Poloneza czas zacząć
Przejdźmy do tematu
Piękne, bo polskie
Dzisiejsza lekcja rozpoczyna cykl zajęć o polskich tańcach narodowych. Obejrzyj film, który jest wprowadzeniem do tematu.
Polonez
1. 
Fotograf nieznany, portret Zofii Stryjeńskiej, przed 1920, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna
Grafika przedstawia parę tańczącą poloneza. Ilustracja znakomicie oddaje dystyngowany i uroczysty nastrój tego polskiego tańca narodowego. Zofia Stryjeńska, (Kraków 1891 - Genewa 1976) malarka, ilustratorka, scenograf - była jedną z barwniejszych postaci polskiego środowiska artystycznego w dwudziestoleciu międzywojennym. Cykl obrazów Tańce Polskie Stryjeńska namalowała w roku 1927.
Audiobook Polskie tańce narodowe - polonez
Wysłuchaj audiobooka, z którego dowiesz się o historii poloneza.
Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi na temat poloneza.
- Nazwa tańca „taniec polski”, później polonez będąca spolszczoną formą nazwy polonaise, używana była w Polsce dopiero od 1730 roku.
- Wiadomości dotyczące poloneza sprzed 1730 roku opierają się głównie na relacjach cudzoziemców i na piśmiennictwie pozapolskim, w którym podaje się ogólne wzmianki o obserwacji tańców wykonywanych na dworach królów polskich oraz w miastach.
- Z różnych relacji sprzed 1730 roku wynika, że taniec zaobserwowany na dworze polskim pod względem najogólniej ujętej realizacji ruchowej, był typem tańca chodzonego.
- Nie każdy taniec chodzony, nawet polskiego pochodzenia, to polonez.
- W zapisach muzycznych tego tańca utrwalonych przez cudzoziemców odnaleźć można następujące nazwy: Chorea Polonica, Paletto Polacho, Polnischer Tanz, Polonoise, Polonaise i Polonesso.
- Charakterystyczną cechą polonezów polskich XVIII wieku i początków XIX wieku jest powiązanie ich z tekstami patriotycznymi lub z historycznymi dziejami Polski.
- W instrumentalnych formach poloneza w XIX wieku już sam tytuł utworu był symbolem polskości i deklaracją patriotyczną kompozytora.
- Elementy poloneza w tańcach wiejskich o innej nazwie, związane są przede wszystkim z grupą tańców tzw. chodzonych o nazwach: chodzony, równy, wolny, wielki, pieszy, obchodny, do-przodka, polizon.
- Charakterystyczne cechy poloneza jako tańca towarzyskiego to podskoki, przytupy i bardzo szybkie wirowanie w parach.
- Przodujący tancerz przeplata motywy układu tanecznego z wyjątkowo trudnymi, popisowymi elementami akrobatycznymi.
Charakterystyka poloneza
Taniec ten jest wolnym, swobodnym pochodem tancerzy i tancerek, ustawionych para za parą i posuwających się krokiem zbliżonym do marsza, jednak odmiennym przez swą płynność ruchów i takt trójmiarowy.
Podczas czytania tekstu o charakterystycznych rytmach poloneza, klikaj w zapisy nutowe w celu ich odsłuchania. Następnie zagraj te rytmy na dowolnym instrumencie perkusyjnym niemelodycznym.
Najbardziej charakterystyczny dla poloneza, zwłaszcza wieku XVIII i XIX, jest powtarzający się schemat rytmiczny
1. {audio} Rytm poloneza
oraz zakończenie
1. {audio}
KadencjaKadencja w polonezie jest bardzo istotnym elementem tańca, jest muzycznym podkładem do ukłonu, który jest wielokrotnie powtarzany w czasie realizacji ruchowej tańca.
1. {audio}
1. {audio}
1. {audio}
Inny charakterystyczny rytm poloneza to
1. {audio}
przechodzący w dalszym przebiegu w rytmy
1. {audio}
1. {audio}
Cechą charakterystyczną tych wszystkich rytmów polonezowych jest stała jednolita pulsacja rytmiczna sześciu ósemek w takcie.
Wysłuchaj nagrań i wskaż te, które są w rytmie poloneza. Uwaga, wszystkie rytmy są w poniższym nagraniu i oddziela je krótka przerwa.
- Nagranie nr 1
- Nagranie nr 2
- Nagranie nr 3
- Nagranie nr 4
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Polonez w muzyce ludowej
Charakterystyczną cechą polonezów ludowych jest to, że w większości posiadają tekst o różnej treści, ale nie patriotycznej. To jest ich znamienna cecha, różniąca je od później powstałych polonezów dworskich, czyli szlacheckich. Polonez ludowy to przede wszystkim taniec chodzony, nigdy skakany. Tempo w tych polonezach jest powolne, a w całej melodii powtarza się jeden schemat rytmiczny, najczęściej o jednakowych równych wartościach rytmicznych w takcie. Polonezy te odznaczają się wielką prostotą i jednostajnością. Zależnie od regionu Polski, rytm polonezów był urozmaicany, występowały w nim także synkopysynkopy.
Charakterystyczne rytmy polonezów ludowych:
1. {audio}
lub
1. {audio}
Kadencja
1. {audio}
lub
1. {audio}
Taniec „chodzony” był integralną częścią obrzędu weselnego i przewijał się w wielu innych obrzędach. Jako taniec weselny, otrzymywał różne nazwy, zależnie od swego przeznaczenia. W tańcu przodował mężczyzna stateczny, żonaty. Posłuchaj melodii z Lubelskiego, zanotowanej przez Oskara KolbergaOskara Kolberga, polskiego etnografaetnografa. Kolberg w tytule zanotował: Polski, chodzony, weselny.
1. {audio}
Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi dotyczące poloneza ludowego.
- Polonezy ludowe najczęściej posiadają tekst.
- Polonezy ludowe są wyraźnie szybsze od dworskich, występują w nich liczne podskoki.
- Polonezy ludowe odznaczają się wielką prostotą i jednostajnością.
- Taniec „chodzony” był integralna częścią obrzędu weselnego.
- Bez względu na region rytm polonezów ludowych w całej Polsce był taki sam i nie podlegał żadnym modyfikacjom.
Polonez w muzyce artystycznej
Utwory muzyki klasycznej, którym kompozytor nadaje cechy tańców nazywamy tańcami stylizowanymi. Utwory te są przeznaczone do słuchania, a nie do tańca. Najwięcej takich utworów zostało napisanych w czasie, kiedy Polska znajdowała się pod zaborami. Ten okres w sztuce to romantyzm. Wówczas pisanie takich utworów było przejawem patriotyzmu kompozytora i pełniło funkcję wspierania tożsamości narodowej Polaków. Podczas słuchania utworów, staraj się zwrócić uwagę na charakterystyczne cechy poloneza, o których dowiedziałeś się w poprzedniej części lekcji: metrummetrum, tempotempo, charakter, akcentyakcenty, nastrój itp.
Fryderyk Chopin
Fryderyka ChopinaFryderyka Chopina uważa się powszechnie za kompozytorakompozytora, który najpełniej potrafił w swojej twórczości oddać ducha muzyki polskiej. Wiele jego utworów już w tytule zawiera nazwę tańców narodowych. Chopin skomponował 16 polonezów.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie Poloneza A‑dur op. 40 nr 1, autorstwa Fryderyka Chopina. Nagrany utwór to chyba najbardziej znany Polonez Chopina. Tu wykonany jest w wersji oryginalnej, czyli na fortepianie. Polonez jest bardzo dynamiczny, dumny i majestatyczny. Może budzić skojarzenia z muzyką militarną. Motywy, na których zbudowana jest pierwsza część wielokrotnie, z niewielkimi modyfikacjami, powtarzają się, ale za każdym razem są zagrane coraz dobitniej. Daje to poczucie narastania napięcia przez 3 motywy, a potem jego rozładowanie. I znowu: napięcie narasta, a potem muzyka łagodnieje i opada. Cześć druga pozornie wydaje się trochę spokojniejsza, ale jest jeszcze bardziej sugestywna i dobitna, wzniosła i majestatyczna. Część 3 jest identyczna jak część pierwsza, tylko krótsza.
Posłuchaj Poloneza A dur, Op. 40 nr 1 zwanego Militarnym. Jest to polonez napisany w duchu heroicznym, rycerskim, słychać w nim odgłosy muzyki militarnej. Podobno sam Chopin uważał go za poloneza koronacyjnego wierząc w to, że Polska z czasem odzyska niepodległość.
Stanisław Moniuszko
Stanisław Moniuszko w swoich operach oddał charakter muzyki polskiej poprzez umieszczenie w nich polonezów i mazurów, a także poruszane w nich treści od patriotycznych po społeczne. Posłuchaj fragmentu poloneza z operyopery Halka, w której Moniuszko poruszył problem miłości ludzi pochodzących z różnych warstw społecznych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu fragment opery Halka „Niechaj żyje para młoda”. Utwór rozpoczyna się wstępem w rytmie charakterystycznym dla poloneza wykonanym przez orkiestrę symfoniczną. Później męski głos śpiewa: Niechaj żyje para młoda, przy zaręczyn tych obrzędzie! Wieczna miłość, wieczna zgoda w młodem stadle niechaj będzie. Później ten sam tekst śpiewa radośnie i majestatycznie męski chór.
Posłuchaj poloneza skomponowanego przez Stanisława Moniuszkę.
Wojciech Kilar to współczesny polski pianista oraz kompozytor muzyki poważnej i filmowej. Muzyka filmowa zajmuje w twórczości Kilara dominujące miejsce, chociaż sam kompozytor osobiście uważał ten nurt twórczości jako typowo użytkowy. Komponował muzykę do filmów fabularnych, seriali, animacji i dokumentów.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu Polonez z filmu „Pan Tadeusz”, autorstwa Wojciecha Kilara. Utwór rozpoczyna się wstępem w rytmie charakterystycznym dla poloneza granym forte przez całą orkiestrę. Po czterech taktach bardzo głośnego wstępu, muzyka cichnie, a rytm poloneza podtrzymują instrumenty smyczkowe. Na tym tle majestatyczną i piękną melodię gra obój. Potem tę melodię powtarzają flety, a jeszcze później trąbka. Drugi motyw utworu wykonują smyczki. Drugie wejście tematu zagrane jest dużo głośniej, rytm podkreślają puzony i instrumenty perkusyjne: bęben, talerze i werbel.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu Polonez z filmu „Pan Tadeusz”, autorstwa Wojciecha Kilara. Utwór rozpoczyna się wstępem w rytmie charakterystycznym dla poloneza granym forte przez całą orkiestrę. Po czterech taktach bardzo głośnego wstępu, muzyka cichnie, a rytm poloneza podtrzymują instrumenty smyczkowe. Na tym tle majestatyczną i piękną melodię gra obój. Potem tę melodię powtarzają flety, a jeszcze później trąbka. Drugi motyw utworu wykonują smyczki. Drugie wejście tematu zagrane jest dużo głośniej, rytm podkreślają puzony i instrumenty perkusyjne: bęben, talerze i werbel.
Dopasuj tytuły utworów do odtwarzanych fragmentów. Zwróć uwagę, że wszystkie utwory znajdują się w poniższym odtwarzaczu, a każdy utwór poprzedzony jest krótką przerwą.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu trzy fragmenty utworów: Poloneza A‑dur Fryderyka Chopina, Poloneza „Niechaj żyje młoda para” Stanisława Moniuszko i Poloneza z filmu „Pan Tadeusz” Wojciecha Kilara.
Podaj najbardziej powszechną nazwę poloneza obowiązującą w wersji ludowej.
Odpowiedź:
Nazwa tego tańca to ................
Odpowiadaj na pytania i przechodź do kolejnych etapów gry.
Wysłuchaj fragmentu Poloneza Pożegnanie Ojczyzny Michała Kleofasa Ogińskiego. Zapamiętaj melodię pierwszych 4 taktów. Wyklaszcz rytm pierwszych 4 taktów tego utworu.
Wykonajcie kilka podstawowych kroków, figur i układów tanecznych poloneza. W tym celu skorzystajcie z filmu, który znajduje się na początku strony lub wyszukajcie inny materiał instruktażowy.
Krakowiak
Rodowód krakowiaka
Krakowiak, taniec ludowy ziemi krakowskiej, jeden z polskich tańców narodowych, utrzymany w takcie 2/4, średnim tempie, zawierający charakterystyczne synkopy. W muzyce ludowej krakowiak rozpoczyna się przyśpiewką, opartą zwykle na 4 dwutaktowych frazach 6‑zgłoskowych, wykonywaną przed tańcem (czasem rubato), podejmowaną następnie przez kapelę, która nadaje jej skoczny rytm, a nieraz wprowadza motywy punktowane. Nazwa krakowiak, prawdopodobnie nieludowego pochodzenia, pojawiła się XVIII wieku, na określenie dwumiarowych tańców krakowskich o różnych lokalnych nazwach tworzonych od właściwości choreotechnicznych (np. mijany, suwany, dreptany, przebiegany, ścigany) lub od miejscowości (skalmierzak, szopieniak, wiśliczak, proszowiak). Początkowo nazwą krakowiak określano zarówno melodie z synkopami, jak i (rzadziej) bez synkop, później zwykle te pierwsze. […] W XVIII wieku rytmy krakowiaka przeniknęły do muzyki symfonicznej, a zwłaszcza do twórczości wodewilowej. W końcu XVIII i na początku XIX wieku krakowiak stał się popularny zwłaszcza w muzyce scenicznej. Powstało wówczas i rozpowszechniło się wiele krakowiaków o sentymentalnej lub patriotycznej treści; z tej tradycji wyrósł m.in. popularny krakowiak „Albośmy to jacy tacy”.
Źródło: red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
Utwórz dwa zbiory nazw tańców, z których wywodzi się krakowiak. W pierwszym zbiorze zbierz nazwy, które były tworzone od nazw miejscowości, w drugim zbiorze te, które były tworzone od ich właściwości choreotechnicznych, czyli od schematów ruchowych danego tańca - kroków i ich układu w przestrzeni.
proszowiak, suwany, szopieniak, ścigany, skalmierzak, mijany, przebiegany, dreptany, wiśliczak
| Nazwy tańców utworzone od nazw miejscowości | |
|---|---|
| Nazwy tańców utworzone od właściwości choreotechnicznych |
Posłuchaj pieśni Albośmy to jacy tacy, o której czytałeś w tekście źródłowym i rozwiąż zadanie. Wskaż wszystkie odpowiedzi dotyczące krakowiaka.
- Krakowiak to taniec ludowy
- Krakowiak to taniec narodowy
- Krakowiak ma metrum 2/4
- Krakowiak jest utrzymany w średnim tempie
- W krakowiaku występują synkopy
- Krakowiak wywodzi się z ziemi krakowskiej
- Krakowiak wywodzi się z różnych tańców lokalnych
- Krakowiak ma metrum ¾
- Krakowiak jest utrzymany w wolnym tempie
- Krakowiak wywodzi się ze Śląska
Synkopa
Krakowiak to taniec, w którym nieodłącznym elementem są synkopy. Synkopa to zjawisko rytmiczne, które polega na przesunięciu akcentu w takcie na dźwięk nieakcentowany, czyli z mocnej na słabą część taktu, poprzez przedłużenie dźwięku nieakcentowanego.
Charakterystyczne rytmy krakowiaka
Posłuchaj jak brzmi wielokrotnie powtarzana synkopa złożona z ósemki – ćwierćnuty – ósemki, a następnie razem z nagraniem powtarzaj w tym samym rytmie wyraz „synkopa” rozdzielając na sylaby: syn – ko – pa. Jak już dobrze opanujesz rytmiczne wypowiadanie wyrazu synkopa, kontynuuj rytmizowanie w tym rytmie innych wyrazów, które składają się z trzech sylab, np.: ma – li – na, dziew – czy – na, cyt – ry – na; lub imion np. Ka – mi – la; Sa – bi – na; Mar – ty – na itp. Ćwiczenie wykonaj również przy pomocy sylab ti - ta - ti gdzie sylaba ti odpowiada ósemce a sylaba ta ćwierćnucie.
Wskaż, w taktach zapisu nutowego znajdują się synkopy.
Krakowiak w twórczości ludowej
W Krakowskiem, w folklorzefolklorze muzycznym duże znaczenie miała muzyka instrumentalna. U schyłku XIX wieku kapela ludowakapela ludowa składała się tu ze skrzypiecskrzypiec i małych basówbasów. Z czasem powiększano ilość skrzypiec, dzieląc je na pierwsze i drugie, basy zaś zastąpiono kontrabasem. Następnie do kapeli włączono klarnetklarnet, trąbkętrąbkę, harmonięharmonię lub akordeonakordeon a nawet heligonkęheligonkę.
Posłuchaj krakowiaka w wykonaniu kapeli ludowej w składzie: skrzypce pierwsze, skrzypce drugie, klarnet, trąbka, kontrabas.
Krakowiak w piosence
Posłuchaj współczesnego zespołu ludowego Krakusy w piosence Płynie Wisła, płynie. Zwróć uwagę na synkopowany rytm, brzmienie instrumentów oraz na tekst pieśni śpiewanej gwarą, czyli specyficzna odmianą języka narodowego w danym regionie.
Dokończ zdanie.
Terytorialna odmiana języka narodowego to .............
Jedna z najpiękniejszych i najbardziej znanych polskich pieśni patriotycznych napisanych w rytmie krakowiaka nosi tytuł Płynie Wisła, płynie. Pieśń ta powstała w drugiej połowie XIX wieku. Pełniła ona rolę wychowawczą w trudnych dla Polaków momentach w historii kraju i narodu. W pieśni tej ukazana jest miłość Polaków do Ojczyzny, religii i domu rodzinnego. Posłuchaj tej pieśni i przeczytaj uważnie tekst. Próbuj śpiewać z nagraniem.
Płynie Wisła, płynie
Płynie Wisła, płynie po polskiej krainie.
Po polskiej krainie
A dopóki płynie Polska nie zaginie!
A dopóki płynie Polska nie zaginie!Nad moją kolebką Matka się schylała
Matka się schylała
I mówić pacierza wcześnie nauczała.
I mówić pacierza wcześnie nauczała.„Ojcze nasz” i „Zdrowaś' i Skład Apostolski,
I Skład Apostolski,
Bym do samej śmierci kochał naród polski.
Bym do samej śmierci kochał naród polski.Bo ten naród polski ma ten urok w sobie:
Ma ten urok w sobie:
Kto go raz pokochał, Nie zapomni w grobie.
Kto go raz pokochał, Nie zapomni w grobie.
Krakowiak w muzyce poważnej
Krakowiaka pisało wielu polskich kompozytorów, m.in.:
Fryderyk ChopinFryderyk Chopin – Krakowiak na fortepian z orkiestrą
Ignacy DobrzyńskiIgnacy Dobrzyński – w finale Symfonii na tematy polskie
Zygmunt NoskowskiZygmunt Noskowski – Krakowiak na fortepian na 4 ręce
Ignacy Jan PaderewskiIgnacy Jan Paderewski– Krakowiak fantastyczny
Karol SzymanowskiKarol Szymanowski– Krakowiak na fortepian
Fryderyk Franciszek Chopin
Rondo à la Krakowiak – utwór na fortepianfortepian i orkiestrę Chopin dedykował księżnej Annie z Sapiehów Adamowej Czartoryskiej. Oryginalny rękopis partytury znajduje się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.
Krakowiak ma kształt ronda. Jego temat główny, czyli refren, jest w tej kompozycji najbardziej typowym krakowiakiem: tańcem żywym, przekornym dzięki licznym synkopom, zadzierżystym i pełnym rozmachu. Jego melodia nie jest wprawdzie cytatem, ale każdemu, kto zna Albośmy to jacy tacy, wydaje się tej melodii bliska.
W chwili, gdy Chopin komponował swoje krakowskie Rondo – tytułowy taniec prowadził żywot, rzec można, dwoisty: jego ludowe pochodzenie i wiejska żywotność była dla wszystkich oczywista. Jednak od końca poprzedniego wieku – kiedy to wkroczył na salę balową, podniesiony do rangi tańca towarzyskiego - trwał na niej wspólnie z polonezem i mazurem, tworząc potrójny kanon tańców narodowych. Dokładnie w roku, w którym Chopin położył datę pod ostatnim taktem partytury Ronda à la Krakowiak, Kazimierz Brodziński w eseju zatytułowanym O tańcach narodowych dawał barwny opis tańca, o którym mowa. Konkretnego i zwięzłego opisu Krakowiaka dostarcza w ćwierć wieku później Oskar Kolberg: „Taniec idzie wedle melodii częściej rzewnej niż wesołej, w takcie na 2/4, z naciskiem na drugiej i czwartej, więc słabej ósemce taktu lub na obu ćwierćnutach.”
Autor: Mieczysław Tomaszewski
Cykl audycji „Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie”
Polskie Radio II
Źródło: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/composition/detail/page/2/id/50 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Wskaż takty z synkopami we fragmencie Ronda à la Krakowiak Fryderyka Chopina.
Ignacy Jan Paderewski
Ignacy Jan Paderewski był wybitnym kompozytorem i wirtuozemwirtuozem fortepianu. Z okazji 500. rocznicy bitwy pod Grunwaldem ufundował w Krakowie Pomnik Grunwaldzki, który został odsłonięty w 1910 roku, w obecności ponad 150 tysięcy osób. Paderewski wygłosił wówczas przemówienie o charakterze niepodległościowym. W odradzającej się Polsce sprawował funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych. Po wybuchu II wojny światowej Paderewski wszedł w skład władz Polski na uchodźstwie. Posłuchaj Krakowiaka Fantastycznego.
Karol Szymanowski
Karol Szymanowski to wybitny przedstawiciel Młodej PolskiMłodej Polski. W jego twórczości wyróżniamy okres, kiedy był zafascynowany folklorem Podhala, Kurpiów, Kujaw i Mazowsza. Podhalem zafascynował się do tego stopnia, że przez kilka lat mieszkał w Zakopanem w willi Atma, w której obecnie znajduje się muzeum jego imienia. Posłuchaj krakowiaka, w którym odzywają się muzyczne echa góralskie.
Wskaż wszystkie polskie tańce narodowe w metrum 2/4.
- Krakowiak
- Polonez
- Mazur
- Kujawiak
- Oberek
- Polka
Wysłuchaj utwór Krakowiaczek
Synkopowane imiona. Na tablicy wypiszcie imiona kilku uczniów, następnie sprawdźcie, które z nich można wymówić w rytmie synkopy.
Czy zaznaczone rytmy zawierają synkopę?
- Tak
- Nie
Wysłuchaj fragment krakowiaka. Następnie odtwórz nagranie raz jeszcze i wyklaszcz z muzyką charakterystyczne synkopy.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu skoczny i żywy krakowiak. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce grają skoczną melodię, klarnet improwizuje, ozdabiając melodię drobnymi wartościami rytmicznymi, akordeon i kontrabas utrzymują żwawe tempo w metrum dwie czwarte.
Wykonajcie kilka podstawowych kroków, figur i układów tanecznych krakowiaka. W tym celu skorzystajcie z filmu, który znajduje się na początku strony lub wyszukajcie inny materiał instruktażowy.
Mazur
Mazur to żywy i skoczny polski taniec w metrum trójdzielnym, w takcie ¾. Cechą charakterystyczną mazura jest akcent na pierwszej i trzeciej części taktu. Nazwa tańca wywodzi się od obszaru Mazowsza, gdzie powstał. Jako taniec szlachty nie wydaje się, aby jego rodowód sięgał czasów dalszych jak czasy za panowania Zygmunta III. Wcześniejszych śladów mazura, tak jak i oberka, szukać można w tańcach o nazwach: wyrwany, wyrwaniec. Pierwsze mazury, aż do 1825 roku były krótkie, liczyły przeciętnie 16‑32 taktów, a ich forma była zbliżona do tańców ludowych. Melodyka mazura jest niespokojna, z ostro podkreślonymi i zarysowanymi motywami. Mazur przewijał się przez polskie salony, zachwycając inne nacje bogactwem elementów ruchowych. Figurom mazura, podobnie jak i poloneza, przypisywano symboliczne znaczenie. Jest w nim zatem żywioł wojenny połączony z miłosnym. Wielka ilość figur tanecznych, najrozmaitszych rozwiązań przestrzennych oraz szybkie tempo mazura, wymagają niezwykłej sprawności tancerzy. Jest to popis męskiej zręczności i temperamentu, a zarazem elegancji, gracji i wdzięku kobiety. Poszczególne figury tańca, chociaż z góry ułożone, są nasycone improwizacją tancerza.
1.
Zwróć uwagę na zmienne akcenty zaznaczone znakiem >
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu skoczny i rytmiczny mazur. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Mazur ma bardzo wyraźny rytm w metrum trzy czwarte. Akcenty przypadają czasami na słabych częściach taktu. Utwór rozpoczyna się rytmiczną przygrywką.
Wysłuchaj fragmentu mazura i zwróć uwagę na cechy tańca.
Szczególnie w wieku XIX rozbudowano symbolikę mazura. Tańczono go w salonach wyłącznie przy muzyce instrumentalnej, czyli jego charakter był wyrażany przez figury i żywiołowość ruchu. Jednak pieśń, która się oddzieliła od mazura, nie zaginęła w tej formie, czego przykładem jest nasz hymn - Mazurek Dąbrowskiego, Ostatni Mazur, Mazur Chłopickiego i inne. Mazur, jako taniec polskiej szlachty, pokazywany był też w operach, np. Straszny dwór, Halka - Moniuszki. Niemal wszyscy nasi kompozytorzy tworzyli pieśni i tańce w formie mazura.
Nazwa mazurekmazurek jest pokrewna z nazwą polskiego tańca narodowegotańca narodowego - mazuramazura. To krótki utwór muzyczny o charakterze stylizowanego tańca. Pod względem rytmicznym jest podobny do mazura, ale zawiera też elementy innych tańców narodowych. Największy zbiór mazurków skomponował Fryderyk Chopin.
Przyjrzyj się poniższej ilustracji i zwróć uwagę na strój do tańca narodowego – mazura. Aby zdobyć dodatkowe informacje klikaj na interaktywne punkty.
Wysłuchaj utwór Mazurek D‑dur op. 33 nr 3, który ma zróżnicowane tempo. Utwór przeplatany jest żywiołowością oberka i wolniejszego mazura. W czasie słuchania utworu zwróć uwagę na jego tempo i styl gry na instrumencie.
Oberek
Oberek to najszybszy polski taniec narodowy. Ma wesołą melodię i utrzymany jest w metrummetrum 3/4 lub 3/8.
Oberek występuje przede wszystkim na Kujawach i Mazowszu, ale można go spotkać również w innych regionach Polski. Nazywa się go nieraz owijokiem, obracanym, obyrtanym, wywijanym, okrągłym i zawijasem od obracanych figur, które wykonują tancerze. Tańczące pary szybko i efektownie wirują, a od czasu do czasu słychać przytupy i pokrzykiwania. Taniec jest bardzo żywy, radosny i kipi temperamentem. Czasami jest wykonywany po spokojnym kujawiaku.
Oberek dopiero pod koniec XIX wieku stał się tańcem różnych warstw społecznych, chociaż pierwsze wzmianki o „obertasie” pochodzą z wieku XVII. Jego bardzo szeroki zasięg w kraju sprawił, że nie dawano mu nazwy pochodzącej od regionu, jak w przypadku krakowiaka, mazura, kujawiaka.
W swoim naturalnym kontekście (zabawy, wesela) zanikł w drugiej połowie XX wieku.
Oberek polega na szybkich obrotach par tańczących w miejscu lub wirujących w przestrzeni. Dotyczy to oczywiście kroku zasadniczego. Jeśli chodzi o akcent w oberku albo wszystkie części są jednakowo akcentowane, albo druga i trzecia część. Kobieta tańczy cały czas krokiem zasadniczym. Mężczyzna urozmaica taniec wplatanymi doń hołubcamihołubcami i mocniejszymi stąpnięciami.
Strój mężczyzn składa się z butów z cholewą, pasiastych spodni, wełnianego pasa, białej koszuli (bielunki), kamizelki ozdobionej sznurkami (lejbika), kapelusza okręconego wstążką. Natomiast kobiecy z trzewików, pasiastej zapaski, aksamitnego gorsetu, szerokiej spódnicy, białej koszuli, chusty (jedwabnicy).
Wysłuchaj utwor „Cebulka”. Zwróć uwagę na cechy tańca.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie tańca ludowego „Cebulka". Żywy i wesoły utwór, w metrum trójdzielnym, wykonywany przez kapelę w składzie: klarnet, skrzypce, akordeon.
Wysłuchany utwór Cebulka ma cechy ludowego tańca – oberka: żywe tempo, metrum 3/8 i charakterystyczny wstęp rytmiczny:
Wysłuchaj wstępu rytmicznego. Klaskaj rytm razem z nagraniem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie wstępu rytmicznego. Zagrany na klawesach czterotaktowy rytm, w metrum trzy ósme. Dwa pierwsze takty składają się z ćwierćnuty i ósemki. Dwa ostatnie takty z trzech ósemek.
Oberek w muzyce artystycznej
Grażyna Bacewicz
Grażyna Bacewicz to wybitna polska kompozytorka i skrzypaczka. Jest przedstawicielem polskiej muzyki poważnej XX wieku.
Wysłuchaj oberka w wersji artystycznej. Zwróć uwagę na cechy tańca i aparat wykonawczy.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie dźwiękowe. Bardzo szybki, ognisty utwór, wykonywany przez skrzypka i pianistę. Utwór rozpoczyna pianista, grając akompaniament w rytmie i charakterze oberka. Partia skrzypiec robi wrażenie bardzo trudnej technicznie. Skrzypek gra, używając różnych technik: gra smyczkiem, pizzicato, używa flażoletów.
Zapoznaj się z opisem oberka w wersji artystycznej. Zwróć uwagę na cechy tańca i aparat wykonawczy.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie dźwiękowe. Bardzo szybki, ognisty utwór, wykonywany przez skrzypka i pianistę. Utwór rozpoczyna pianista, grając akompaniament w rytmie i charakterze oberka. Partia skrzypiec robi wrażenie bardzo trudnej technicznie. Skrzypek gra, używając różnych technik: gra smyczkiem, pizzicato, używa flażoletów.
Witold Lutosławski
Witold Lutosławski polski kompozytor tworzący po drugiej wojnie światowej, komponował wiele piosenek dla dzieci, między innymi Taniec, który swoją stylistyką nawiązuje do oberka.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie piosenki „Taniec” autorstwa Witolda Lutosławskiego. Piosenkę wykonuje kobieta, śpiewająca sopranem i pianista. Utwór rozpoczyna się charakterystyczną dla oberka przygrywką, wykonaną na fortepianie. Pierwsza i druga zwrotka są żywe i opowiadają o tym, jak sprzęty domowe: stołek, dzbanek, wiaderko, talerz, piec tańczą oberka. Trzecia zwrotka ma zupełnie inny charakter, jest refleksyjna, spokojna. Tekst opowiada o miotle, która boi się tańczyć. Czwarta zwrotka ma charakter taki sam jak pierwsza i druga, opowiada o tym, że miotła odważyła się zatańczyć.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie piosenki „Taniec” autorstwa Witolda Lutosławskiego. Piosenkę wykonuje kobieta, śpiewająca sopranem i pianista. Utwór rozpoczyna się charakterystyczną dla oberka przygrywką, wykonaną na fortepianie. Pierwsza i druga zwrotka są żywe i opowiadają o tym, jak sprzęty domowe: stołek, dzbanek, wiaderko, talerz, piec tańczą oberka. Trzecia zwrotka ma zupełnie inny charakter, jest refleksyjna, spokojna. Tekst opowiada o miotle, która boi się tańczyć. Czwarta zwrotka ma charakter taki sam jak pierwsza i druga, opowiada o tym, że miotła odważyła się zatańczyć.
Wysłuchaj obu wersji utworu Taniec. Pierwszy z nich został wykonany przez śpiewaczkę z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego, drugi utwór został wykonany przez Dorotę Miśkiewicz.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie piosenki „Taniec” autorstwa Witolda Lutosławskiego. Piosenkę wykonuje kobieta, śpiewająca sopranem i pianista. Utwór rozpoczyna się charakterystyczną dla oberka przygrywką, wykonaną na fortepianie. Pierwsza i druga zwrotka są żywe i opowiadają o tym, jak sprzęty domowe: stołek, dzbanek, wiaderko, talerz, piec tańczą oberka. Trzecia zwrotka ma zupełnie inny charakter, jest refleksyjna, spokojna. Tekst opowiada o miotle, która boi się tańczyć. Czwarta zwrotka ma charakter taki sam jak pierwsza i druga, opowiada o tym, że miotła odważyła się zatańczyć.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie piosenki „Taniec" autorstwa Witolda Lutosławskiego w wykonaniu Doroty Miśkiewicz i zespołu Kwadrofonik. Utwór rozpoczyna się znacząco rozbudowaną wersją przygrywki, wykonywaną przez cymbały, fortepian, perkusję. Rytm charakterystyczny dla oberka narasta, tworzy wrażenie porywającego tańca. Wokalistka śpiewa inaczej niż śpiewaczka, głosem pasującym do muzyki pop lub jazzowej. Ściszenie przed trzecią zwrotką jest bardzo duże. Po trzeciej zwrotce wokalistka śpiewa improwizowaną wokalizę. Muzyka przyspiesza i bardzo się rozkręca. Czwarta zwrotka jest bardzo dynamiczna.
Opisz swoimi słowami jak jest główna różnica w interpretacji wokalnej tych utworów?
Zapoznaj się z informacjami na temat nagrań dwóch wersji utworu Taniec. Pierwsza z nich została wykonana przez śpiewaczkę z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego, druga została wykonana przez Dorotę Miśkiewicz. Opisz swoimi słowami jak jest główna różnica w interpretacji wokalnej tych utworów?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie piosenki „Taniec” autorstwa Witolda Lutosławskiego. Piosenkę wykonuje kobieta, śpiewająca sopranem i pianista. Utwór rozpoczyna się charakterystyczną dla oberka przygrywką, wykonaną na fortepianie. Pierwsza i druga zwrotka są żywe i opowiadają o tym, jak sprzęty domowe: stołek, dzbanek, wiaderko, talerz, piec tańczą oberka. Trzecia zwrotka ma zupełnie inny charakter, jest refleksyjna, spokojna. Tekst opowiada o miotle, która boi się tańczyć. Czwarta zwrotka ma charakter taki sam jak pierwsza i druga, opowiada o tym, że miotła odważyła się zatańczyć.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Nagranie piosenki „Taniec" autorstwa Witolda Lutosławskiego w wykonaniu Doroty Miśkiewicz i zespołu Kwadrofonik. Utwór rozpoczyna się znacząco rozbudowaną wersją przygrywki, wykonywaną przez cymbały, fortepian, perkusję. Rytm charakterystyczny dla oberka narasta, tworzy wrażenie porywającego tańca. Wokalistka śpiewa inaczej niż śpiewaczka, głosem pasującym do muzyki pop lub jazzowej. Ściszenie przed trzecią zwrotką jest bardzo duże. Po trzeciej zwrotce wokalistka śpiewa improwizowaną wokalizę. Muzyka przyspiesza i bardzo się rozkręca. Czwarta zwrotka jest bardzo dynamiczna.
Wysłuchaj utwory i podaj właściwy tytuł:
| W. Lutosławski, Taniec | |
| G. Bacewicz Oberek na skrzypce i fortepian | |
| Oberek Cebulka |
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Spośród podanych cech, wybierz trzy, które określają oberka:
- chodzony
- żywy
- spokojny
- poważny
- obracany
- radosny
Uzupełnij części stroju do oberka:
spodnie, koszula, spódnica, pas, lejbik, z cholewą, jedwabnica, kapelusz, bielunka, trzewiki, zapaska, gorset
strój męski – buty ...................., pasiaste ...................., wełniany .................... , biała koszula ...................., kamizelka ozdobiona sznurkami .................... , .................... okręcony wstążką
strój damski – buty - ...................., pasiasta .................... , aksamitny .................... , szeroka .................... , biała .................... , chusta ....................
Kujawiak
Kujawiak - to taniec narodowy wywodzący się z ludowych tańców weselnych z regionu Kujaw. Taniec określa się także jako kołysany lub kolebany. Nastrojowa, liryczna melodia w metrum trójdzielnym nadaje mu zalotny charakter. Kroki taneczne oparte są głównie na łagodnym chodzie i obrotach, tylko muzyczne akcenty podkreślane są przez mocniejsze przytupywania. Podstawowym krokiem w kujawiaku jest trójkrok chodzony (w jednym takcie wykonuje się trzy kroki taneczne). Polega on na chodzie w rytmie ćwierćnut na lekko ugiętych nogach. Jest tańcem spokojnym w metrum trójdzielnym. W narodowej formie kujawiaka, rozwiniętej poza środowiskiem wiejskim, odnajdujemy wiele cech muzycznych typowych dla mazura, oberka i chodzonego. Z mazurem i oberkiem łączą kujawiaka podobne ukształtowanie rytmiczne, ale różnicuje powolne tempo, melodyka zbliżona do konstrukcji tańców chodzonych o stopniowo wznoszącej się linii melodycznej, oraz inny sposób akcentowania. Zakończenie tańca zbliża się rytmicznie do mazura, ale posiada zupełnie inny wyraz ze względu na powolne tempo tańca. Melodie kujawiaków często oparte są na tonacjach molowych, przez co wydają się smętne. Większe jeszcze niż muzyczne są różnice ruchowe kujawiaka narodowego i wiejskiego. Ten ostatni był tańcem złożonym z kilku tańców. Tradycyjny typ składał się z wielu części (powolny, chodzony, żywy, wirowy). Największą popularnością Kujawiak cieszył się na przełomie XIX i XX wieku.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu smutny i wolny kujawiak. Utwór wykonuje kapela w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce i klarnet snują smętną melodię. Pozostałe instrumenty wykonują akompaniament w metrum trzy czwarte.
Wysłuchaj kujawiaka. Zwróć uwagę na cechy tańca.
Zapoznaj się z opisem kujawiaka. Zwróć uwagę na cechy tańca.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu smutny i wolny kujawiak. Utwór wykonuje kapela w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce i klarnet snują smętną melodię. Pozostałe instrumenty wykonują akompaniament w metrum trzy czwarte.
Utwory ludowe często wykonywane są przez innych artystów. Posłuchaj kujawiaka „Czerwone jabłuszko” w wykonaniu Chóru i Orkiestry Polskiego Radia.
Utwory ludowe często wykonywane są przez innych artystów. Zapoznaj się z opisem kujawiaka „Czerwone jabłuszko” w wykonaniu Chóru i Orkiestry Polskiego Radia.
Zaznacz przymiotniki określające charakter kujawiaka.
- szybki
- skoczny
- wolny
- żywy
- kołysany
- obracany
Przyporządkuj metrum i tempo do właściwego tańca.
3/4 żywe, 2/4 żywe, 3/4 umiarkowane, 3/4 wolne, 3/8 szybkie
| POLONEZ | |
| OBEREK | |
| MAZUR | |
| KUJAWIAK | |
| KRAKOWIAK |
Wykonajcie kilka podstawowych kroków, figur i układów tanecznych kujawiaka. W tym celu skorzystajcie z filmu, który znajduje się na początku strony lub wyszukajcie inny materiał instruktażowy.
Podczas tej lekcji będziesz słuchał utworów polskich kompozytorów napisanych w rytmach polskich tańców narodowych. Podczas słuchania, staraj się zwrócić uwagę na charakterystyczne cechy tych tańców: metrum, tempo, charakter, akcenty, nastrój itp. Utwory muzyki klasycznej, którym kompozytor nadaje cechy tańców nazywamy tańcami stylizowanymi.
Posłuchasz utworów kompozytorów od klasycyzmu po czasy współczesne.
1765‑1833 – lata życia Michała Kleofasa Ogińskiego
1785‑1857 – lata życia Karola Kurpińskiego
1810‑1849 – lata życia Fryderyka Chopina
1819‑1872 – lata życia Stanisława Moniuszki
1835‑1880 – lata życia Henryka Wieniawskiego
1860‑1941 – lata życia Ignacego Jana Paderewskiego
1913‑1994 – lata życia Witolda Lutosławskiego
1932‑2013 – lata życia Wojciecha Kilara
Fryderyk Chopin
Fryderyka Chopina (1810‑1849) uważa się powszechnie za kompozytora, który najpełniej potrafił w swojej twórczości oddać ducha muzyki polskiej. Wiele jego utworów już w tytule zawierają nazwę tańców narodowych. Chopin skomponował 16 polonezów i aż 57 mazurków, napisał również Rondo a la Mazur F‑dur oraz Rondo a la Krakowiak F‑dur. Utworem Chopina, który wprost wyraża charakter muzyki polskiej jest Fantazja A‑dur na tematy polskie, w której ostatniej, trzeciej części kompozytor zawarł melodię kujawiaka.
Posłuchaj Poloneza cis‑moll op. 26, skomponowanego wkrótce po klęsce powstania listopadowego, Chopin oddał w nim tragiczną atmosferę, w jakiej skomponował ten utwór.
Zapoznaj się z opisem Poloneza cis‑moll op. 26, skomponowanego wkrótce po klęsce powstania listopadowego, Chopin oddał w nim tragiczną atmosferę, w jakiej skomponował ten utwór.
Wyjątkowe miejsce w twórczości Chopina zajmują mazurki. Mazurek nie jest wprawdzie tańcem narodowym, ale Chopin zawarł w swoich mazurkach rytmy mazura, oberka i kujawiaka, które są tańcami narodowymi i oddają cechy tych tańców.
Przeczytaj tekst na temat mazurka, którego za chwilę wysłuchasz. Autorem jest Mieczysław Tomaszewski, muzykolog, chopinolog, edytor, profesor Akademii Muzycznej w Krakowie, wybitny znawca twórczości Fryderyka Chopina. Podczas słuchania zwróć uwagę na wskazówki, które Mieczysław Tomaszewski zawarł w opisie Mazurka e‑moll.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu Mazurek e‑moll opus siedemnaste numer 2 Fryderyka Chopina. Utwór rozpoczyna się smutno, kujawiakowo, ale przez tęskną melodię, przebijają się taneczne oberkowe i mazurowe rytmy.
Drugi mazurek, w e–moll, przynosi „tęskną” nutę kujawiaka. Ma być grany lento ma non troppo. Melodia zdaje się ewokować nastrój i charakter gry jakiegoś wiejskiego skrzypka, biegłego w sztuce zdobienia pierwotnej melodii. Niewyodrębnioną w mazurku tym część środkową wypełnia mazur lub też oberek – „taniec w miejscu”. Zrazu mazurkowy motyw inicjalny wraca uporczywie, podparty rubasznym przytupywaniem. A potem następuje moment, w którym taniec zamiera. Dalej trwa jedynie jakby przestępowanie z nogi na nogę w oczekiwaniu na powrót tanecznej melodii. Chopin oddaje tu głos harmonii: akordom, które ruchem sekund tańczą jedynie w miejscu, uwiązane przez niezmiennie trwającą nutę basu. Wraca melodia kujawiaka – a wraz z nią nastrój początkowy, oscylujący między ożywieniem a owym „tęsknym” zamyśleniem.
Autor: Mieczysław Tomaszewski
Cykl audycji Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie
Polskie Radio II
Źródło: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/composition/detail/name/mazurek/id/177 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Przeczytaj tekst na temat mazurka, oraz zapoznaj się z opisem utworu. Autorem jest Mieczysław Tomaszewski, muzykolog, chopinolog, edytor, profesor Akademii Muzycznej w Krakowie, wybitny znawca twórczości Fryderyka Chopina.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu Mazurek e‑moll opus siedemnaste numer 2 Fryderyka Chopina. Utwór rozpoczyna się smutno, kujawiakowo, ale przez tęskną melodię, przebijają się taneczne oberkowe i mazurowe rytmy.
Drugi mazurek, w e–moll, przynosi „tęskną” nutę kujawiaka. Ma być grany lento ma non troppo. Melodia zdaje się ewokować nastrój i charakter gry jakiegoś wiejskiego skrzypka, biegłego w sztuce zdobienia pierwotnej melodii. Niewyodrębnioną w mazurku tym część środkową wypełnia mazur lub też oberek – „taniec w miejscu”. Zrazu mazurkowy motyw inicjalny wraca uporczywie, podparty rubasznym przytupywaniem. A potem następuje moment, w którym taniec zamiera. Dalej trwa jedynie jakby przestępowanie z nogi na nogę w oczekiwaniu na powrót tanecznej melodii. Chopin oddaje tu głos harmonii: akordom, które ruchem sekund tańczą jedynie w miejscu, uwiązane przez niezmiennie trwającą nutę basu. Wraca melodia kujawiaka – a wraz z nią nastrój początkowy, oscylujący między ożywieniem a owym „tęsknym” zamyśleniem.
Autor: Mieczysław Tomaszewski
Cykl audycji Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie
Polskie Radio II
Źródło: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/composition/detail/name/mazurek/id/177 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Stanisław Moniuszko
Stanisław Moniuszko (1819‑1872) w swoich najsłynniejszych operach oddał charakter muzyki polskiej poprzez umieszczenie w nich polonezów i mazurów, które są rozpoznawalne w polskiej kulturze także obecnie, a opery te do tej pory stanowią tzw. „żelazny repertuar” i są wystawiane z niesłabnącą popularnością. Operę Straszny Dwór Moniuszko napisał po upadku powstania styczniowego. Premiera opery stała się wielką manifestacją patriotyczną. Władze carskie uznały treści narodowo‑patriotyczne za zbyt niebezpieczne i już po trzecim przedstawieniu zdjęły ją z afiszy.
W kolejnym przykładzie usłyszysz fragment Arii z kurantem z opery Straszny Dwór. Kurant to mechanizm w zegarze lub pozytywce, który wygrywa melodie. Kurant w tej arii wygrywa melodię w rytmie poloneza. Posłuchaj.
Karol Kurpiński
Karol Kurpiński (1785‑1857), to kompozytor z okresu klasycyzmu, który obecnie jest na nowo odkrywany. To twórca m.in. wielu polonezów i mazurków. Posłuchaj Poloneza tego kompozytora.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19bFcFND
Na nagraniu wykonany na fortepianie Polonez d-moll autorstwa Karola Kurpińskiego. Utwór w rytmie Poloneza, o zmiennym nastroju. W melodii występują liczne ornamenty.
Michał Kleofas Ogiński
Michał Kleofas Ogiński (1765‑1833), to nie tylko kompozytor, ale także pisarz i bardzo aktywny działacz polityczny, uczestnik Insurekcji Kościuszkowskiej. To twórca m.in. wielu polonezów, z polonezem Pożegnanie Ojczyzny na czele. Jest to jeden z najbardziej znanych polskich polonezów, szczególnie tych z okresu przed epoką romantyzmu.
Henryk Wieniawski
Henryk Wieniawski (1835‑1880) był kompozytorem, a także wybitnym wirtuozem skrzypiec. Od 1935 odbywa się co 5 lat Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego, przeznaczony dla młodych skrzypków. Posłuchaj Kujawiaka a‑moll.
Ignacy Jan Paderewski
Ignacy Jan Paderewski (1860‑1941) był wybitnym kompozytorem i wirtuozem fortepianu, znanym i uwielbianym na całym świecie. W odradzającej się Polsce sprawował funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych. Po wybuchu II wojny światowej Paderewski wszedł w skład władz Polski na uchodźstwie. Posłuchaj Krakowiaka Fantastycznego.
Witold Lutosławski
Witold Lutosławski (1913‑1994) to najbardziej znany polski kompozytor muzyki współczesnej. Lutosławski także sięgał po tematy narodowe, napisał m.in. Tryptyk Śląski, Pieśni walki podziemnej, Dwadzieścia kolęd, Melodie ludowe na fortepian.
W 1950 roku Polskie Radio zamówiło u Lutosławskiego utwór oparty na polskim folklorze. Kompozytor sięgnął wówczas po tradycyjne melodie z Rzeszowskiego i na ich podstawie napisał Małą suitę. Posłuchaj fragmentu tego utworu, w którym odzywają się echa oberka.
Wojciech Kilar
Wojciech Kilar (1932‑2013) to polski pianista, kompozytor muzyki poważnej i filmowej, który zadebiutował na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”. Kilar również sięgał po wątki ludowe i narodowe, które ukazał m.in. w utworach Krzesany, Bogurodzica, Kościelec. Kilar napisał muzykę do niemalże 200 filmów. Posłuchaj Poloneza z filmu Pan Tadeusz.
W polskiej muzyce artystycznej jest wiele innych znakomitych utworów. Na koniec mam dla Ciebie ciekawostkę. Posłuchasz za chwilę utworu, który jest powszechnie znany w całej Polsce i nieprzerwanie śpiewany od roku 1792, kiedy to został wykonany po raz pierwszy. Jest to kolęda napisana w rytmie polskiego tańca narodowego, poloneza. Ta kolęda to Bóg się rodzi. Piąta strofa, rozpoczynająca się słowami „Podnieś rękę, Boże Dziecię, błogosław Ojczyznę miłą”, nadaje pieśni szczególnego charakteru narodowego, aktualnego po dzień dzisiejszy. Utwór autorstwa Franciszka Karpińskiego wykonywany jest prawdopodobnie na melodię poloneza koronacyjnego jeszcze z czasów Stefana Batorego.
Uporządkuj chronologicznie postacie kompozytorów.
- Wojciech Kilar
- Karol Kurpiński
- Stanisław Moniuszko
- Ignacy Jan Paderewski
- Henryk Wieniawski
- Fryderyk Chopin
- Michał Kleofas Ogiński
- Witold Lutosławski
Wysłuchaj nagrania i wskaż jego autora.
- Fryderyk Chopin
- Stanisław Moniuszko
- Henryk Wieniawski
- Ignacy Paderewski
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Wskaż polski taniec narodowy, w którego rytmie jest napisana kolęda Bóg się rodzi.
- Polonez
- Mazur
- Kujawiak
- Oberek
- Krakowiak
Wysłuchaj nagrania i wskaż taniec, w rytmie którego został skomponowany.
- Polonez
- Mazur
- Kujawiak
- Oberek
- Krakowiak
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Wysłuchaj nagrania i wskaż autora i tytuł utworu.
- Witold Lutosławski, Mała suita
- Wojciech Kilar, Polonez z filmu Pan Tadeusz
- Henryk Wieniawski, Kujawiak a-moll
- Stanisław Moniuszko, Straszny Dwór, Aria z kurantem
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Uporządkuj wybrane grafiki z postaciami kompozytorów zgodnie z chronologicznym zapisem.
Stwórz dowolne dzieło inspirowane dowolnym tańcem narodowym. Inspiracją może być taniec w znaczeniu ogólnym, np. polonez lub konkretny utwór opatrzony tytułem z repertuaru dowolnego kompozytora. Możesz użyć dowolnych środków pozamuzycznych, czyli możesz rysować, malować, ułożyć tekst poetycki do muzyki, improwizować ruchowo. Nie zapomnij o swoich emocjach i uczuciach, które możesz wyrazić w tym momencie. Możesz również opisać cechy i charakter słuchanych utworów.
Wyszukaj informacje na temat instytucji upowszechniających kulturę muzyczną w Twoim regionie. Sprawdź, w których z nich prowadzą działalność zespoły pieśni i tańca. Stwórz na ich temat krótką prezentację lub portfolio. Podczas poszukiwania informacji skorzystaj z dowolnych źródeł, np. wydawnictw książkowych, multimedialnych i innych dostępnych w sieci. Materiał stwórz w w dwóch wersjach językowych: po polsku oraz z tłumaczeniem na język obcy, którego uczysz się w szkole.
Zaplanujcie w grupach kampanię promocyjną w mediach społecznościowych dotyczącą koncertu lub innego wydarzenia artystycznego związanego z występem zespołu pieśni i tańca z programem polskich tańców narodowych. W tym celu m.in. wyszukajcie informacje na temat utworów, które znajdą się w programie wydarzenia. Wybierzcie też termin koncertu i napiszcie uzasadnienie do tego terminu.
Tańce użytkowe i stylizowane
W różnych regionach Polski wykonywano rozmaite tańce ludowe. Gdy zaczęli je tworzyć zawodowi kompozytorzy, uzyskały one wyższy poziom artystyczny. Tak powstały tańce stylizowane. Tańce stylizowane są najczęściej instrumentalne i bez elementu tanecznego czyli przeznaczone do słuchania. Przeciwieństwem są tańce użytkowe, które służą do tańca.
Typowy dla muzyki polskiej taniec stylizowany, łączący cechy mazura, kujawiaka i oberka to mazurek. Utrzymany jest w metrum 3/4 lub 6/8, z charakterystycznymi rytmami synkopowanymi i silnymi akcentami na drugą, czasem trzecią część taktu. Jego tempo, w zależności od tańca, na jakim jest oparty, może być wolne (kujawiak), umiarkowane (mazur) lub szybkie (oberek). Forma stylizowanego mazurka daje możliwość jego niebywałego zróżnicowania. Mazurki komponował między innymi Karol Szymanowski, Oskar Kolberg i – przede wszystkim – Fryderyk Chopin.
Wysłuchaj Mazurka a‑moll op. 68 nr 2. Ten Mazurek Chopina jest nostalgiczny i melancholijny jak kujawiak.
Zapoznaj się z opisem stylizowanego mazurka.
Przyporządkuj nazwy polskich tańców narodowych do właściwych opisów:
najbardziej znany polski taniec, popularny na dworach całej Europy. Utrzymany w spokojnym tempie, w metrum 3/4. Cechuje go uroczysty charakter i brak występowania obrotów., pochodzi z Małopolski. Jest jedynym polskim tańcem, utrzymanym w metrum parzystym. Cechuje go żywe tempo i synkopowany rytm., pochodzi z Mazowsza. Jest tańcem bardzo żywiołowym, o skomplikowanym kroku podstawowym i wielu figurach. Utrzymany w takcie 3/4 z charakterystycznymi rytmami punktowanymi i akcentowaniem słabej części taktu., pochodzi z Mazowsza. Jest najszybszym z tańców polskich. Utrzymany w metrum 3/4 lub 3/8, z charakterystycznym ruchem wirowym, obrotowym., pochodzi z Kujaw. Jest tańcem spokojnym, powolnym, o trójdzielnym metrum i smętnej melodii, często w tonacji molowej.
| Krakowiak | |
| Mazur | |
| Oberek | |
| Polonez | |
| Kujawiak |
Wskaż polskiego etnografa, który działał w XIX wieku.
- Oskar Kolberg
- Fryderyk Chopin
- Stanisław Moniuszko
- Henryk Wieniawski
Ten temat niejedno ma imię
Malarstwo
Popatrz, w jaki sposób polskie tańce narodowe przedstawiła Zofia Stryjeńska - malarka, graficzka, ilustratorka, scenograf, projektantka tkanin, plakatów i zabawek, reprezentantka art décoart déco. To jedna z najbardziej znanych polskich artystek‑plastyków dwudziestolecia międzywojennego ubiegłego wieku. Serię obrazów przedstawiającą polskie tańce artystka namalowała w 1927 roku.
Wskaż obrazy, które przedstawiają polskie tańce narodowe w metrum trójdzielnym. Podpis każdego z tańców znajdziesz na obrazie.
- Polonez
- Mazur
- Kujawiak
- Oberek
- Krakowiak
Etnografia i socjologia
Badacze etnografii i socjologii interesują się aspektami społecznymi i kulturowymi tańców narodowych. Analizują, jakie znaczenie mają te tańce w życiu społeczności lokalnych, jakie są ich funkcje społeczne i rytuałowe oraz jak zmienia się ich rola wraz z upływem czasu. Współcześnie tańce narodowe mogą stanowić element tożsamości kulturowej, a badania socjologiczne pomagają zrozumieć, jak społeczeństwo interpretuje i przekazuje dziedzictwo taneczne.
Muzyka folkowa
We współczesnej polskiej muzyce rozrywkowej wyróżnia się kilka zespołów folkowych, które w swojej twórczości czerpią z tradycyjnych tańców polskich i łączą je z nowoczesnymi brzmieniami i eksperymentalnymi aranżacjami. Do takich zespołów należy m.in. Kapela ze Wsi Warszawa. Zespół jest znany również poza granicami Polski i z sukcesem promuje elementy polskiej muzyki ludowej.
Słownik pojęć
silniejsze zaznaczenie jakiegoś dźwięku w utworze muzycznym
[fr.] - instrument muzyczny klawiszowy z grupy idiofonów dętych, skonstruowany 1829 w Wiedniu przez C. Demiana
styl w sztuce dekoracyjnej XX w., operujący prostymi formami geometrycznymi i kontrastowymi kolorami
widowisko teatralne, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec; też: utwór muzyczny stanowiący kanwę takiego widowiska
instrument ludowy podobny do kontrabasu
ur. 1 III (22 II?) 1810, Żelazowa Wola, zm. 17 X 1849, Paryż, najwybitniejszy kompozytor polski, słynny pianista, współtwórca europejskiego romantyzmu.
ur. 25 II 1807, Romanów (Wołyń), zm. 9 X 1867, Warszawa, kompozytor i dyrygent
specjalista w dziedzinie etnografii - nauki opisującej tradycyjną kulturę różnych ludów
delikatny dźwięk wydobywany na instrumentach smyczkowych i szarpanych.
to twórczość ludowa obejmująca podania, legendy, pieśni, zwyczaje i obrzędy, język i gwarę, sztuki plastyczne: rzeźbę, malarstwo, grafikę i rzemiosło artystyczne
[wł. forte ‘mocno’, piano ‘cicho’] - instrument muzyczny z grupy chordofonów uderzanych
dęty instrument muz. z grupy idiofonów języczkowych
to popularny na południu Polski, w Czechach i na Słowacji instrument muzyczny przypominający akordeon, lecz mniejszy, z guzikami, a nie klawiszami; źródłem jego dźwięku są drgania blaszek powodowane przez strumień powietrza
w tańcach ludowych: uderzenie obcasem o obcas z jednoczesnym podskokiem
formuła melodyczna lub melodyczno‑harmoniczna, a nawet rytmiczna i dynamiczna, służąca do zakończenia utworu lub jego części
zespół muzyczny wykonujący muzykę ludową
[wł. < łac.] - instrument muz. z grupy aerofonów stroikowych (aerofony), drewniana, cylindryczna rura zakończona u wylotu stożkowatą czarą głosową, a w części wlotowej płasko ściętym „dziobem”, na którym jest umocowany stroik pojedynczy; otwory boczne zaopatrzone w klapy ułatwiające grę; skala dźwiękowa w pisowni e–a (c); w brzmieniu, zależnie od stroju (np. B, A), o cały ton lub półtora tonu niżej; skonstruowany ok. 1700 przez J.C. Dennera; wszedł do orkiestry symfonicznej; klarnet basowy, bas‑klarnet, o znacznie większych rozmiarach, najczęściej w stroju B
kierunek w kulturze i sztuce europejskiej nawiązujący do wzorów kultury antycznej; też: nurt w literaturze i sztuce różnych epok, nawiązujący do wzorców antycznych
ur. 22 II 1814, Przysucha, zm. 3 VI 1890, Kraków, syn Juliusza Krzysztofa, folklorysta, etnograf, muzyk i kompozytor
twórca utworów muzycznych
największy instrument strunowy, mający najniższą skalę tonów w grupie instrumentów smyczkowych
polski taniec ludowy z przyśpiewkami; też: muzyka do tego tańca; piosenka ludowa w rytmie tego tańca. Krakowiak jest też jednym z polskich tańców narodowych
podstawowy schemat określający czas trwania nut oraz układ akcentów w obrębie taktu w utworze muzycznym
Nazwą Młoda Polska w muzyce określa się grupę kompozytorów działających na przełomie XIX i XX w. (K. Szymanowski, L. Różycki, G. Fitelberg, A. Szeluto oraz zbliżony do grupy Młodej Polski ok. 1906 M. Karłowicz). Włączyli się oni w nowe nurty muzyki europejskiej, nawiązali do osiągnięć neoromantyzmu muzycznego, zwłaszcza do twórczości R. Wagnera, R. Straussa oraz kompozytorów Potężnej Gromadki; kompozytorzy Młodej Polski współdziałali organizacyjnie (m.in. wspólne koncerty i publikacje utworów) do I wojny światowej.
ur. 2 V 1846, Warszawa, zm. 23 VII 1909, tamże, kompozytor, pedagog muzyczny i dyrygent
[wł. < łac.] - dramatyczno‑muzyczny, wokalno‑instrumentalny, z akcją dramatyczną, monologami i dialogami ujętymi w libretcie, przeznaczony do wykonania na scenie (z odpowiednią scenografią), zwykle w specjalnie do tego celu zbudowanym teatrze operowym, również zwanym operą
dźwięk o długości 1/8 całej nuty
ur. 18 XI 1860, Kuryłówka (Podole), zm. 29 VI 1941, Nowy Jork, pianista, kompozytor, polityk, działacz społeczny
każde powtórzenie danego fragmentu muzycznego
utwór instrumentalny, w którym główny temat nazywany refrenem przeplata się z kontrastującymi tematami pobocznymi nazywanymi kupletami
[wł., ‘obrabowane’, ‘kradzione (tempo)’] - tempo rubato, tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę (gł. solistę) przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego
[gr. rhythmós ‘takt’, ‘rytm’] - jeden z podstawowych elementów dzieła muzycznego, regulujący jego przebieg w czasie
instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych
utwór muzyczny złożony z kilku kontrastujących ze sobą części o charakterze tanecznym
ur. 3 X 1882, Tymoszówka (Ukraina), zm. 29 III 1937, Lozanna, kompozytor, pianista, pedagog muzyczny, uznawany za największego twórcę w muzyce polskiej po F. Chopinie
muzyka przeznaczona do wykonywania przez orkiestrę o różnym składzie instrumentów
przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nieakcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej
stopień szybkości wykonywania utworu muzycznego
[wł.] - instrument muzyczny, dęty blaszany, z grupy aerofonów ustnikowych
[wł.] - muzyk zdolny pokonać trudności techniczne w grze na instrumencie muzycznym
(1913‑1994) polski kompozytor tworzący po II wojnie światowej tzw. muzykę nową, współczesną. Wypracował własny styl kompozytorski, który charakteryzuje się starannie dobranymi środkami i wrażliwością smaku. W technice kompozytora ważną rolę odgrywa indywidualny sposób wykorzystania materiału dźwiękowego. Witold Lutosławski tworzył:
utwory orkiestrowe, np. IV Symfonie, Muzyka żałobna na orkiestrę smyczkową, Gry weneckie, Koncert na orkiestrę
utwory na instrumenty solo i orkiestrę, np. Koncert wiolonczelowy, Koncert podwójny na obój i klarnet, Koncert fortepianowy
utwory kameralne, np. Sonata na fortepian, Wariacje na temat Paganiniego na 2 fortepiany, Melodie ludowe na fortepian, Preludia taneczne na klarnet i fortepian
utwory wokalne, np. Tryptyk śląski na sopran i orkiestrę, Dwadzieścia kolęd, Przestrzenie snu na baryton i orkiestrę symfoniczną, utwory chóralne
piosenki:
np.: Cyrk jedzie, Filipinka modna, Warszawski dorożkarz
lista ponad 40 piosenek dla dzieci, m. in.: Spóźniony słowik, O Panu Tralalińskim, cykl piosenek Słomkowy łańcuszek, Wróbelek, Pióreczko, Taniec, Idzie Grześ i inne
około 10 pieśni masowych, m. in.: Nowa Huta.