Quid tibi videtur?
Ważne daty
VIII wiek p.n.e. – okres działalności Homera, greckiego aojda (poety), któremu przypisuje się autorstwo Iliady i Odysei, tradycja przekazuje, że podobno był niewidomy;
106‑48 r. p.n.e. – okres życia Gnejusza Pompejusza (Gnaeus Pompeius), rzymskiego polityka, wodza wojskowego, współtwórcy pierwszego triumwiratu, w latach 50 p.n.e. popadł w konflikt z Cezarem, który przerodził się w wojnę domową;
106‑43 r. p.n.e. – okres życia Marka Tulliusza Cycerona (Marcus Tullius Cicero), rzymskiego retora, mówcy i myśliciela, Cyceron był zagorzałym obrońcą republiki i wrogiem Juliusza Cezara;
ok. 38/41‑104 r. n.e. – okres życia Marka Waleriusza Marcjalisa (Marcus Valerius Martialis), poety, najwybitniejszego rzymskiego epigramatyka. Marcjalis zostawił po sobie zbiór przeszło 1500 epigramów zebranych w XV księgach. Jego utwory były inspiracją dla wielu późniejszych poetów, czerpał z nich m.in. Jan Kochanowski tworząc swoje fraszki.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
4) następujące konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivoNominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast;
konstruować ze słuchu prostą wypowiedź w języku łacińskim osadzoną w kontekście sugestywnym (zrozumiałym) dla ucznia;
tworzyć w języku łacińskim proste zdania zawierające składnię NCI;
przekształcić zdania zawierające NCI.
Struktura NCI:
Nominativus cum infinitivo (w skrócie NCI) to w języku łacińskim zjawisko składniowe służące do wyrażania treści nie do końca sprawdzonych przez nadawcę (mówiącego) lub jego zdaniem niekoniecznie zgodnych z rzeczywistością. NCI służy więc do wyrażania pewnego rodzaju modalnościmodalności.
Znasz już ten termin z lekcji języka angielskiego lub niemieckiego – czasowniki modalne (np. ang. can, must, should, niem. können, möchten, wollen etc) nie wyrażają konkretnej czynności, ale są jakimś komentarzem do innej czynności, mówią o tym, co o niej myślimy, jakie jest prawdopodobieństwo, że może się wydarzyć itd. Np. He should be there. Er sollte da sein. = On powinien tam być (ale nie wiem z pewnością, czy jest).
Informacja przekazywana w zdaniu z NCI ma charakter prawdopodobieństwa, ale nie jest obiektywnie pewna. Składnia ta występuje najczęściej (jednak nie zawsze) w trzeciej osobie (w liczbie pojedynczej i mnogiej) po czasownikach takich, jak: videtur, traditur, auditur, dicitur, putatur.
Struktura NCI:
W znanych Ci językach obcych oraz w języku polskim czasowniki modalne są częścią złożonego orzeczenia, składającego się z formy osobowej czasownika modalnego oraz bezokolicznika, np: Ta książka powinna być na półce. This book should be on the shelf. Das Buch sollte im Bücherregal stehen.
NCI jest zbudowane podobnie – różnica polega jednak na tym, że orzeczenie składa się z osobowej formy czasownika w stronie biernej (np. videtur, traditur, auditur) oraz bezokolicznika.
Spójrz na poniższy schemat:
Orzeczenie pozostaje w związku zgody z podmiotem – czyli gdy podmiot jest w liczbie pojedynczej, to i czasownik przyjmuje końcówkę liczby pojedynczej. Gdy podmiot zamienimy na liczbę mnogą, to i czasownik przyjmie końcówkę liczby mnogiej. Podobnie jest w języku polskim: Ta książka powinna być na półce. → Te książki powinny być na półce.
A co się stanie, jeśli zamienimy wyraz puer na zaimek osobowy? Spójrz:
Forma orzeczenia zmieni się także, dostosowując się do podmiotu zdania, a bezokolicznik zostanie ten sam. Podobnie jest w języku polskim: Piotruś musi być już głodny. → (Ty) musisz być już głodny.
W niektórych wypadkach przy czasowniku vidēre możemy także zwrócić uwagę na to, komu coś się wydaje. Użyjemy wówczas datiwu zaimka osobowego lub rzeczownika, np: Haec vestis mihi pulchra esse vidētur. → Wydaje mi się, że to ubranie jest ładne.
Często zdarza się (zwłaszcza przy czasowniku vidēre), że w NCI opuszcza się czasownik esse, np: Fessus (esse) mihi videris, mi filii. → Wyglądasz mi na zmęczonego.
Jak to przetłumaczyć?
Niestety w języku polskim nie mamy takiej składni. Dlatego chcąc oddać zdanie z NCI w języku polskim, musimy zastosować formę opisową... Np:
Marcus dormīre vidētur. → Wydaje się, że Marek śpi.
Pueri dormīre videntur. → Wydaje się, że chłopcy śpią.
Pater mihi vidētur dormīre. → Wydaje mi się, że ojciec śpi.
Haec vestis mihi vidētur pulchrior esse. → Wydaje mi się, że to ubranie jest ładniejsze.
Fortasse tibi fessus esse videor, sed nōn sum. → Może wydaje ci się, że jestem zmęczony, ale nie jestem.
Inne sposoby tłumaczenia:
audītur – słychać, że...
dīcitur – mówi się, że... według pogłoski... według plotek... plotki mówią, że...
tārditur – podaje się, że... według podań...
putātur – uważa się, że...
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film animowany przedstawia scenki obyczajowe. Występujące postaci formułują wypowiedzi w języku łacińskim z użyciem konstrukcji nominativus cum infinitivo. Na pierwszym ekranie ukazana jest młoda dziewczyna przeglądająca się w lustrze. Ma brązowe włosy, ubrana jest w fioletową sukienkę; na twarzy ma kilka czerwonych plamek. Kolejno ukazane są trzy ujęcia: na pierwszym dziewczyna jest uśmiechnięta, trzyma w rękach żółtego misia; na drugim przygląda się z uwagą swojej twarzy; na trzecim ma otwarte usta; jest przerażona. Mówi: Dī bonī! Quam horribilis hodiē mihi videor! Następny slajd przedstawia rozmowę matki z synem. Chłopiec wchodzi do domu po szkole. Na plecach ma tornister. Matka stoi w otwartych drzwiach. Patrzy na syna zmartwiona. Mówi: O quam fessus vidēris, mi fīliī! Kolejne ujęcie ukazuje syna z bliska. Jego wygięte „w podkówkę” usta symbolizują głęboki smutek, prawie płacz. Mówi: Nōn solum videor, māter, sed etiam fessus sum! Następny ekran podzielony jest na sześć części. Ukazane jest wnętrze pokoju, w którym znajduje się brązowy fotel, lampa i okno. Na parapecie stoi ciemnoszary kot. Kiedy na kolejnym obrazku do pokoju wchodzi chłopiec, kot wskakuje na fotel i udaje, że śpi. Chłopiec patrzy na niego i mówi: Hmm... fēlēs dormīre videtur; po czym wychodzi z pokoju. Ostatnie ujęcie ukazuje uśmiechniętego kota siedzącego w fotelu. Mruga porozumiewawczo okiem, sygnalizując dobry żart. Kolejny ekran podzielony jest na dwie części. Pierwsza ukazuje dwóch chłopców stojących pod drzwiami. Jeden mówi: Iulia cantāre audītur. Drugi odpowiada: Sīc est, pulchrē cantat! Druga klatka ukazuje dziewczynkę leżącą w łóżku i czytającą książkę. Obok, na stoliku stoi włączone radio, z którego płyną dźwięki. Na kolejnym ekranie przed tablicą stoi nauczyciel. Ma dużą głowę, zarost i okulary. Na tablicy znajduje się wizerunek Homera z przepaską na oczach. Druga klatka: nauczyciel pokazuje ręką na Homera i mówi: Id certum nōn est, sed Homērus caecus fuisse trāditur. Następna scenka przedstawia dwie dziewczyny stojące przed szafą pełną ubrań. Jedna trzyma w rękach dwie sukienki: czerwoną i w brązową kratę. Dziewczyna zwraca się do przyjaciółki: Utra vestis pulchrior tibi vidētur? Ta odpowiada wybierając czerwoną sukienkę: Haec pulchrior est. Altera mihi antīqua esse vidētur. Na kolejnym ekranie ukazane są leniwce wiszące na gałęziach drzewa. Są uśmiechnięte. W tle widoczne są zarośla oraz lekko zachmurzone niebo. Jeden z nich mówi: Salvēte! Fortasse vōbīs pigrī vidēmur, sed nōn sumus! Na następnym ekranie przedstawiona została scenka ze starożytnego obozu wojskowego. Pierwsze ujęcie ukazuje namioty na tle wzgórz. Przed namiotami na placu znajduje się trzech uzbrojonych strażników. Dwóch stoi z tarczami i dzidami, jeden siedzi ziewając. Z namiotu wychodzi uzbrojony mężczyzna. Ma hełm i tarczę, ubrany jest w czerwony płaszcz. Kolejne ujęcie ukazuje z bliska jego twarz. Krzyczy do żołnierzy: Quid est?! Quōs ego! Asinōs pigerrimōs! Dormīre vidēmini! Suntne fēriae?! Exercēte! Movēmini! Citō! Agite, actūtum! Żołnierze zaczynają ze sobą walczyć. Wódz komentuje to pogardliwie: Grex asinōrum, meherculēs!
Dī bonī! Quam horribilis hodiē mihi videor!
O quam fessus vidēris, mi fīliī!
Nōn solum videor, māter, sed etiam fessus sum!
Hmm... fēlēs dormīre vidētur.
Iulia cantāre audītur.
Sīc est, pulchrē cantat!
Id certum nōn est, sed Homērus caecus fuisse trāditur.
Utra vestis pulchrior tibi vidētur?
Haec pulchrior est. Altera mihi antīqua esse vidētur.
Salvēte! Fortasse vōbīs pigrī vidēmur, sed nōn sumus!
Quid est?! Quōs ego! Asinōs pigerrimōs! Dormīre vidēmini! Suntne fēriae?! Exercēte! Movēmini! Citō! Agite, actūtum!
Grex asinōrum, meherculēs!
Dobrzy bogowie! Jak strasznie dzisiaj wyglądam!
Wyglądasz na bardzo zmęczonego, mój synu!
Nie tylko wyglądam, matko, ale naprawdę jestem zmęczony!
Hmm... wygląda na to, że kot śpi.
Słychać, że Julia śpiewa.
Tak jest, pięknie śpiewa!
Nie jest to pewne, lecz mówi się, że Homer był ślepy.
Która sukienka wygląda ci na ładniejszą?
Ta jest ładniejsza. Druga wygląda mi na staroświecką.
Cześć! Być może wyglądamy wam na leniwych, ale nie jesteśmy tacy!
Co to ma być? Ja was zaraz! Wy rozleniwione osły! Wygląda na to, że śpicie! Czy to wolny dzień? Wstawajcie! Ruszcie się! Szybko! No już, ruchy!
Stado osłów, na Herkulesa!
Składni NCI
W składni NCI (podobnie jak w ACI) mogą wystąpić różne bezokoliczniki (czynne i bierne czasu przeszłego, teraźniejszego i przyszłego). Używa się ich po to, by wyrazić zależność czasową i poinformować odbiorcę, czy wyrażana czynność dokonała się przed aktem mówienia o niej (uprzedniość), czy dokonuje się w chwili mówienia (równoczesność), czy dopiero będzie miała miejsce po przekazaniu komunikatu (następczość). Porównaj przykłady:
Iulia dormīre dīcitur. → Podobno Julia śpi. (Mówi się, że Julia śpi).
Iulia dormīvisse dīcitur. → Podobno Julia spała. (Mówi się, że Julia spała).
Iulia dormītūra esse dīcitur. → Podobno Julia będzie spała. (Mówi się, że Julia będzie spała).
Poszczególne bezokoliczniki stosuje się więc:
infinitivus perfecti dla wyrażenia czynności uprzedniej względem czasownika w formie osobowej;
infinitivus praesentis dla wyrażenia czynności równoczesnej względem czasownika w formie osobowej;
infinitivus futuri dla wyrażenia czynności przyszłej względem czasownika w formie osobowej.
Zadania
W puste pola przeciągnij odpowiednie formy czasownika vidēre. Uwaga! Nie wszystkie formy muszą zostać użyte, niektórych musisz użyć kilkakrotnie!
vidēmur, vidēris, vidēntur, vidēor, vidētur, vidēmur, vidēris, vidēmini, vidēmini
Māter: Quid est, Quinte? Conturbātus mihi esse ..................!
Vōbīs fortasse pigrī esse .................., sed non sumus!
Iuliae puerī barbāti pulchriōrēs esse ...................
Māter dīcit: Mi puerī! Vōs mihi aegrī ..................!
Formīcae non [#3] esse pigrae.
Male mē habeō. Mihi .................. aeger esse.
Quī tacet, consentīre ...................
Heus! Vōs! Mīrās vestēs geritis! Mihi peregrīni ..................!
Marce, non dīcis vērum! Mendax esse ..................!
Nunc fortasse plebeī et pauperēs tibi .................., sed dīvitēs sumus!
Przyjrzyj się wybranym ilustracjom i przeciągając podane elementy reprodukcji dopasuj je do autora.
Puer fessus esse vidētur., Puella librum legere vidētur., In hāc imāgine nihil esse vidētur, Fēlēs dormīre vidētur., Haec animālia pigra esse vidēntur., Formīcae impigrae esse videntur., Puella canere vidētur
Z rozsypanych wyrazów ułóż zdania.
Fēlēs tua continuē dormīre vidētur., Marcus librōs numquam legere vidētur., Fessī vidēmini., Haec animālia pigra esse vidēntur., Vidēturne tibi lingua Latīna esse ūtilis?, Iulia pulchrē cantāre dīcitur., Cicerō ōrātor optimus esse putātur., Iulius dominus sevērus esse dīcitur.
Podobno Juliusz jest surowym panem. - ........................................................................................
Podobno Julia pięknie śpiewa. - ........................................................................................
Zdaje się, że Marek nigdy nie czyta książek. - ........................................................................................
Zdaje się, że twój kot ciągle śpi. - ........................................................................................
Czy wydaje Ci się, że łacina jest przydatna? - ........................................................................................
Wyglądacie na zmęczonych. - ........................................................................................
Te zwierzęta wyglądają na leniwe. - ........................................................................................
Uważa się, że Cyceron jest świetnym mówcą. - ........................................................................................
Połącz w pary zdania łacińskie z ich polskim przekładem.
Według podań Rzym został podpalony przez Nerona., Mówi się, że mądry człowiek ma zawsze ze sobą swój majątek., Uważa się, że Janus ma dwie twarze., Uważa się, że już przed Homerem istnieli poeci., Według legendy Romulus mieszkał w małej i skromnej chacie., Według podań Rzym został założony przez Romulusa., Podobno pierwsze obwarowania Rzymu miały kształt kwadratu., Podobno język grecki jest trudny., Uważa się, że Marcjalis pisał świetne epigramy., Według podań Belgowie byli najdzielniejsi spośród wszystkich Galów.
| Rōma a Rōmulō condita esse trāditur. | |
| Iānus duās faciēs habēre putātur. | |
| Iam ante Homērum poētae fuisse putantur. | |
| Martiālis optima epigrammata scrīpsisse putātur. | |
| Vir sapiens sēcum semper thēsaurum suum habēre dīcitur. | |
| Omnium Gallōrum fortissimī trāduntur fuisse Belgae. | |
| Rōmulus in casulā parvā et humili habitasse trāditur | |
| Lingua Graeca difficilis esse dīcitur. | |
| Prīmī mūrī Rōmānī quadrātī fuisse dīcuntur. | |
| Rōma ā Nerōne incensa esse trāditur. |
Wybierz poprawne formy podmiotu lub orzeczenia, wpisując odpowiednie wyrazy znajdujące się na końcu zdań.
............ Iulii improbi esse dicuntur. – (Filius/filii)
Verba matris: Eheu! Mei filii, vobis numquam fessa esse ............. – (videor/videmini)
Optimus testis confitens reus esse ............... – (putantur/putatur)
Caesari omnium Gallorum fortissimi ................ esse Belgae. – (videtur/videntur)
Nuntius deorum .............. esse Mercurius. – (putantur/putatur)
.............. locus sacer esse dicitur. – (templum/templa)
.................. impigrae esse dicuntur. – (formica/formicae)
Wskaż zależność czasową wyrażoną bezokolicznikiem przeciągając zdania w odpowiednie rubryki tabeli.
Lingua Graeca difficilis esse putātur., Caesar sibi vīsus est Pompeium victūrus., Marcus dormītūrus esse vidētur., Remus a fratre suō necātus esse trāditur., Rōma a Rōmulō condita esse trāditur., Iulia librum legere vidētur., Persae bellum actūrī esse vidēbantur., Caesar Rōmam putābātur esse aggressūrus., Caesari omnium Gallōrum fortissimi vīsī sunt Belgae., Homērus caecus fuisse trāditur., Lingua Latīna utilis esse putātur., Iulia multōs librōs legisse dīcitur.
| Uprzedniość | |
|---|---|
| Równoczesność | |
| Następczość |
Uzupełnij luki odpowiednim bezokolicznikiem.
necātus esse, conditam esse, condita esse, vincī non potuisse , vincere nōn potuisse, condī, necāre, condere, fore, fuisse, esse, condere, fuisse, necavisse, esse, vincī nōn posse, condidisse , futūri esse
Rōma ā Rōmulō .......................................... trāditur. (condī / condita esse / condere)
Cracus Cracoviam .......................................... trāditur. (condere /conditam esse / condidisse)
Caesar ā Pompeiō .......................................... dīcitur. (vincī nōn posse / vincere nōn potuisse / vincī non potuisse)
Prīmī mūrī Rōmānī quadrātī .......................................... dīcuntur. (esse / futūri esse / fuisse)
Homērus caecus .......................................... trāditur. (esse / fuisse / fore)
Remus ā fratre suō .......................................... trāditur. (necavisse / necāre / necātus esse)
Słowniki
Słownik pojęć
nominativus cum infinitivo (w skrócie NCI) to w języku łacińskim zjawisko składniowe służące do wyrażania treści nie do końca sprawdzonych przez nadawcę lub takich, które wydają mu się prawdopodobne, ale nie ma co do nich pewności, czy są prawdziwe (zgodne z rzeczywistością). NCI służy więc do wyrażania pewnego rodzaju modalności. Składnia ta występuje najczęściej (jednak nie zawsze) w trzeciej osobie (w liczbie pojedynczej i mnogiej) po czasownikach takich, jak: vidētur, trāditur, audītur, dīcitur, putātur.
z tym terminem z pewnością zetknąłeś się już na lekcjach angielskiego lub niemieckiego. Znasz wiele czasowników modalnych (np. ang. can, must, should, niem. können, möchten, wollen etc), które nie wyrażają konkretnej czynności, ale są jakimś komentarzem do innej czynności wyrażonej w bezokoliczniku, mówią o tym, co o niej myślisz, jakie jest prawdopodobieństwo, że może się ona wydarzyć itd. Np. He should be there. Er sollte da sein. = On powinien tam być (ale nie wiem z pewnością, czy jest). I want to sleep. Ich möchte schlafen. = Chcę spać (ale nie śpię, próbuję zasnąć, zaraz pójdę spać). Modalność to nazwa sposobu wyrażania myśli, gdy nadawca wypowiedzi nie stwierdza wprost, że coś istnieje lub zdarza się w jakiś sposób, ale wyraża swoją intencję (np. chce, by coś się stało) lub daje do zrozumienia, że prawdopodobnie coś się stanie.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J.Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.