które zostały ukazane na niemieckich znaczkach pocztowych, wydanych z okazji igrzysk olimpijskich w Rzymie (1960).

RkPq8H5Uv2ZI0

Ilustracja przedstawia cztery znaczki z kolekcji niemieckich znaczków pocztowych wydanych z okazji igrzysk olimpijskich w Rzymie. W lewym górnym rogu znajduje się ciemnoniebieski, prostokątny znaczek pocztowy z ilustracją przedstawiającą rydwan prowadzony przez mężczyznę z długą brodą, trzymającego bat. W zaprzęgu są cztery konie. Pod nim jest zielony znaczek z trzema biegnącymi mężczyznami. Obok zielonego znaczka, po prawej stronie znajduje się bordowy znaczek z dwoma mężczyznami zgiętymi w talii, trzymającymi się za nadgarstki. Nad nim jest czerwony znaczek z mężczyzną trzymającym tyczkę oraz drugim mężczyzną trzymającym dysk. Każdy znaczek ma nadruk czterech olimpijskich kół, nachodzących na siebie oraz niemiecki napis dookoła.

RYHa7sgWS37l8

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Odpowiedź znajdziesz w materiale, w części o starożytnych igrzyskach w Olimpii.

Pokaż odpowiedź

Na znaczkach ukazano następujące konkurencje: wyścigi rydwanów, rzut oszczepem oraz dyskiem, biegi, zapasy.

Słownik pojęć

Marsjasz

Marsjasz

mityczny sylen słynący z pięknej gry na instrumentach. Wyzwał on na muzyczny pojedynek boga Apollina. Po przegranej bóg obdarł Marsjasza ze skóry.

RF8hKwnGrchMc

Fotografia przedstawia rzeźbę André Le Bruna pod tytułem „Marsjasz". Satyr Marsjasz, to nagi, szczupły mężczyzna z nogami kozła i małymi różkami na głowie. Na biodrach ma przepaskę z liści osłaniającą genitalia. Stoi przy konarze drzewa, do którego jest za lewą rękę przywiązany. Głowę ma odgiętą w tył, usta wykrzywia grymas. Prawą rękę, zgiętą w łokciu unosi do góry. Satyr opiera się o konar ściętego drzewa, który jest przykryty skórą lwa. Cała rzeźba jest ustawiona na podstawie z wyrytym nazwiskiem autora.

Parys

Parys

mityczny syn króla Troi Priama i Hekabe. Sędzia podczas sporu bogiń na weselu Tetydy. Wskazał Afrodytę jako najpiękniejszą, przekazując jej złote jabłko („sąd Parysa”). Późniejsze uprowadzenie ze Sparty Heleny stało się przyczyną wybuchu wojny trojańskiej. Parys zabił Achillesa, godząc go strzałą w piętę („pięta Achillesa”). Sam zginął od strzały Filokteta.

RDFLguS4DAZ4t

Na obrazie znajduje się postać męska i żeńska. Mężczyzna znajduje się po prawej stronie. Siedzi na łożu. Przez ramiona ma przerzucony niebieski płaszcz, a jego podbrzusze osłania kawałek czerwonej tkaniny. Na głowie ma miękką, czerwoną czapkę w kształcie stożka, a na stopach sandały. W lewej ręce trzyma drewnianą, bogato zdobioną lirę, a prawą dłonią trzyma lewe ramię kobiety. Mężczyzna ma średniej długości, jasne, kręcone włosy. Policzki ma lekko zaróżowione. Z uśmiechem spogląda na twarz kobiety, która opiera się na jego ramieniu. Jest ubrana w przeźroczystą szatę, zakończoną złotym szwem. Od pasa w dół ma założoną szatę w kolorze koralowym. Na stopach ma delikatne niebieskie sandały z rzemyków. Lewą nogę ma założoną na prawą i lewą stopę opiera na palcach. Ma długie, jasnobrązowe, kręcone włosy przewiązane opaską. W tle znajduje się ciemnogranatowa tkanina.

Pliniusz Młodszy

Pliniusz Młodszy

Gaius Plinius Caecilius Secundus zwany Młodszym – rzymski polityk i mówca, urodził się ok. 63 r. n.e. w Comum Novum. Po śmierci ojca został adoptowany przez wuja – Pliniusza Starszego. Do naszych czasów zachowała się jego bogata korespondencja (ponad 200 listów), m.in. z historykiem Tacytem i cesarzem Trajanem. To właśnie Tacytowi Pliniusz relacjonował w liście ostatnie chwile swego wuja, który zginął w czasie erupcji Wezuwiusza. Z cesarzem Pliniusz wymieniał listy w sprawie chrześcijan, pojawiających się coraz liczniej w zarządzanej przez niego prowincji.

R1GE1fIItxcck

Ilustracja ukazuje rzeźbę Pliniusza Młodszego. Mężczyzna siedzi z lewą ręką na kolanie, a w prawej trzyma tabliczkę. Jest ubrany w długą, zawijającą się szatę. Ma kręcone włosy. Po obu jego stronach znajdują się kolumny ze zdobieniami w kształcie postaci oraz twarzy. Nad kolumnami, w rogach wykuto dziecięce twarze. Belkowanie ozdobiono płaskorzeźbą ukazującą małe postaci dziecięce. Pod główną rzeźbą znajdują się trzy filary ozdobione nagimi ludzkimi postaciami.

• Winniczuk L., Słownik kultury antycznej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.

Notatki ucznia

Galeria

RCqHC2iJf87fX

Na fotografii został przedstawiony fragment czarnego kielicha z namalowanymi ciemnożółtymi postaciami zapaśników. Dwaj mężczyźni są nadzy, prawie klęczą. Ich nogi splatają się ze sobą. Mężczyzna po prawej stronie trzyma obiema rękami głowę drugiego. Drugi mężczyzna lewą rękę trzyma na ustach pierwszego. Scena jest dynamiczna, obaj mężczyźni przechylają się w lewą stronę. Ciemniejszym kolorem mają zarysowane mięsnie na brzuchu i nogach. Mają czarne, krótkie, kręcone włosy. Oprócz nich na kielichu przedstawiono również mężczyznę w długiej szacie, który stoi z prawej strony zapaśników. Jest on wpatrzony w toczącą się scenę. Szata odsłania jego umięśniony brzuch. Ma czarne, krótkie włosy i zarost. Trzyma się prawą ręką za głowę. Po lewej stronie znajduje się także częściowo widoczny mężczyzna w pozycji stojącej.

RSRdM5wGtKSFs

Na fotografii została ujęta grecka amfora przedstawiająca biegaczy w uzbrojeniu. Większa powierzchnia została pomalowana na jasnoczerwono, a mniejsza podstawa, rozszerzone ujście oraz dwie rączki po bokach, w górnej części naczynia są w czarnym kolorze. Najbardziej widoczne postaci to czterej mężczyźni z okrągłymi tarczami, maszerujący obok siebie. Na głowach każdy z nich ma hełm. Tarcza mężczyzny po prawej stronie jest czarna, z czerwonym obramowaniem oraz białym ptakiem w locie. Następny ma czerwoną tarczę z czarnym obramowaniem i białym punktem pośrodku. Kolejny ma białą tarczę z czerwonym obramowaniem, a ostatni mężczyzna ma czarną tarczę z czerwonym obramowaniem i białym detalem. Wszyscy zwróceni są w lewą stronę. Przed nimi, skrajnie po lewej stronie fragmentu amfory, stoi mężczyzna, zwrócony w ich stronę. Ma hełm i czarną szatę. Ponadto, w górnym pasie naczynia przedstawione zostały inne postaci, dwaj z nich to zapaśnicy. Naczynie jest zdobione różnorodnymi wzorami kwiatowymi i geometrycznymi.

RZZfLdoEbLiDY

Rzeźba Myrona pod tytułem „Dyskobol” przedstawia mężczyznę rzucającego dyskiem. Przyjmuje on zgiętą postawę, lewą dłoń kładzie na prawym kolanie, a lewą stopę opiera palcami na ziemi. Postać ma ciało idealne według greckich standardów piękna. Mężczyzna został przedstawiony nago, ma zarysowane mięśnie na całym ciele. Na jego torsie odznaczają się żebra, a na rękach- wystają żyły. Prawą rękę podnosi do góry, robiąc zamach dyskiem. Głowę ma skuloną w dół, skierowaną w stronę dysku. Ma krótkie, kręcone włosy i szczupłą twarz. Rzeźba stoi na niewielkim, okrągłym podeście. Postać jest podtrzymywana przez grubą kolumnę, sięgającą jej do pasa. Fotografia została zrobiona na tle szarej ściany.

R19JEbYFffiXo

Na obrazie Luca‑Oliviera Mansona pod tytułem „Posłaniec spod Maratonu” przedstawiony został mężczyzna przynoszący wieści Ateńczykom. Trzej Ateńczycy siedzą na kamiennej ławie, na podwyższeniu. Mają na sobie białe szaty, są częściowo nadzy. Na stopach mają sandały. Klaszczą w ręce i wymachują nimi w stronę tłumu otaczającego ławę. Posłaniec leży nagi na brzuchu przed stopami siedzących Ateńczyków, podciągając się ostatkami sił na rękach, aby spojrzeć im w oczy. Ma szczupłą postawę i krótkie, brązowe włosy. Prawą rękę ma podniesioną do góry, na jego ramieniu powiewa niebieski materiał. Tłum zdradza poruszenie. Niektórzy schylają się do posłańca, wyciągając do niego ręce. Inni podnoszą ręce do góry. Ktoś z tyłu podnosi dziecko na rękach. W tle znajduje się budynek z kolumnami, pomnik na podwyższeniu i inne budowle. Niebo zasnute jest ciemnymi chmurami.

RZyDSmYf0OKUj

Fotografia przedstawia grecką amforę. Na jasnoczerwonym tle zostały przedstawione cztery czarne konie w biegu. Za nimi, na rydwanie stoi mężczyzna trzymający lejce. Jest ubrany w białą krótką szatę. Ma zarysowane mięśnie rąk. Konie przednimi nogami kopią w powietrze, a tylne opierają na ziemi. Poruszają się synchronicznie. Mają wyraźnie zarysowane mięśnie, krótkie grzywy i uszy skierowane w tył. Naczynie sfotografowano na szarym tle.

R1Wnd4DU2CGAH

Ilustracja przedstawia rzymską mozaikę ukazująca walczących gladiatorów. Na mozaice nie zachowano perspektywy. Postaci znajdują się w różnych pozycjach, a każda ze scen ukazana osobno. Każdy gladiator ma u góry napisany typ, jaki reprezentuje w walce, np. ligentiosus, rodan, purpureus i inne. Z lewej strony, na górze został przedstawiony mężczyzna ubrany w białą krótką szatę, z podłużnym narzędziem w prawej dłoni. Stoi nad leżącym na pochyłej powierzchni mężczyzną z zasłoniętą twarzą. Pod nimi przedstawiono zawodnika z biczem i trójzębem. W centrum obrazu znajduje się dwóch walczących zawodników: jeden z nich kieruje w stronę drugiego uzbrojoną rękę. Nad nimi jest postać bardzo podobna do tej stojącej w lewym dolnym rogu. Również jest naga i również trzyma w prawej ręce bicz. Dalej w prawo znajduje się scena, w której mężczyzna znajdujący się na na szczycie pochyłej powierzchni bierze zamach na drugiego, leżącego na niej. Leżący ma hełm zasłaniający twarz; jest ubrany we wzorzyste ubranie; ma pas na brzuchu. Wyżej stoi podobna postać z batem. Skrajnie po prawej stronie znajduje się mężczyzna opierający się rękoma o ziemię.

ROCxfoREAdnJp

Fotografia przedstawia mozaikę przedstawiającą kobietę grającą w piłkę. Kobieta jest prawie naga, ma na sobie tylko przepaskę na biodrach i na piersiach. Stoi, lekko wychylona w tył. Prawą rękę ma wystawioną w kierunku piłki, a lewą trzyma za plecami. Ma włosy do ramion i prosty nos. Piłka jest czterokolorowa, podzielona na ćwiartki: czerwoną, żółtą, niebieską i zieloną. Mozaikę wykonano z drobnych elementów. Tło jest białe.

R1V0c1pBkgRsJ

Ilustracja przedstawia obraz Alexandra von Wagnera pod tytułem „Wyścigi rydwanów”. Na pierwszym planie został przedstawiony rydwan prowadzony przez szczupłą kobietę, trzymającą bat w dłoni. Prowadzi ona cztery konie, od lewej: ciemnoszarego, czarnego, jasnobrązowego i białego. Konie biegną szybko, nisko przy ziemi. Za nimi unosi się kurz. Konie biegną po okrągłym torze. Z przodu, z lewej strony leci koło, które wypadło z rydwanu. Dalej znajdują się inne rydwany. Powożący je wymachują biczami. Z lewej strony, w tle pierwszego rydwanu wyłaniają się zza zakrętu konie. Nad torem stoją trybuny wypełnione widzami. Powyżej przedstawiono długą kolumnadę.

RkPq8H5Uv2ZI0

Ilustracja przedstawia cztery znaczki z kolekcji niemieckich znaczków pocztowych wydanych z okazji igrzysk olimpijskich w Rzymie. W lewym górnym rogu znajduje się ciemnoniebieski, prostokątny znaczek pocztowy z ilustracją przedstawiającą rydwan prowadzony przez mężczyznę z długą brodą, trzymającego bat. W zaprzęgu są cztery konie. Pod nim jest zielony znaczek z trzema biegnącymi mężczyznami. Obok zielonego znaczka, po prawej stronie znajduje się bordowy znaczek z dwoma mężczyznami zgiętymi w talii, trzymającymi się za nadgarstki. Nad nim jest czerwony znaczek z mężczyzną trzymającym tyczkę oraz drugim mężczyzną trzymającym dysk. Każdy znaczek ma nadruk czterech olimpijskich kół, nachodzących na siebie oraz niemiecki napis dookoła.

RF8hKwnGrchMc

Fotografia przedstawia rzeźbę André Le Bruna pod tytułem „Marsjasz". Satyr Marsjasz, to nagi, szczupły mężczyzna z nogami kozła i małymi różkami na głowie. Na biodrach ma przepaskę z liści osłaniającą genitalia. Stoi przy konarze drzewa, do którego jest za lewą rękę przywiązany. Głowę ma odgiętą w tył, usta wykrzywia grymas. Prawą rękę, zgiętą w łokciu unosi do góry. Satyr opiera się o konar ściętego drzewa, który jest przykryty skórą lwa. Cała rzeźba jest ustawiona na podstawie z wyrytym nazwiskiem autora.

RDFLguS4DAZ4t

Na obrazie znajduje się postać męska i żeńska. Mężczyzna znajduje się po prawej stronie. Siedzi na łożu. Przez ramiona ma przerzucony niebieski płaszcz, a jego podbrzusze osłania kawałek czerwonej tkaniny. Na głowie ma miękką, czerwoną czapkę w kształcie stożka, a na stopach sandały. W lewej ręce trzyma drewnianą, bogato zdobioną lirę, a prawą dłonią trzyma lewe ramię kobiety. Mężczyzna ma średniej długości, jasne, kręcone włosy. Policzki ma lekko zaróżowione. Z uśmiechem spogląda na twarz kobiety, która opiera się na jego ramieniu. Jest ubrana w przeźroczystą szatę, zakończoną złotym szwem. Od pasa w dół ma założoną szatę w kolorze koralowym. Na stopach ma delikatne niebieskie sandały z rzemyków. Lewą nogę ma założoną na prawą i lewą stopę opiera na palcach. Ma długie, jasnobrązowe, kręcone włosy przewiązane opaską. W tle znajduje się ciemnogranatowa tkanina.

R1GE1fIItxcck

Ilustracja ukazuje rzeźbę Pliniusza Młodszego. Mężczyzna siedzi z lewą ręką na kolanie, a w prawej trzyma tabliczkę. Jest ubrany w długą, zawijającą się szatę. Ma kręcone włosy. Po obu jego stronach znajdują się kolumny ze zdobieniami w kształcie postaci oraz twarzy. Nad kolumnami, w rogach wykuto dziecięce twarze. Belkowanie ozdobiono płaskorzeźbą ukazującą małe postaci dziecięce. Pod główną rzeźbą znajdują się trzy filary ozdobione nagimi ludzkimi postaciami.

Rw2BYVdPBe91G

Ilustracja przedstawia greckie naczynie czarnofigurowe przedstawiające pankratiastów walczących pod okiem trenera oraz obserwatora autorstwa Tezeusza. Naczynie ma kolor jasnoczerwony, a postacie są w kolorze czarnym. Pośrodku są dwaj mężczyźni, którzy walczą ze sobą- obydwaj są w pozycji na czworaka. Mężczyzna na górze obejmuje tego na dole ręką za klatkę piersiową, a prawą rękę ma uniesioną do góry; drugi zaś obejmuje pierwszego za kark, a lewą ręką opiera się o ziemię. Mężczyźni są nadzy. Obydwaj mają przepasane dłonie. Na ich ciałach odznaczają się mięśnie. Obydwaj mają zarost i krótkie włosy. Na naczyniu przedstawiony został również trener, stojący po lewej stronie, również nagi, pokazujący otwartą dłonią w stronę walczących, a także obserwator ubrany w togę, stojący po prawej stronie, z wieńcem na głowie. Na naczyniu znajdują się również wzorzyste zdobienia.

Bibliografia

• Bernhard, M.L., Sztuka grecka V w. p.n.e., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975.

• Horatius Flaccus, Wybór poezyj, tłum. Jan Czubek, Kraków 1923

• Owidiusz, Rzymska elegia miłosna, tłum. Anna Świderkówna, Wrocław 2005.

• Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

• Winniczuk L., Słownik kultury antycznej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.

• Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009.

• Wybrane listy Pliniusza Młodszego, opracowanie: Piotr Liszkowicz, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 1912 r.