RDENYBRFePeib1

Andrzej Wróblewski – malarz tragiczny

Ważne daty

15 czerwca 1927 – narodziny Andrzeja Wróblewskiego

26 sierpnia 1941– śmierć ojca na zawał podczas rewizji Gestapo na oczach czternastoletniego Andrzeja

1945 – przesiedlenie wraz z matką i bratem do Krakowa;

1945‑1952 – studia na Wydziale Malarstwa i Rzeźby krakowskiej ASP pod kierunkiem Zygmunta Radnickiego, Zbigniewa Pronaszki, Hanny Rudzkiej‑Cybisowej i Jerzego Fedkowicza

1945‑48 – podjęcie jednocześnie studiów w zakresie historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim

1947 – wyjazd do Holandii

1948 – zainicjowanie powstania przy Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej w krakowskiej akademii Grupy Samokształceniowej, do której należeli m.in. Andrzej Strumiłło i Andrzej Wajda

1949 – powstanie cyklu obrazów Rozstrzelanie

1950 – podjęcie pracy na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie

1953 – ślub z absolwentką filozofii i filologii klasycznej, Teresą Reutt

1956 – podróż do Jugosławii;

1956 – pierwsza wystawa indywidualna w Warszawie; 1956 – powstanie cyklu obrazów Ukrzesłowienie

23 marca 1957 – tragiczna śmierć artysty podczas wyprawy w Tatry

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1axqBRCTdlSK1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: Barbara Klimek, cc0.

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

6. definiuje pojęcie „abstrakcja” i przytacza przykłady dzieł abstrakcyjnych;

7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;

9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

opisywać cechy poszczególnych etapów twórczości Andrzeja Wróblewskiego;

omawiać tematykę dzieł oraz charakteryzować użyte przez artystę środki warsztatowe;

porównywać obrazy  z różnych okresów ukazujące motyw rozstrzelania.

Audiobook - Wróblewski tragiczny

R1bAI5ftNc5YTmf13f785c78e20705_00000000000031
Audiobook Wróblewski tragiczny. Fantomy Andrzeja Wróblewskiego W 1996 roku w numerze 2 czasopisma „Dekada Literacka” ukazał się artykuł Anny Baranowej pod tytułem „Fantomy Andrzeja Wróblewskiego”. Autorka pisze w nim, że "uwikłania Andrzeja Wróblewskiego w historię należą do szczególnie dramatycznych. Wystawił na próbę swój talent, ulegając pozaartystycznej doktrynie. Musimy być świadomi, że analizując motywy wyborów i pomyłki Wróblewskiego nie znajdziemy jednoznacznych odpowiedzi. Andrzej Wróblewski uwierzył w awangardową utopię uniwersalnego języka. Trudno o przykład większego zaangażowania w tworzenie sztuki, która byłaby zrozumiała dla powszechnego odbiorcy. Na przełomie lat 1948/49 pisał: „Moje zadania jako malarza pojmuję w sposób następujący: 1. Staram się, żeby obraz działał jak najsilniej, to znaczy, żeby przyciągał wzrok i zmuszał patrzącego do określonych przeżyć. 2. Chciałbym, żeby obraz działał jednoznacznie, to znaczy, żeby sama treść przeżycia u widza była taka, o jaką mi chodziło i żeby była u różnych widzów jednakowa". Program ten — rozbudowany jeszcze o dwa bardziej szczegółowe punkty — formułował niespełna 22‑letni artysta, krnąbrny student krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, który już zdołał odznaczyć się w środowisku nowoczesnych skupionych wokół Kantora. Tezy artysty i teoretyka zbieżne są z programem „spotęgowanego realizmu", który obowiązywał w grupie Kantora. Manifest ogłoszony przez Kantora i Porębskiego w roku 1946 na łamach „Twórczości" pozwala sobie uświadomić zawikłanie pojęciowe i w gruncie rzeczy niepewność, która była udziałem większości artystów próbujących odnaleźć się po tej strasznej wojnie. Wiadomo było, że sztuka ma być domeną wolności, wyrażać ducha czasu. Ale jak z tym pogodzić realizm? Dowodziłam już w innym miejscu, że chodzi tutaj bardziej o koncepcję bliską Kandinsky'emu — o „wielki realizm" tożsamy z „wielką abstrakcją” . Sam Wróblewski w licznych artykułach pisze o konieczności zweryfikowania i poszerzenia pojęcia „realizm" w odniesieniu do sztuki współczesnej, dowodzi na czym polega „ludzkość sztuki abstrakcyjnej” i dlaczego malarstwo absolutne może wyrażać treści najbardziej istotne. Odwołuje się do „etyki barw" Kandinsky'ego — malarskiego i zarazem symbolicznego znaczenia żółci, błękitu, czerwieni, bieli, czerni. Chciałby, aby również jego obrazy były „barwnym komentarzem stanu psychicznego". Z pierwszymi abstrakcjonistami dzieli utopię porozumienia bezpośredniego: „Abstrakcja nie tylko pokaże rewolucjoniście klimat jego duszy i da mu czyste, estetyczne wzruszenie; ona go swą logiką wewnętrzną umocni, swymi drażniącymi kontrastami pobudzi, swą oczywistością, wyrazistością konstrukcji — natchnie wiarą w siebie i w przyszłość”. Na wystawie w Pałacu Sztuki w Krakowie na przełomie 1948/49 r., która miała charakter ogólnopolskiej manifestacji ruchu nowoczesnych, pokaże bardzo piękne obrazy, wielobarwne i optymistyczne: „Niebo, Słońce i inne gwiazdy”, „Niebo nad górami”, „Uczuciowa treść rewolucji”. Pokaże też obraz, który na wielu zwiedzających tę głośną wystawę zrobił największe wrażenie: „Ryby bez głów. Obraz na temat okropności wojennych”. Przekonująca jest opinia, że to niewielkie płótno, którego przestrzeń wypełniają poucinane głowy i kadłuby zielonych, martwych ryb stało się prologiem do słynnego cyklu „Rozstrzelań”. Namaluje je w roku 1949, który był przełomowy w jego twórczości. Artysta, którego ambicją jest znalezienie najbardziej sugestywnego wyrazu dla własnego odczucia świata, nie może odnaleźć się w żadnej z grupowo formułowanych estetyk. Przystąpienie do obozu Kantora oznaczało sprzeciw wobec swoich akademickich nauczycieli — kapistów — oskarżanych o artystyczną zachowawczość i ideowy eskapizm (niebawem ten konflikt jeszcze bardziej się nasilił). Jednocześnie narasta w nim świadomość niewystarczalności abstrakcji. Odkrywanie nowych, kalejdoskopowych form i przestrzeni nie może uspokoić traumatycznych przeżyć. Wystawa grafiki meksykańskiej, którą recenzuje, wzmacnia w nim przekonanie, że istnieją inne sposoby na to, by przemówić do każdego. „Mieliśmy u siebie dosyć wojennej makabry — pisze — ale nie znalazła ona jeszcze swojego wyrazu w naszej sztuce, wyrazu jednoznacznego, mówiącego o tym, kto jest sprawcą, a kto ofiarą”. Postanawia malować obrazy, jakich nikt jeszcze nie widział. „Rozstrzelanie” z 1949: z czarną, fragmentaryczną sylwetą gestapowca na pierwszym planie, w głębi, w pustej przestrzeni zdeformowana postać ofiary z tułowiem uciętym jak kadłub martwej ryby i przekręconym o 180 stopni. Porażające działanie tego płótna. Na następnych z cyklu nie będzie już oprawców, tylko same ofiary. I świadek tych egzekucji: dorastający chłopiec, młodszy brat lub syn, alter ego autora, który widział aresztowanie i śmierć swojego ojca. Pod wpływem wewnętrznej potrzeby, ale i nasilającej się presji, by malować obrazy równie czytelne dla analfabetów i uczonych, zaczyna posługiwać się — w jego mniemaniu — formą jeszcze bardziej sugestywną. (…) Na ogólnopolskim zjeździe w Poznaniu (październik 1949) — tak zwanych Międzyszkolnych Popisach Wyższych Szkół Artystycznych (…) — Wróblewski pokazuje prace będące realizacją przyjętej przez niego postawy: „Dworzec na ziemiach odzyskanych” i „Rozstrzelanie II”. Ten ostatni obraz został pocięty przez nieznanego sprawcę nożem. Na innej znów wystawie polano kwasem „Likwidację getta”. Nie takiej reakcji oczekiwał artysta — jego obrazy miały wstrząsnąć, a wzbudziły sprzeciw i agresję. (…) Wróblewski maluje zabitych, postaci jeszcze żywe, które za chwilę zamienią się w duchy i wreszcie postaci ocalonych, które z duchami obcują. Te obrazy — wszystkie z roku 1949 — stanowią jądro krakowskiej retrospektywy. Obok ośmiu „Rozstrzelań” — wstrząsający dyptyk „Syn i zabita matka” i „Matka z zabitym synem”, „Zabity mąż” — trzymający w żelaznym splocie rękę równie znieruchomiałej żony i „Młoda para z bukietem” — gdzie martwy narzeczony przychodzi z zaświatów. Kiedy Andrzej Wajda zapytał Wróblewskiego, dlaczego umarłych w odróżnieniu od żywych maluje na niebiesko, ten odpowiedział z typową dla siebie ironią, że ma dużą tubę błękitu pruskiego, który jest bardzo wydajny. Odwołując się do kryteriów przyjętych przez Marię Janion, Andrzeja Wróblewskiego można uznać za osobowość mediumiczną. (…) Dwoiste odczuwanie rzeczywistości pociąga za sobą 3 typy zachowań: postawę ucieczki (ewazyjną), walki (tyrtejską) i ironiczną. Wszystkie one zbiegły się w przypadku Andrzeja Wróblewskiego, sumując się w osobowość napiętą, targaną sprzecznościami. Swobodne współżycie z duchami jest wedle Marii Janion warunkiem równowagi naszego istnienia. Wróblewski czuł się do tego wewnętrznie przymuszony. Co więcej, wydaje się, że upowszechnienie tej prawdy stało się jego misją. Jeden z przyjaciół wspomina, że chciał wystawić Rozstrzelania na tle ruin Warszawy. Był jedynym, który zaraz po wojnie potrafił nadać doświadczeniom swojej generacji ponadczasowy, artystyczny wyraz. I wtedy właśnie wplątuje się w socrealizm, który dla młodego, ambitnego artysty, wyposażonego w cechy tyrtejskie mógł stanowić kuszącą perspektywę. Nie wiemy dokładnie, w którym momencie Wróblewski uświadomił sobie, że stracił podmiotowość i stał się obiektem manipulacji. Może przeczuwał to od początku? W liście do Anny Porębskiej z 1949 roku pisał: „Ponieważ jestem nieszczęśliwy, więc zajmuję się problemami realizmu socjalistycznego. Wymyśliłem między innymi głęboką prawdę, że tylko wtedy nikt mi nie będzie narzucał socrealizmu, jeśli ja sam go będę narzucał innym. (...) Trochę mnie pocieszyło, że do ostatniego Rozstrzelania dodałem jeszcze dwa trupy (wzgl. dwóch trupów)". Artysta przyjmuje postawę ofensywno‑obronną która mogła go doprowadzić tylko do klęski. W tymże przełomowym roku namaluje jeszcze jeden z najpiękniejszych swoich obrazów "Szofer błękitny". Równie silna jak potrzeba zaangażowania, była w nim potrzeba ucieczki — w abstrakcyjną lodowatą dal, w stronę czerwonego nieba. Lata 1950‑54 — to czas „całkowitego spętania”. Wróblewski maluje bardzo mało: powstają nieliczne obrazy socrealistyczne, które jednak z powodu ich ponurej tonacji nie podobają się oficjalnym dystrybutorom kultury, maluje też pejzaże wiejskie podczas pleneru w Waganowicach w akademickiej manierze kapistów. Jak wspomina Janusz Bogucki: artysta „przeprowadzał jakby na samym sobie bezwzględną operację, by ujarzmić własną osobowość, uciszyć wyobraźnię, przytłumić pobudliwość emocjonalną, wtłoczyć swe malowanie w normy estetyki uznanej za jedynie słuszną". Ratuje go ironia, która dochodzi do głosu w małych formach, rysunkach i gwaszach, jak: „Dyktator” z 1953 r., z monstrualnych rozmiarów gipsowym popiersiem Stalina, Wiec, gdzie mówca przybrał pomnikową postać agitatora, „Dążenie do doskonałości” (rok 1952) — ukazujące daremne próby wspinania się do nieba po drabinach. Po roku 1954 artysta wchodzi w nowy okres intensywnej twórczości, ale jego życie —jak sam pisze — staje się „samobójstwem na raty". Także jego malarstwo — mimo pojawiającej się tematyki rodzinnej — to szykowanie się na śmierć. „Teraz już koniec. (Przebrała się miarka). Teraz już jestem człowiekiem stamtąd"— zapisuje w notatniku z 1955/ 56. W tym czasie powstają najbardziej znane jego obrazy — cykl „Ukrzesłowień”, „Kolejka trwa”, „Pranie” — będące nie tylko metaforą życia w kraju, „który z socjalizmu zrobił tyranię spraw mało ważnych", ale uniwersalną metaforą egzystencji. Szczególnie wstrząsające są mniej znane obrazy — o podtekście wyraźnie autobiograficznym — gdzie powracają fantomy. W obrazie „Zakochani” z 1957 r. - jakże dalekim od uwielbianego przez siebie Chagalla - młody człowiek, tulący się do kobiety w tęczowych kolorach, ma na twarz umarłego, wygląda jak trup. Powstają cykle Czaszek, Nagrobków. W ostatnim obrazie Kompozycja — Rodzina znów pojawia się postać nieobecnego mężczyzny — sprowadzona do cienia, abstrakcyjnej sylwety. Nie wiadomo, czy przyszedł on z zaświatów, czy w zaświaty się wybiera. Andrzej Wróblewski ginie w marcu 1957 podczas samotnej wycieczki w Tatrach.
Źródło: online skills, cc0.
R15Eqmg0waR7H1
Andrzej Wróblewski, „Autoportret z odbiciem w szybie”, ok. 1950, fotografia czarno-biała, culture.pl, CC BY 3.0

Andrzej Wróblewski był jedną z największych indywidualności artystycznych polskiego malarstwa powojennego, jednocześnie jednak malarzem zabłąkanym w skomplikowanej historii swojego kraju. Urodził się w Wilnie 15 czerwca 1927 roku, pierwsze artystyczne próby podejmował pod okiem matki, graficzki Krystyny Wróblewskiej. Jako mały chłopiec nie brał czynnego udziału w II wojnie światowej, ale wydarzenia te odcisnęły trwały ślad w jego życiu i twórczości. Dzieciństwo Andrzeja zostało naznaczone nieustannym poczuciem zagrożenia życia własnego i bliskich, wojennym niepokojem, wypełnione obrazami aresztowań, tortur, łapanek, wywózek i rozstrzelań. Jako czternastoletni chłopiec był świadkiem śmierci ojca na zawał serca podczas rewizji, dokonanej przez niemieckich żołnierzy.

Wiosną 1945 roku, wraz z matką i bratem wyjechał do Krakowa. W kilka miesięcy później zdał maturę i podjął studia na dwóch uczelniach: Wydziale Malarstwa i Rzeźby krakowskiej ASP pod kierunkiem Zygmunta Radnickiego, Zbigniewa Pronaszki, Hanny Rudzkiej‑Cybisowej i Jerzego Fedkowicza oraz historii sztuki w Uniwersytecie Jagiellońskim. Mimo studenckich osiągnięć, Wróblewski nie był zadowolony z nauki malarstwa, opartej na założeniach kapistówKapiścikapistów. W 1947 roku, w ramach wymiany zorganizowanej przez Międzynarodowy Związek Studentów, wyjechał z grupą kolegów na trzymiesięczne stypendium do Holandii. Wrażenia z obcowania z kulturą tego kraju znalazły odzwierciedlenie w wysoko ocenionej pracy magisterskiej na temat Początków krajobrazu w sztuce niderlandzkiej XV‑XVII wieku. Jednak nie zdecydował się na karierę naukową. W 1948 roku powołał do życia, działającą przy Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej w krakowskiej akademii, Grupę Samokształceniową, do której należeli m.in. Andrzej Strumiłło, Konrad Nałęcki, Przemysław Brykalski i Andrzej Wajda. Młodzi artyści sprzeciwiali się koloryzmowi swoich wykładowców, opowiadając się za sztuką, która łączy estetykę z ideą. W tym okresie Wróblewski malował obrazy eksperymentalne, w których nawiązał do tradycji abstrakcyjnych. Podczas I Wystawy Sztuki Nowoczesnej zaprezentowane zostały pryzmatyczno‑kalejdoskopowe obrazy, będące jednocześnie metaforyczną wizją Kosmosu.

(…) Zaufajcie malarzom. Nie nakarmią tandetą. Nie dadzą czegoś co po tygodniu zaśmierdnie. Każdy tu znajdzie coś dla siebie. Obraz tym się różni od pilnika, że jest w życiu wszechstronniejszy. On potrafi wyrazić abstrakcją rewolucję. Ale nie tylko to. Potrafi, dla chcącego, ukryć w abstrakcji tyle skarbów formy i koloru, że trud zduszenia własnego i towarzyszy śmiechu, oraz trud parominutowego skupienia opłaci się sowicie (…).

Źródło: Andrzej Wróblewski [w:] Andrzej Wróblewski nieznany, red. J. Michalski, Kraków 1993, s. 131

RYuCeguplUmSg1
Andrzej Wróblewski, „Słońce i inne gwiazdy”, 1948, Muzeum sztuki, Łódź, wroblewski.artmuseum.pl, CC BY 3.0

Oprócz abstrakcji Wróblewski tworzył także obrazy o charakterze surrealistycznymSurrealizm (nadrealizm)surrealistycznym. W 1948 roku namalował Obraz na temat okropności wojennych (Ryby bez głów), będący okrutną wizją uniwersalnej katastrofy ludzkości, ujętej w metaforyce ryb, pozbawionych głów.

R1ViEjZOTVP681
Andrzej Wróblewski, „Obraz na temat okropności wojennych (Ryby bez głów)”, 1948, Muzeum Lubelskie, Lublin, 1.bp.blogspot.com, CC BY 3.0

Ryba nie jest tu rybą. To raczej bezradność wcielona – niemy krzyk, brak powietrza, bezsensowne cierpienie ubrane w kształt ryby. Rama tego obrazu jest jak drewniany potrzask – tłoczy bezbronne istoty w sam środek ciasnej pułapki. Banalność zła pokazana w syntetycznym skrócie: dekoracyjna rozeta, masowa egzekucja. Po lewej wyplute resztki, ostracyzm, zakłócona harmonia.

Źródło: http://www.dwutygodnik.com/artykul/4193‑ryby‑bez‑glow.html (dostęp z dnia 31.03.2018)

Na przełomie 1948 i 1949 roku malarz połączył abstrakcję z figuracją, nadając swym obrazom znaczeń symbolicznych, ukazując świat widziany z perspektywy samotnego człowieka, pozbawionego twarzy, niewyrażającego bezpośrednio emocji. Głównymi środkami wyrazu tych dzieł stały się: kolor i kompozycja.

Autobus wyraźnie układa w powietrzu wyrafinowane linie swojej metalowej karoserii. (…) Człowiek jest wpisany w skomplikowany układ prostych. Ludzie w gromadzie są dziwnie obcym ziemi motywem, zwłaszcza gdy poruszają się względem słupów telegraficznych; ich odrębność przestrasza wtedy, mogliby – przez zapomnienie – idąc wciąż prosto w przód, oddzielić się powoli od Ziemi i przemaszerować w przestworza. Niebo krystaliczne. Tylko że kryształ jest formą, a niebo jej ośrodkiem. Ponieważ jest nieskończone i w swym stopniowaniu zupełnie ciągłe – słupy telegraficzne mają nieograniczoność linii geometrycznych, trójkątów i prostych równoległych lub ukośnych.

Źródło: Unikanie stanów pośrednich. Andrzej Wróblewski (1927‑1957), red. M. Ziółkowska, W. Grzybała, Warszawa, 2014, s. 104

R13iNeGZuzjoF1
Andrzej Wróblewski, „Szofer niebieski”, 1948, własność rodziny, depozyt: Muzeum Narodowe, Poznań, bi.gazeta.pl, CC BY 3.0

Echa wojny

W 1949 roku powstało osiem obrazów, będących kontynuacją egzystencjalnych rozważań artysty oraz efektem dramatycznych doświadczeń wojennych. W cyklu o wspólnym tytule Rozstrzelania podjął temat egzekucji. Jednocześnie obrazy były odpowiedzią na postulaty realizmu socjalistycznego: „Wiedząc, że taki program odpowiada tylko przygotowawczej, „niwelacyjnej” fazie nowej sztuki, nie pokusiliśmy się od razu o tematykę i treść socjalistyczną. To miał być następny etap pracy. Dla etapu wstępnego wybraliśmy tematykę wojenną, uważając, że z jednej strony tkwi ona jeszcze głęboko w świadomości społeczeństwa, a z drugiej bezpośrednio mobilizuje do walki o pokój i o socjalizm.”

RWxBS1yVUcZhj1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Andrzeja Wróblewskiego „Rozstrzelanie VIII”, zwany także „Rozstrzelaniem surrealistycznym”. Ma kształt poziomego prostokąta. Ukazuje pięć postaci na tle białej ściany. W obrazie zawarte są etapy śmierci jednej postaci – kolejne fazy ukazują przemianę fizyczną człowieka poddanego egzekucji, z jego psychiczną świadomością. Pierwsza postać od lewej w niebieskich spodniach, zielonej marynarce i białej koszuli ma bose stopy i zaciśnięte pięści, symbolizujące strach przed śmiercią oraz bunt. Za nim na ścianie pojawia się cień. Postać druga przybiera podobną pozę do pierwszej, ale jego twarz jest sina. Cień został zredukowany do połowy. Trzeci mężczyzna ma wywrócony korpus, cały jest szary, jedynie stopy mają cielisty kolor, a cień jest odwrócony – pada w drugą stronę. Gest trzymania się za ręce z poprzednią postacią jest symbolem braterstwa, szukaniem wsparcie i pomocy w chwili umierania. Czwarta sylwetka to studium dekonstrukcji ciała: stopy ustawione są przodem, nogi i tułów przekręcone, ręce skierowane w różne strony, mężczyzna nie posiada cienia; tylko ubranie pozostaje to samo, ale stało się niebieskie, w błękicie namalowany został także mężczyzna; jest to kolor związany ze śmiercią. Pomiędzy pierwszą a drugą figurą znajduje się odwrócona tyłem postać chłopca o dramatycznej postawie, przypominającej ukrzyżowanie. Utożsamiana jest z alter ego artysty, w którego psychice wojna pozostawiła trwały ślad. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Inspiracją do obrazu było zdjęcie z egzekucji w Bydgoszczy w 1939 roku. 2. Temat rozstrzelania posiada w historii sztuki głęboką tradycję – podejmował go Goya w Rozstrzelaniu powstańców madryckich. Trzeci maja 1808 roku. 3. Temat rozstrzelania posiada w historii sztuki głęboką tradycję – Pablo Picasso, Masakra w Korei, 1951. 4. Temat rozstrzelania posiada w historii sztuki głęboką tradycję – Édouard Manet, Rozstrzelanie cesarza Maksymiliana, 1868. 5. W obrazie zawarte są etapy śmierci jednej postaci – kolejne fazy ukazują przemianę fizyczną człowieka poddanego egzekucji, z jego psychiczna świadomością. 6. Pierwsza postać od lewej w niebieskich spodniach, zielonej marynarce i białej koszuli ma bose stopy i zaciśnięte pieści, symbolizujące strach przed śmiercią oraz bunt. Za nim na ścianie pojawia się cień. 7. Postać druga przybiera podobną pozę do pierwszej, ale jego twarz jest sina. Cień został zredukowany do połowy. 8. Trzeci mężczyzna ma wywrócony korpus, cały jest szary, jedynie stopy mają cielisty kolor, a cień który pada jest odwrócony – pada w drugą stronę. Gest trzymania się za ręce z poprzednią postacią jest symbolem braterstwa, szukaniem wsparcie i pomocy w chwili umierania. 9. Czwarta sylwetka to studium dekonstrukcji ciała: stopy ustawione są przodem, nogi i tułów przekręcone, ręce skierowane w różne strony, mężczyzna nie posiada cienia; tylko ubranie pozostaje to samo, ale stało się niebieskie, w błękicie namalowany został także mężczyzna; jest to kolor związany ze śmiercią. 10. Pomiędzy pierwszą a drugą figurą znajduje się odwrócona tyłem postać chłopca o dramatycznej postawie, przypominającej ukrzyżowanie. Utożsamiana jest z alter ego artysty, w którego psychice wojna pozostawiła trwały ślad.
Andrzej Wróblewski, „Rozstrzelanie VIII” (Rozstrzelanie surrealistyczne), 1949, Muzeum Narodowe, Warszawa

Równocześnie z Rozstrzelaniami powstały inne płótna, w których Wróblewski nawiązywał do tragedii wojennej. Zastosował w nich charakterystyczną dla swojego stylu symbolikę błękitu, budując przejmujące obrazy wyrażające nierozerwalność uczuć matki i dziecka, rozłączenie.

Andrzej Wajda wspominał, że malarz był człowiekiem bardzo ironicznym. Wszystko, co stanowiło prawdziwą tajemnicę jego postępowania, obracał w żart. Bardzo niechętnie ujawniał swoje prawdziwe oblicze, nie lubił zwierzeń i osobistych wynurzeń. Kiedyś spytałem go: „Dlaczego wszystkie postacie zabitych malujesz błękitem?”, odpowiedział mi: „Mam dużą tubę błękitu pruskiego, a to, jak wiesz, jest bardzo wydajna farba”. Wiedziałem, że ci wszyscy zmarli przychodzą do niego. Nie potrafił opędzić się od nich, gdyż śmierć towarzyszyła mu nieustannie.

Źródło: http://culture.pl/pl/dzielo/rozstrzelania (dostęp z dnia 31.03.2018)

RhwZWF9DpYoib1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Andrzeja Wróblewskiego „Syn i zabita matka” o kształcie pionowego prostokąta. Ukazuje stojącą frontalnie matkę, ujętą od szyi do kolan. Lewą rękę ma opuszczoną wzdłuż ciała, prawą ma położoną na plecach stojącego przed nią syna. Chłopiec stoi tyłem do widza, ubrany jest w pasiastą koszulkę i krótkie, zielone spodenki. Obejmuje kobietę, przytulając się do jej brzucha. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Kompozycja oparta jest na wertykalnie ułożonych na sobie figurach - kilkuletni chłopiec obejmuje matkę, którą – ze względu na ukazanie jej bez głowy oraz w symbolicznym niebieskim kolorze - można utożsamić z wieloma matkami – ofiarami wojny. 2. Kobieta ma na sobie niebieską suknię, a jej ciało przybrało bladobłękitny odcień. 3. Obraz namalowany jest szeroką, płaską plamą barwną, z delikatnie podkreślonym światłocieniem.
Andrzej Wróblewski, „Syn i zabita matka”, 1949, Muzeum Narodowe, Kraków, muzea.malopolska.pl, CC BY 3.0
RawsRkOlcpJC11
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Andrzeja Wróblewskiego „Matka z zabitym synem” o kształcie pionowego prostokąta. Ukazuje siedzącą kobietę w zielonej sukni, trzymającą syna. Chłopiec jest cały w niebieskich kolorach z mocno zaakcentowaną linią konturu. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Kompozycja jest ascetyczna, oparta na trójkącie (nawiązanie do Piety) - kobieta namalowana jest w pozycji siedzącej, dziecko wchodzi na jej kolana i obejmuje ją za szyję. 2. Na plecach dziecka widoczny jest ślad po kuli. 3. Wróblewski stosuje ograniczoną paletę barw – uwagę zwracają: niebieska postać dziecka oraz ciemna zieleń sukni matki z cielistymi odcieniami jej skóry; tło to bardzo rozjaśniony błękit.
Andrzej Wróblewski, „Matka z zabitym synem”, 1949, Kolekcja Marii i Józefa Głuchowskich, Kraków, 4.bp.blogspot.com, CC BY 3.0

Trudny okres socrealizmu i malarstwo codzienności.

W 1950 Wróblewski podjął pracę na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych. Jednak nie był to łatwy okres w jego życiu. Po rozwiązaniu Grupy Samokształceniowej malarz zmierzał ku sztuce realistycznej, którą podporządkował doktrynom socrealizmu i narzuconym wzorcom ideowym. Mimo to jego obrazy nie zostały zaakceptowane przez partyjną krytykę. W liście do żony z ok. 1953 Wróblewski wspominał: (…) Został naokoło mnie martwy świat, który paraliżuje z wolna całe czucie ludzkie we mnie – i nie znajduję w sobie sił, aby w tej pustyni wykrzesać z siebie szatański ogień młodości – sprzeciw przeciwko wszystkiemu i wszystkim. Jestem stary i wyjałowiony. (…) Okazuje się, że świat wewnętrzny człowieka jest delikatną budowlą: kiedy nią z całych sił wstrząsnąć żeby zobaczyć jak jest mocna, rozpada się bez śladu popiołu, zostawiając przerażającą pustkę (…).

R1D42QZwwesF21
Źródło: Barbara Klimek.

Ślub z absolwentką filozofii i filologii klasycznej, Teresą Reutt oraz narodziny syna i dwu bliźniaczek spowodowały, że artysta poświęcił się rodzinie i powrócił do tematyki figuralnej - zajął się malowaniem scen z życia codziennego, obrazów nawiązujących do macierzyństwa. W 1956 powstał cykl obrazów pod tytułem Ukrzesłowienie, będący efektem krytycznego postrzegania życia w czasach PRL‑u. W tym samym roku miała miejsce pierwsza wystawa indywidualna artysty w Salonie Po prostu w Warszawie.

R1bhZ5roumM471
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Andrzeja Wróblewskiego „Matki” o kształcie pionowego prostokąta. Na pierwszym planie znajduje się siedząca na krześle kobieta w niebieskiej bluzce i szaro-fioletowej spódnicy. Jedną nogę trzyma na podłodze, drugą ma wspartą o poprzeczkę krzesła. Przed nią na podłodze siedzi dziecko. W tle, po lewej stronie znajduje się kobieta trzymająca niemowlę na rękach. Przez środek obrazu przechodzi pod skosem krawędź podłogi, łącząca się ze ścianą. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Syntetyczna scena figuralna we wnętrzu ujęta jest nieco z góry. 2. Kobieta siedzi na krześle, jest wpatrzona w dziecko o zarumienionej twarzy. 3. Na drugim planie – inna kobieta, trzymająca w ramionach niemowlę. 4. Bryły postaci malowane są szeroką plamą barwną i modelowane silnym światłocieniem.
Andrzej Wróblewski, „Matki”, 1955, Muzeum Narodowe, Warszawa, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0
RScXRnJAkBGrt1
Andrzej Wróblewski, „Ukrzesłowienie I”, 1956, Muzeum Narodowe, Kraków, www.imnk.pl, CC BY 3.0
R1MZiHrqzmcWT1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Andrzeja Wróblewskiego „Kolejka trwa” o kształcie poziomego prostokąta. Na ilustracji zostały umieszczone następujące informacje: 1. Na obrazie ukazane zostały trzy anonimowe osoby w poczekalni - wszystkie postacie mają podobne, szablonowe twarze, na których rysuje się znużenie, są „zrośnięte” z krzesłami. 2. Strzałka w prawym, górnym rogu wytycza kierunek – jest metaforą podporządkowania się systemowi PRL-u, symbolem braku swobody. 3. Kolorystyka jest zdecydowana, w poziomie dzieli obraz na dwie części – intensywno-różową i szarą. 4. Artysta operuje syntetyczną formą wypowiedzi, schematyzm i uproszczenia powodują, że dzieło staje się zapisem codzienności.
Andrzej Wróblewski, „Kolejka trwa”, 1956, Muzeum Narodowe, Warszawa, i.pinimg.com, CC BY 3.0

W 1956 roku malarz odbył podróż do Jugosławii – pod wrażeniem serbskich cmentarzy i rzeźb sepulkralnych namalował serię Nagrobków. Forma obrazów nabrała wymiaru symbolicznego, stała się wypowiedzią artysty na temat śmierci za pomocą znaku. W 1957 roku, pod wpływem wydarzeń w Hiroszimie (wybuch bomby atomowej) i zdjęcia przedstawiającego kontur człowieka na moście, które obiegło cały świat, Wróblewski stworzył Cień Hiroszimy. Prawdopodobnie w tym czasie powstały także niedatowane prace figuralne o podobnej stylistyce. W obrazie forma została zredukowana do minimum – wyrażona jako syntetyczny znak plastyczny. Wiosną 1957 roku malarz udał się na wycieczkę w Tatry; 23 marca, podczas wyprawy do Morskiego Oka, doszło do tragicznej śmierci, której prawdopodobną przyczyną był atak epilepsji.

RewZMOqN5AaAR
Ćwiczenie 1
Wymień dwie wersje tytułów obrazu Wróblewskiego, na którym przedstawione są ryby.
R90tMFyBoYtsG
Ćwiczenie 2
Podaj tytuł dzieł Wróblewskiego, którego treść kojarzy się z przedstawieniem Piety.
R1Ms1ikI8EJsY
Ćwiczenie 3
Jakich dzieł dotyczą opisy? Postacie siedzą w rzędzie na krzesłach, mają schematyczne zarysy twarzy - Tu uzupełnij Kobieta siedzi na krześle i wpatruje się w dziecko na podłodze - Tu uzupełnij
R1TsBov1bwp3N
Ćwiczenie 4
Jaki inny tytuł posiada obraz Rozstrzelanie VIII? Wybierz właściwą odpowiedź jako uzupełnienie do słowa: "Rozstrzelanie" Możliwe odpowiedzi: 1. Rozstrzelanie abstrakcyjne, 2. Rozstrzelanie symboliczne, 3. Rozstrzelanie surrealistyczne, 4. Rozstrzelanie kubistyczne
RTH0kit1wOXaE
Ćwiczenie 5
Wymień trzy fakty z biografii Wróblewskiego, które wpłynęły na jego twórczość.
R16MPFzaapMem
Ćwiczenie 6
Uzupełnij tekst. Wiosną 1945 roku Wróblewski wraz z matka i rodzeństwem wyprowadził się do Tu uzupełnij. W 1947 roku wyjechał na stypendium do Tu uzupełnij. W 1948 roku powołał do życia Grupę Tu uzupełnij do której należeli m.in. Andrzej Strumiłło, Konrad Nałęcki, Przemysław Brykalski i Andrzej Wajda.
R1Bcml3wmnvSF
Ćwiczenie 7
Które z tytułów nie są obrazami Wróblewskiego? Możliwe odpowiedzi: 1. Masakra w Korei, 2. Rozstrzelanie powstańców madryckich, 3. Oblicze wojny, 4. Rozstrzeliwanie zakładników, 5. Rozstrzelanie z chłopczykiem, 6. Rozstrzelanie cesarza Maksymiliana
Polecenie 1

Dokonaj analizy porównawczej obrazów według podanych poniżej pięciu punktów.

R2YeZwqX6okwL
Francisco Goya y Lucientes, w „Rozstrzelaniu powstańców madryckich. Trzeci maja 1808 roku”, Prado, Hiszpania
RAhhw7Wztn8Q5
Andrzej Wróblewski, „Rozstrzelanie VIII (Rozstrzelanie surrealistyczne)”, 1949, Muzeum Narodowe, Warszawa, i1.wp.com, CC BY 3.0
RvhuhHh3IhAxe
Francisco Goya y Lucientes w Rozstrzelaniu powstańców madryckich. Trzeci maja 1808 roku, Prado, Hiszpania. Andrzej Wróblewski, Rozstrzelanie VIII (Rozstrzelanie surrealistyczne), 1949, Muzeum Narodowe, Warszawa. Kompozycja i relacje przestrzenne. Podaj pięć cech każdego z obrazów. (Uzupełnij). Światło i modelunek światłocieniowy. Podaj cztery cechy każdego z obrazów. (Uzupełnij). Kolorystyka. Podaj cztery cechy każdego z obrazów. (Uzupełnij). Sposób obrazowania i środki malarskie. Podaj cztery cechy każdego z obrazów. (Uzupełnij). (Uzupełnij). Wnioski - różnice w ujęciu tematu. (Uzupełnij).
Inna wersja zadania

Na podstawie informacji o twórczości Andrzeja Wróblewskiego, uzasadnij, dlaczego można określić artystę malarzem tragicznym.

Słownik pojęć

Kapiści
Kapiści

określenie grupy artystów skupionych w Komitecie Paryskim (w skrócie K.P. — stąd nazwa), zawiązanym 1923 w ASP w Krakowie, w celu zorganizowania wspólnego wyjazdu na dalsze studia do Paryża.

Surrealizm (nadrealizm)
Surrealizm (nadrealizm)

awangardowy kierunek literacko‑artystyczny, rozwijający się w latach międzywojennych głównie we Francji i stąd oddziałujący na inne kraje, także pozaeuropejskie (USA i kraje Ameryki Południowej).

Galeria dzieł sztuki

mf13f785c78e20705_0000000000302

Bibliografia

Wielcy malarze, Andrzej Wróblewski, cz. 108, 2004

Andrzej Wróblewski nieznany, red. J. Michalski, Kraków 1993

Andrzej Wróblewski, oprac. A. Wojciechowski, Warszawa 1955

Galeria Malarstwa Polskiego. Muzeum Narodowe w Warszawie. Przewodnik multimedialny, Warszawa 2005

Andrzej Wróblewski, z listu do żony, ok. 1953. [w:] Andrzej Wróblewski nieznany, red. J. Michalski, Kraków 1993, s. 215–216

http://culture.pl/pl/artykul/andrzej‑wroblewski‑podbija‑swiat (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://culture.pl/pl/artykul/eric‑de‑chassey‑wroblewski‑robil‑rzeczy‑niemozliwe‑w-jego‑czasach‑wywiad (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://culture.pl/pl/dzielo/rozstrzelania (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://culture.pl/pl/tworca/andrzej‑wroblewski (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://mn.wroclaw.pl/przewodnik/SztukaWspolczesnaSala3‑4.pdf (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://muzea.malopolska.pl/obiekty/-/a/26885/1118401 (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://starakfoundation.org/files/ba2674ac/wroblewski_prev10‑1.pdf (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.andrzejwroblewski.pl/ (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.andrzejwroblewski.pl/teksty‑andrzeja‑wroblewskiego/praca‑samoksztalceniowa‑zwiazku‑akademickiego‑mlodziezy‑polskiej‑i-kol‑artystycznych‑na‑uczelniach‑plastycznych (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://www.mapakultury.pl/art,pl,mapa‑kultury,30158.html (dostęp z dnia 31.03.2018)

encyklopedia.pwn.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)