Ważne daty

Panatenaje i Wielkie Dionizje – rola muzyki

Antyczna Grecja wytworzyła wysoką kulturę muzyczną, powstałą pod wpływem innych kultur starożytnych, m.in. Egiptu, Asyrii i Babilonii. Odwoływała się do uniwersalnych wartości etycznych, czerpiąc źródła z mitów i etyki greckiej. Najważniejszymi elementami dramatu były: treść (mytos), charakter (ete), kształt zewnętrzny (ppsis), język (leksis), myśl (dianoia), muzyka (melopoia).

Muzyka nierozerwalnie związana była z uroczystościami religijnymi. W Atenach najważniejsze były Panatenaje i Wielkie Dionizje, które w VI wieku zostały rozbudowane i zawierały wiele elementów muzycznych.

R3MfmoDlDfZ6P

Ilustracja przedstawia białą kartkę z zagiętym prawym dolnym rogiem. Na kartce znajduje się zapisany czarną czcionką cytat z Landenls John, „Muzyka starożytnej Grecji”, Kraków 2003. Cytat brzmi: „Panatenaje były świętowane przez całą ludność Aten i otaczającej je krainy - Attyki - co roku w okresie letnim, natomiast szczególną odmianę tych uroczystości, zwaną Wielkimi Panatenajami, odprawiano co cztery lata. Z tej okazji tkano nową szatę przeznaczoną dla starożytnego posągu Ateny, znajdującego się w dawnej świątyni, której ruiny nadal widoczne są na Akropolu (część jej fundamentów przykrytych jest przez Erechtejon). Podczas corocznych celebracji formowała się dostojna procesja, która wyruszała spod ateńskich murów granicznych. Przy akompaniamencie muzyków i tancerzy kroczyła przez całe miasto. Jej trasa wiodła poprzez rynek - Agorę, po czym wspinała się zboczem Akropolu.” Źródło: Landenls John, „Muzyka starożytnej Grecji”, Kraków 2003, s. 18

Podczas procesji śpiewano peanPeanpean ku czci Apollina lub Ateny, który miał charakter dziękczynny lub zawierał prośbę o uchronienie przed niebezpieczeństwami. Wykonywany był podczas procesji do świątyni i poprzedzał go prozodionProzodionprozodion. Podczas Panatenajów oprócz części religijnych odbywały się zawody muzyczne: instrumentalistów, śpiewaków, chórów i tancerzy.

Rj2YIHLXZujwo

Ilustracja interaktywna przedstawia: Praksyteles, Apollo Sauroctonus, IV w. p.n.e., Luwr, Paryż, Francja. Na ilustracji znajduje się posąg nagiego, młodego mężczyzny. Stoi on obok drzewa, na którym widoczna jest jaszczurka. Postać jedną rękę ma uniesioną do góry, a drugą do przodu. Posąg jest w kolorze kości słoniowej. Po kliknięciu kursorem myszy na grafikę, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz pojawi się obraz nieznanego autora pt. „Athéna à la ciste”. Na obrazie znajduje się zbliżenie na popiersie kobiety. Na głowie ma nakrycie.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Praksyteles, Apollo Sauroctonus, IV w. p.n.e., Luwr, Paryż, Francja. Na ilustracji znajduje się posąg nagiego, młodego mężczyzny. Stoi on obok drzewa, na którym widoczna jest jaszczurka. Postać jedną rękę ma uniesioną do góry, a drugą do przodu. Posąg jest w kolorze kości słoniowej. Po kliknięciu kursorem myszy na grafikę, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz pojawi się obraz nieznanego autora pt. „Athéna à la ciste”. Na obrazie znajduje się zbliżenie na popiersie kobiety. Na głowie ma nakrycie.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1BzWEsZw

Dionizjom towarzyszyły muzyczne wydarzenia: zawody w grze na aulosieAulosaulosie i kitarzeKitarakitarze oraz w śpiewie. Największą rozrywką było wykonywanie dytyrambów – pieśni, która w VI wieku p.n.e. przeznaczona była na chór mężczyzn lub chłopców z towarzyszeniem muzyka grającego na aulosie. Dytyramby przyczyniły się do rozwoju dramatu greckiego, który połączył poezję, muzykę i taniec.

Etapy rozwoju dramatu

Rozwój dramatu w starożytnej Grecji przypada na VI w. p.n.e. Uroczystości na cześć boga Dionizosa składały się z chóralnych śpiewów na jego cześć, którym przewodniczył koryfeusz. Takim koryfeuszem był prawdopodobnie Tespis, który wpadł na pomysł, aby jedna osoba prowadziła dialog z chórem. Był to pierwszy krok do powstania dramatu. Gatunkowo dramat przybierał formę tragiczną, komiczną i satyryczną. Do najstarszych zachowanych zabytków należy część cyklu dramatycznego Ajschylosa (525‑450 p.n.e.) – tragedia Błagalnice. Do jego zasług należy wprowadzenie drugiego aktora w celu spotęgowania ekspresji. U dramaturga ważną rolę pełni narracja poprzedzająca akcję dramatu. Taką rolę pełnią trzy pieśni chóralne Agamemnona o dużym ładunku dramatycznym. Chór nie tylko śpiewał tekst, ale również gestykulował –jego taniec naśladował wydarzenia historyczne i wyrażał uczucia śpiewaków.

Sofokles (496‑406 p.n.e.) dodał trzeciego aktora, do jego zasług należy stworzenie klasycznego dramatu, w którym w składzie tragedii znalazły się: wstęp (prologos), chór wchodzący (parodos), pięć epizodów dialogowych (epejsodion), oddzielonych występami chóru (stasimon), oraz pieśni końcowej chóru (exodus). W takim układzie znalazły się elementy stałe: tańce o charakterze pantomimyPantomimapantomimy, pochwalne hymny, pieśni miłosne i wojenne, sceny fantastyczne, postacie mityczne. Muzykę tworzyły melika i rytm, a charakter melodii zależał od zasad tonalnych i porządkujących.

Zmiany w treści dramatu wprowadził Eurypides (ok. 485 – ok. 406 p.n.e.), który poszerzył wątki mityczno‑bohaterskie. Większą rangę nadał śpiewowi solowemu, który pełnił główną rolę w akcji dramatycznej, a chór pełnił rolę komentatora wydarzeń. W jego wczesnych tragediach rozbudowane monologi dotyczą przeszłości i oparte są na pieśni solowej zwanej monodią. Reprezentatywną sztuką jest powstała w końcu V wieku p.n.e. Iona. Dwie części sztuki zajmują dialogi, a 1/3 jest śpiewana lub inkantowana.

Powstanie komedii wiąże się z obchodzonym jesienią świętem winobrania zwanym Małymi Dionizjami. Było to widowisko humorystyczno - komiczne, w trakcie którego śpiewano wesołe pieśni. Antyczna komedia pozwalała aktorom na większą swobodę. U Arystofanesa pojawia się parabasis/parabaza, w której przewodnik chóru bezpośrednio zwraca się w imieniu autora do publiczności. Ważnym miejscem w teatrze greckim jest kolista przestrzeń naprzeciwko sceny zwana orchestrą. Na niej tańczono i śpiewano, później tak nazywano miejsce, na którym stał chór. Spektaklom towarzyszyły instrumenty, gdyż muzyka odgrywała bardzo ważną rolę w życiu codziennym i religijnym. Kitara, aulos i lira to najważniejsze instrumenty. W Ptakach Arystofanesa w 223 wersie znajduje się informacja że ktoś gra na aulosie spoza sceny. Cechą charakterystyczną komedii z V wieku jest reguła, że tańcom przewodzi auleta.

Od komosu (gr. kómos – pochód, procesja), pochodzi nazwa gatunku: komodía to dosłownie: „pieśń komosu”. Komedia rozpoczynała się zawsze prologiem, którego zadaniem było przedstawienie widzom założeń sztuki. Po nim następuje parodos, pierwsza, wstępna pieśń chóru. Chór, tradycyjnie przebrany za zwierzęta lub fantastyczne postacie, nadawał ton całej komedii. W komediach Arystofanesa rola chóru maleje na rzecz partii aktorskich. Dalej scenki mówione przeplatają się z partiami śpiewanymi. Zadaniem komedii jest ośmieszenie ludzi czy środowiska lub sytuacji. Komedię kończy pieśń chóru, zwana éksodos - wyjście.

Zadania

Ćwiczenie 4

Wskaż, która z postaci nie należy do grupy aktorów.

R14ote7gOnOeR

Czarno-biała ilustracja nieznanego autora przedstawia grupę osób przygotowujących się do przedstawienia. Na każdej postaci została zamieszczona cyfra. Postać numer jeden wykonuje pozy, rozciąga się, postać numer dwa gra na instrumencie - Aulosie. Postać numer trzy jest ubrana w czepek, w dłoni trzyma instrument strunowy. Postać numer cztery patrzy się w prawo, a w dłoni trzyma maskę.

Rj4EzdHrl83CQ

Do grupy aktorów nie należy postać nr - 1. 2, 2. 4, 3. 3, 4. 1

Do grupy aktorów nie należy postać nr - 1. 2, 2. 4, 3. 3, 4. 1

1, 3, 2, 4

Do grupy aktorów nie należy postać nr - ............

Słownik pojęć

Źródło pojęć:

https://encyklopedia.pwn.pl/

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Landenls John, Muzyka starożytnej Grecji, Kraków 2003

Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki cz. I, 1990