E-materiały do kształcenia zawodowego

Instalacje pneumatyczne

ELM.01 Montaż, uruchamianie i obsługiwanie układów automatyki przemysłowej – Automatyk 731107 i Technik automatyk 311909

bg‑azure

Słownik pojęć dla e‑materiału

1
Instrukcja korzystania ze słownika

Słownik pojęć do e‑zasobu zawiera hasła oraz ich definicje. Hasła zostały ułożone w kolejności alfabetycznej. Wybrane pojęcia zawierają również odsyłacze (linki) do elementów składowych e‑zasobu, w których zostały użyte.

Poprawne korzystanie ze słownika pojęć pozwoli ci opanować podstawowy zasób słownictwa branżowego oraz ułatwi przyswojenie wiedzy zawartej w e‑materiale.

1
automatyka przemysłowa
automatyka przemysłowa

sterowanie pracą maszyn, procesami technologicznymi i produkcyjnymi oraz monitorowanie ich przy znacznie ograniczonym lub wyeliminowanym udziale człowieka

bar
bar

jednostka miary ciśnienia

ciśnienie atmosferyczne
ciśnienie atmosferyczne

ciśnienie, jakie wywiera powietrze atmosferyczne na powierzchnię Ziemi oraz na wszystkie zanurzone w nim przedmioty; zależy od wysokości nad poziomem morza, szerokości geograficznej i temperatury powietrza

elektrozawór
elektrozawór

zawórzawórzawór, w którym prąd elektryczny, płynąc przez elektromagnes, otwiera lub zamyka zawór (zawory dwudrogowe) lub przełącza przepływ pomiędzy dwoma wylotami (zawory trójdrogowe); służy do odcinania lub sterowania przepływem mediów ciekłych lub gazowych

filtr koalescencyjny
filtr koalescencyjny

służy do usuwania zanieczyszczeń, np. cząsteczek oleju, ze sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza; zanieczyszczenia pod wpływem grawitacji spływają do dolnej części filtra; filtr wykorzystuje zjawisko koalescencji, które polega na łączeniu się dwóch lub większej liczby cząsteczek w pojedynczą cząstkę

filtr sprężonego powietrza
filtr sprężonego powietrza

element instalacji pneumatycznej – jego zadaniem jest usuwanie i zatrzymywanie zanieczyszczeń z powietrza sprężanegosprężanie powietrzapowietrza sprężanego przez kompresorkompresor (sprężarka)kompresor

instalacja pneumatyczna
instalacja pneumatyczna

układ złożony ze sprężarkisprężarka (kompresor)sprężarki (lub zespołu sprężarek), przewodówprzewody pneumatyczneprzewodów, filtrów, separatoraseparator cyklonowyseparatora oleju, zbiornika sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza, osuszacza ziębniczegoosuszacz ziębniczyosuszacza ziębniczego; powietrze sprężone w instalacji pneumatycznej jest wykorzystywane do zasilania maszyn i urządzeń

jednostka FRL
jednostka FRL

część instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej, układ złożony z filtrafiltr sprężonego powietrzafiltra, regulatoraregulator podciśnieniaregulatorasmarownicysmarownicasmarownicy; filtr usuwa ze sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza cząsteczki oleju, wody i inne zanieczyszczenia, regulator ustawia ciśnienia powietrza wlotowego na pożądanym poziomie, a smarownica wprowadza do strumienia powietrza niewielkie ilości czystego oleju w celu czyszczenia i ochrony instalacji pneumatycznej przed zużyciem i korozją

kierownica filtra
kierownica filtra

służy do ukierunkowania przepływu powietrza tak, aby powstał wir, z którego wytrącą się większe cząstki wilgoci przed przejściem przez filtr

kompresor (sprężarka)
kompresor (sprężarka)

jeden z podstawowych elementów instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej napędzany silnikiem elektrycznym; zasysa i spręża powietrzesprężanie powietrzaspręża powietrze pod wysokim ciśnieniem

kondensat wodno‑olejowy
kondensat wodno‑olejowy

ciecz powstała jako efekt uboczny sprężania powietrzasprężanie powietrzasprężania powietrza podczas pracy sprężarkisprężarka (kompresor)sprężarki: wskutek zwiększania ciśnienia i związanego z tym wzrostu temperatury wytrąca się para wodna

linia produkcyjna
linia produkcyjna

zespół stanowisk pracy ustawionych według kolejności wykonywanych operacji technologicznych

manometr
manometr

przyrząd do pomiaru ciśnienia w zamkniętej przestrzeni względem ciśnienia otoczenia

mgła olejowa
mgła olejowa

mieszanina wody i oleju, która powstaje w wyniku procesów wytwórczych przeprowadzanych w zakładach, w których używane są oleje, np. hydrauliczne, lub smary; substancja zanieczyszczająca powietrze, zagrażająca zdrowiu ludzi i bezpieczeństwu urządzeń. Usuwa się ją za pomocą separatora mgły olejowej, którego najważniejszym elementem są specjalne filtry umieszczone w kilku komorach separacyjnych

mufa połączeniowa
mufa połączeniowa

rodzaj złącza stosowanego w instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej, prosty odcinek rury z przelotowym otworem wewnętrznym, z obu stron zakończony gwintowaniem; służy do szczelnego łączenia przewodówprzewody pneumatyczneprzewodów lub rozbudowy układu pneumatycznego o nowe elementy

napęd pneumatyczny
napęd pneumatyczny

technika wprawiania w ruch mechanizmów maszyn i urządzeń z wykorzystaniem energii sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza

osuszacz ziębniczy
osuszacz ziębniczy

element instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej – jego zadaniem jest chłodzenie sprężanego powietrzasprężanie powietrzasprężanego powietrza, tak by woda i olej wytrąciły się z powietrza w postaci rosy

pistolet pneumatyczny
pistolet pneumatyczny

narzędzie zasilane sprężonym powietrzemsprężanie powietrzasprężonym powietrzem, przeznaczone do czyszczenia trudno dostępnych miejsc, usuwania zabrudzeń, np. resztek oleju, oczyszczania filtrów

podnośnik pneumatyczny
podnośnik pneumatyczny

urządzenie przeznaczone do prac, w których konieczne jest podnoszenie dużych ciężarów; zbudowany ze stalowego stelażu oraz gumowych poduch napełnianych powietrzem sprężonymsprężanie powietrzapowietrzem sprężonym przez kompresorkompresor (sprężarka)kompresor

pneumatyka
pneumatyka

dziedzina nauki i techniki zajmująca się prawami rządzącymi przepływem sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza; także technika napędunapęd pneumatycznynapędusterowania pneumatycznegosterowanie pneumatycznesterowania pneumatycznego

polipropylen PP‑R
polipropylen PP‑R

tworzywo, z którego wykonywane są przewodyprzewody pneumatyczneprzewodyinstalacjach pneumatycznychinstalacja pneumatycznainstalacjach pneumatycznych, łatwe w montażu, przewody łączy się metodą zgrzewania, materiał odporny na działanie niskich temperatur, zmniejsza opór przepływu

polipropylen PU
polipropylen PU

tworzywo, z którego wykonywane są przewodyprzewody pneumatyczneprzewodyinstalacjach pneumatycznychinstalacja pneumatycznainstalacjach pneumatycznych, charakteryzuje się elastycznością, odpornością na zginanie, ścieranie i niskie temperatury, zmniejsza opór przepływu

polipropylen PVC‑U
polipropylen PVC‑U

tworzywo, z którego wykonywane są przewodyprzewody pneumatyczneprzewodyinstalacjach pneumatycznychinstalacja pneumatycznainstalacjach pneumatycznych, ma właściwości termoplastyczne, jest wytrzymałe mechanicznie, zmniejsza opór przepływu

połączenia zagniatane
połączenia zagniatane

stosowane w przypadku przemysłowych instalacji pneumatycznychinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznych opartych na rurach stalowych, rury i kształtki są zagniatane z dodatkowym uszczelnieniem w postaci o‑ringów; stosuje się je m.in. w środowiskach zagrożonych korozją, np. na statkach, przystosowane do pracy w dużym zakresie ciśnień roboczych

prasa pneumatyczna
prasa pneumatyczna

urządzenie, które wykorzystuje ciśnienie sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza do obróbki różnego rodzaju tworzyw, w przemyśle metalowym stosowane najczęściej do zaginania i wykrawania części, kształtowania elementów poprzez gięcie czy tłoczenie, a także do mocowania, nitowania, prasowania

przecinarka plazmowa
przecinarka plazmowa

elektronarzędzie, którego zasada działania polega na tym, że łuk plazmowy o wysokiej temperaturze przecina element obrabiany, a strumień gazu o dużej szybkości usuwa stopiony materiał ze szczeliny cięcia

przepływ
przepływ

ruch gazu lub cieczy wywołany różnicą ciśnień

przewody pneumatyczne
przewody pneumatyczne

element instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej przeznaczony do transportu czynnika roboczego, np. sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza

przyssawka pneumatyczna
przyssawka pneumatyczna

rodzaj chwytaka, który wykorzystując próżnię, może służyć do przenoszenia nawet dużych i ciężkich elementów, np. tafli szkła, kamienia; zbudowana z talerza ssącego, pompy próżniowej i układu dystrybucji podciśnienia

reduktor ciśnienia sprężonego powietrza
reduktor ciśnienia sprężonego powietrza

ważny element instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej redukujący poziom ciśnienia wylotowego i utrzymujący jego stałą wartość bez względu na wysokość i ewentualne wahania ciśnienia wlotowego

regulator podciśnienia
regulator podciśnienia

ręczny zawórzawórzawór umożliwiający regulację ciśnienia na wyjściu w szerokim zakresie, ułatwia sterowaniesterowanie pneumatycznesterowanie układem pneumatycznym

rozdzielacz
rozdzielacz

rozgałęźnik; rozdzielający zawórzawórzawór pneumatyczny, który steruje kierunkiem przepływuprzepływprzepływu sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza, ręczny lub elektromagnetyczny. Rozdzielacz kieruje strumień powietrza lub innego gazu do wybranego miejsca w układzie pneumatycznym

separator cyklonowy
separator cyklonowy

element instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej – na jego ściankach zatrzymują się cząsteczki wody i oleju odseparowane od sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza

siłownik pneumatyczny
siłownik pneumatyczny

jeden (obok silnika pneumatycznego) z elementów układu wykonawczegoukład wykonawczyukładu wykonawczego wykorzystywany w napędachnapęd pneumatycznynapędach maszyn, urządzeń oraz w sterowaniachsterowanie pneumatycznesterowaniach układami automatyki i procesów technologicznych, przetwarza doprowadzoną do niego energię sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza na energię mechaniczną, zbudowany z cylindra, tłoka i tłoczyskatłoczyskotłoczyska, wyróżnia się siłowniki jedno- i dwustronnego działania

smarownica
smarownica

urządzenie wytwarzające tzw. mgłę olejowąmgła olejowamgłę olejową chroniącą czułe elementy narzędzi, sterowania i siłowników, używane także do smarowania maszyn i urządzeń

spadek technologiczny
spadek technologiczny

zasada montażu instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej, zgodnie z którą spadek ciśnienia pomiędzy zbiornikiem (lub kompresoremkompresor (sprężarka)kompresorem) a odbiornikiem nie powinien przekraczać 0,1 barabarbara

sprężanie powietrza
sprężanie powietrza

proces polegający na zmniejszaniu objętości powietrza pod wpływem wzrastającego ciśnienia; stosowane w celu otrzymania gazu pod zwiększonym ciśnieniem, tzw. gazu sprężonego, lub wymuszenia jego przepływuprzepływprzepływu

sprężarka (kompresor)
sprężarka (kompresor)

jeden z podstawowych elementów instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej napędzany silnikiem elektrycznym; zasysa i spręża powietrzesprężanie powietrzaspręża powietrze pod wysokim ciśnieniem

sprężarkownia
sprężarkownia

pomieszczenie, w którym zamontowany jest system złożony ze sprężarki lub kilku sprężarek i urządzeń wspomagających, sterowany za pomocą szafy sterowniczej

sterowanie pneumatyczne
sterowanie pneumatyczne

technika oddziaływania na parametry układu pneumatycznego za pomocą sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza jako nośnika informacji

symbole graficzne elementów pneumatycznych
symbole graficzne elementów pneumatycznych

umowne, abstrakcyjne symbole graficzne stosowane na oznaczenie elementów oraz wyposażenia dodatkowego w sterowaniachsterowanie pneumatycznesterowaniachnapędach pneumatycznychnapęd pneumatycznynapędach pneumatycznych zgodnie z normą PN ISO 1219‑2

szybkozłącze
szybkozłącze

element montażowy w instalacji pneumatycznejinstalacja pneumatycznainstalacji pneumatycznej, pozwala na szybkie łączenie i rozłączanie przewodówprzewody pneumatyczneprzewodów oraz narzędzi pneumatycznych, wykonane np. z mosiądzu lub stali

tłoczysko
tłoczysko

część siłownika pneumatycznegosiłownik pneumatycznysiłownika pneumatycznego; pod wpływem sprężonej cieczy roboczej wtłaczanej do komory cylindra tłok naciska na tłoczysko, wymuszając jego wsuw i wysuw

tłumik hałasu
tłumik hałasu

element układu pneumatycznego stosowany w zaworach, który obniża natężenie dźwięków spowodowanych wypływem sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza do atmosfery

układ czasowy (timer)
układ czasowy (timer)

służy do realizacji opóźnień w przekazywaniu sygnałów w układach pneumatycznych, stosuje się je powszechnie w układach, gdzie niedopuszczalne jest wykorzystywanie timerów elektrycznych, np. w kopalniach, w strefach zagrożonych wybuchem

układ wykonawczy
układ wykonawczy

przetwarza doprowadzoną do niego energię sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza na energię mechaniczną. Obejmuje silniki i siłowniki pneumatycznesiłownik pneumatycznysiłowniki pneumatyczne. Wykorzystywany w napędach maszyn, urządzeń oraz w sterowaniach układami automatyki i procesów technologicznych

Urząd Dozoru Technicznego
Urząd Dozoru Technicznego

państwowa osoba prawna działająca w obszarze bezpieczeństwa urządzeń technicznych na podstawie szeregu aktów prawnych, przede wszystkim ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym

wakuometr (próżniomierz)
wakuometr (próżniomierz)

przyrząd do mierzenia ciśnień gazu niższych od ciśnienia atmosferycznegociśnienie atmosferyczneciśnienia atmosferycznego

ROCusaA3FOJ1I
Wakuometr.
Źródło: pixabay.com, domena publiczna.
wydajność sprężarki
wydajność sprężarki
  1. wydajność teoretyczna – ilość powietrza zasysanego przez sprężarkęsprężarka (kompresor)sprężarkę;

  2. wydajność efektywna – ilość sprężonego powietrzasprężanie powietrzasprężonego powietrza wytwarzanego przez sprężarkę, obie wartości mierzone są w mIndeks górny 3/min

wzmacniacz (doprężacz)
wzmacniacz (doprężacz)

zwiększa ciśnienie wejściowe do wartości ustalonej na zaworzezawórzaworze regulacyjnym. Ciśnienie wyjściowe może być maksymalnie 2- lub 4‑krotnie wyższe niż wartość ciśnienia wejściowego. Wzmacniacz nie wymaga dodatkowego zasilania elektrycznego – wykorzystuje ciśnienie bezpośrednio z instalacjiinstalacja pneumatycznainstalacji. Zwykle ma wbudowany reduktor ciśnienia wejściowego, który pozwala na kontrolę ciśnienia na wyjściu

zawór
zawór

jeden z najważniejszych elementów sieci instalacyjnej, służy do regulacji przepływuprzepływprzepływu gazów lub cieczy, zamykania otworów i wylotów, a tym samym do zapewnienia bezpieczeństwa instalacji pneumatycznej oraz jej użytkownikom

zawór bezpieczeństwa
zawór bezpieczeństwa

kiedy ciśnienie w układzie pneumatycznym przekroczy ustaloną wartość, zawór bezpieczeństwa otwiera się i upuszcza nadmiar ciśnienia do atmosfery. Po spadku ciśnienia do wartości ustalonej zawór automatycznie się zamyka. Zawór bezpieczeństwa zawsze musi mieć niższe ciśnienie otwarcia niż ciśnienie urządzenia, które zabezpiecza. Jeśli sprężarka pracuje przy ciśnieniu 11 barówbarbarów, zawór powinien mieć ciśnienie np. 10,5 bara. Montowany m.in. na sprężarcesprężarka (kompresor)sprężarce lub zbiorniku powietrza, wykonany z mosiądzu lub stali nierdzewnej

zawór odpowietrzający
zawór odpowietrzający

przeznaczony do odpowietrzania elementów układu pneumatycznego, np. sprężarkisprężarka (kompresor)sprężarki

zbiornik buforowy
zbiornik buforowy

służy do gromadzenia i magazynowania wymaganych objętości czynnika roboczego o określonym ciśnieniu