Sparta

• wskazywać położenie Sparty na mapie Grecji;

• omawiać etapy ekspansji terytorialnej Sparty;

• omawiać struktury polityczne w Sparcie;

• wyjaśniać pojęcie „wychowanie spartańskie”;

• omawiać rolę kobiet w Sparcie.

(z greckiego: ἀγgammaωomegaγgammaή) [czytaj: agōgē - prowadzenie, kierowanie]; system wychowania ukształtowany w starożytnej Sparcie w epoce archaicznej; leżał on u podstaw surowego trybu życia społeczeństwa spartańskiego.

zgromadzenie ludowe w Sparcie. Zbierało się co miesiąc. Brali w nim udział wszyscy pełnoprawni obywatele, którzy ukończyli 30 rok życia. Zgromadzeniu przewodniczyli najpierw królowie, potem eforowie. Głosowanie odbywało się przez okrzyki, tylko w razie wątpliwości głosowano ponownie przez rozstąpienie się. Zebrani jedynie przyjmowali lub odrzucali poddane pod głosowanie wnioski, nie mieli zaś prawa przeprowadzać dyskusji. Zgromadzenie miało władzę ustawodawczą oraz rozstrzygało w najważniejszych sprawach państwowych; wybierało także gerontów i urzędników.

(z greckiego: ēphoroi) najwyżsi urzędnicy w Sparcie i w innych państwach doryckich. W VI w. osiągnęli oni pełnię władzy w Sparcie i ich uprawnienia sięgały tak daleko, że mogli kontrolować królów. Eforowie byli wybierani przez lud, przewodniczyli geruzji i apelli, mogli pociągnąć do odpowiedzialności lub zawiesić w urzędowaniu urzędników, czuwali nad finansami państwa, prowadzili sądownictwo cywilne, mieli nadzór nad obyczajami i kierowali polityką zagraniczną. W Sparcie było ich pięciu a ich urzędowa siedziba znajdowała się przy agorze.

RWufxBxyAzZwh

Ilustracja autorstwa Ludwiga Löfflera pod tytułem „Pięciu eforów ze Sparty” przedstawia pięciu mężczyzn w podeszłym wieku siedzących na kamiennych krzesłach. Każdy z mężczyzn ma krótkie włosy oraz bujny zarost. Ubrani są w długie szaty sięgające do ziemi i sandały na stopach. W dłoniach trzymają długie laski, na których znajduje się głowica kształtem przypominająca tulipan. Trzech z nich ma ściągnięte brwi oraz grymas na twarzy. Mężczyzna pośrodku ma skrzyżowane ręce. Mężczyzna z prawej strony jest nieznacznie odsunięty od reszty oraz obserwuje pozostałych.

(z greckiego: gerusīa) rada starców, najważniejsza władza państwowa w państwach greckich o ustroju arystokratycznym.

(z greckiego: hegemonīa) przewaga polityczna i ekonomiczna jednego miasta‑państwa nad innym w związku federacyjnym greckich państw, na przykład Sparty w Związku Lacedemońskim.

RzFd1c7ApDbfY

Ilustracja autorstwa Edmunda Olliera pod tytułem „Agesilaus i Pharnabazus” przedstawia grupę osób stojących na placu przed budynkiem. W centrum ilustracji znajdują się dwie główne postacie, dwaj brodaci mężczyźni w średnim wieku. Z lewej strony stoi Agesilaus, który ubrany jest w hełm z pióropuszem oraz długą szatę sięgającą do ziemi. Naprzeciwko niego znajduje się Pharnabazus, ubrany w hełm, zbroję i długą pelerynę sięgającą do kostek. Pharnabazus jedną rękę wyciąga do Agesilausa, a drugą trzyma na pasie, koło rękojeści miecza. Mężczyźni skierowani są ku sobie, patrząc w swoim kierunku. Wokół nich widać grupę kobiet i mężczyzn, obserwujących zdarzenie.

(z greckiego: hēilotes, dosłownie: „jeńcy”), państwowi chłopi - poddani w Sparcie, rekrutujący się z podbitej ludności. Byli oni osadzeni na roli i nie mogli zmieniać miejsca zamieszkania; uiszczali właścicielowi ziemi daninę w postaci przepisanej ilości produktów rolnych, w czasie wojny pełnili służbę wojskową; osoba prywatna nie miała prawa heloty sprzedać ani usunąć go z działki. Aby utrzymać helotów w posłuszeństwie, co roku eforowie ogłaszali przeciwko nim wojnę, a spartańska krypteia patrolowała kraj i zabijała helotów podejrzanych lub niebezpiecznych dla państwa. Liczba helotów przewyższała kilkakrotnie liczbę Spartan, dlatego też obawa przed ich buntem była stałą troską Sparty i wpływała hamująco na jej politykę zagraniczną.

ciężkozbrojny piechur w starożytnej Grecji. Uzbrojenie hoplitów składało się z metalowego hełmu, pancerza, nagolenników, wielkiej tarczy, włóczni i prostego obosiecznego miecza. Ważyło około 35 kg.

RJ4KGWto3j2c9

Fotografia przedstawia pozostałości po marmurowym posągu hoplity w hełmie. Posąg jest uszkodzony, obecne są liczne odpryski, brakuje w nim rąk, pasa oraz nóg. Hoplita ma hełm chroniący całą głowę, z wyjątkiem, oczu, nosa i ust. Na czubku hełmu znajduje się duży pióropusz. Korpus mężczyzny został lekko nakreślony, widoczne są mięśnie klatki piersiowej i brzucha. Posąg wykonany został z białego kamienia.

(z greckiego: krypteīa), tajna policja spartańska składająca się z młodzieży. Młodzieńcy spartańscy wyróżniający się sprytem byli wysyłani przez eforów do oddalonych części Lakonii w celu patrolowania okolic i potajemnego zabijania helotów podejrzanych lub niebezpiecznych dla państwa.

R1EhCzGsNSneN

Dzieło autorstwa Christoffera Wilhelma Eckersberga pod tytułem „Trzech spartańskich chłopców trenujących łucznictwo”, przedstawia trzech młodych, ciemnowłosych, nagich chłopców. Jeden z nich (stojący w centrum obrazu) szykuje się do oddania strzału z łuku. Stojący tuż za nim inny młody łucznik czeka na swoją kolej. Trzeci młody mężczyzna siedzi na kamieniu i obserwuje kolegów.

oszczędny w słowach, zwięzły, lapidarny, treściwy. Szczególną zwięzłością wypowiedzi odznaczali się Spartanie. Filip II Macedoński napisał do przywódców Sparty: „Gdy wkroczę do Lakonii, zrównam Lacedemon z ziemią”; eforowie spartańscy odpowiedzieli mu tylko jednym słowem: „Gdy”.

R1CPhQ6ebOisC

Fotografia przedstawia lakońskie malarstwo czarnofigurowe. Na zdjęciu ukazane jest dno naczynia, które przedstawia Spartanina, który w lewej ręce trzyma włócznie, a w prawej tarcze. Wokół Spartanina latają ptaki, pod nim przedstawiony został biegnący jeleń. Po lewej stronie ilustracji, znajduje się budowla z kolumną, na której owinięty jest wąż. Na dachu budynku znajdują się dwa ptaki, a po lewej stronie budynku, na ścianie wspina się wąż.

(z greckiego Likurgos) żyjący w IX lub VIII wieku p.n.e. król Sparty, legendarny prawodawca, twórca ustroju, na którego czele stali dwaj królowie, urzędnicy zwani eforami oraz złożona z arystokratów rada.

R82WbBR2Skzmh

Dzieło autorstwa Jean‑Jacques‑François Le Barbier pod tytułem „Likurg ze Sparty”. Na obrazie artysta uwiecznił spotkanie Likurga z mężczyznami jedzącymi kolację. Z lewej strony obrazu widoczna jest grupa mężczyzn siedzących przy stole, na którym znajdują się naczynia. Każdy z nich wydaje się być wzburzony i spogląda na ciemnowłosego mężczyznę w średnim wieku stojącego na prawo od stołu. Ma krótkie ciemne włosy oraz średniej długości zarost. Ubrany jest w białą szatę sięgającą do kolan i bardzo długa czerwoną pelerynę. Likurg rozkłada szeroko ramiona, lewą rękę kieruje w stronę dziecka. Kobieta, stojąca po lewej stronie Likurga, ma pochyloną głowę, spuszcza wzrok. Ubrana jest w suknię bez rękawów, spiętą w talii. Jej włosy spięte są w kok, podtrzymany przez grubą, materiałową opaskę. Kobieta trzyma na rękach dziecko. Nieopodal przemawiającego Likurga klęczy mężczyzna ubrany w złotą szatę. Za Likurgiem stoją kobiety oraz młodzi mężczyźni. Z prawej strony, w tle widoczne są kolumny, a z lewej płonąca pochodnia oraz wysoki posąg przedstawiający mężczyznę

zasadniczy przełom w dziejach starożytnej Grecji nastąpił w okresie archaicznym (około 800 – 500 r. p.n.e.). W jego początkach powstał alfabet grecki, pojawiły się pierwsze dzieła literackie (najpierw śpiewane, recytowane, później spisane, m.in. poematy Homera), doszło do ukształtowania się charakterystycznego dla Greków modelu państwa — polis, rozumianego jako wspólnota obywateli. Narastający kryzys społeczny (dominacja arystokracji, wzrost liczby ludzi bez ziemi oraz bogacących się na handlu i rzemiośle) spowodował emigrację ludności poszukującej lepszych warunków życia nad Morzem Czarnym, w Italii i dalej (wielka kolonizacja grecka; VIII – VI w. p.n.e.) oraz walki wewnętrzne w polis. Zmiany zachodzące w technice walki (falanga, hoplici) zwiększyły znaczenie średniozamożnych chłopów, służących w ciężkozbrojnej piechocie i uderzyły w polityczny monopol arystokracji. Powszechne żądania sprawiedliwości doprowadziły do pierwszych kodyfikacji praw (Zaleukos, Drakon), prób reformy ustroju (Solon), wreszcie do pojawienia się tyranów (Periander, Pizystrat, Polikrates). W okresie archaicznym umocniła się wspólnota kulturalna Greków (Hellenowie, igrzyska greckie), zaczęła się rozwijać literatura oraz sztuka, filozofia i nauka. Pod koniec tego okresu ustaliły się ostatecznie oryginalność ustrojowa i kulturowa oraz wpływy polityczne Sparty.

okres w dziejach starożytnej Grecji od wojen perskich (480 – 479 r. p.n.e.) do śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 r. p.n.e. Znacząco rozwinęła się sztuka, głównym jej ośrodkiem w świecie greckim stały się Ateny. W architekturze szeroko stosowano porządek joński (m.in. w budowlach powstałych na Akropolu w Atenach), później koryncki; budowle stały się bardziej monumentalne, powstały pierwsze kamienne teatry. Rzeźby (i płaskorzeźby) zyskały na realizmie, dynamice przedstawianych scen i postaci, poziomie szczegółowości. Rozwinęło się malarstwo, a pod jego wpływem sztuka mozaikarska. Rozkwit przeżywała literatura, szczególnie poezja i dramat (Ajschylos, Eurypides, Sofokles), także historiografia (Herodot, Tukidydes, Ksenofont).

(z greckiego: oligos - nieliczny, ārcho - rządzę) jedna z form ustroju państw greckich, w której władza znajdowała się w rękach stosunkowo nielicznej grupy ludzi, głównie arystokracji.

RWgp1L4wpIC0J

Ilustracja przedstawia wyobrażenie oligarchy, czyli bardzo bogatego człowieka. Ilustracja jest czarno‑biała. Na wadze szalkowej z lewej strony stoi gruba postać ubrana w garnitur. Kieszenie jej spodni wypchane są monetami od których bije blask, głowa jest nieproporcjonalnie mała a ręce szeroko ułożone wzdłuż brzucha. Szalka ta prawie dotyka ciemnej podłogi. Na drugiej szalce stoi sześć mniejszych osób, przedstawionych na czarno. Postacie są przedstawione schematycznie. Ich szalka unosi się w górze.

(z greckiego: perīoikoi), dosłownie mieszkający wokół, sąsiedzi) część ludności Sparty pozbawiona praw politycznych, ale posiadająca wolność osobistą. Mieszkali na wsiach i miastach wokół Sparty, zajmowali się rolnictwem, handlem i przemysłem.

[czytaj: retra] dosłownie: umowa, wyrocznia, wyrok; tak nazywano w Sparcie ustawy Likurga oparte rzekomo na słowach wyroczni delfickiej.

warstwa ludności Sparty - zdobywcy, warstwa rządząca.

R16fH6jzw9Wt4

Fotografia przedstawia stojący na kamieniach spartański hełm, który został wykonany z metalu. Na ściankach hełmu widoczne są liczne skazy i dziury. Hełm ma wycięte otwory odsłaniające oczy oraz nos. Na czubku pokrywy chroniącej głowę umieszczony został czarny pióropusz. Z tyłu widoczne jest rozmazane biało‑niebieskie tło.

(z greckiego: synoikismōs) połączenie się kilku gmin w jedną całość polityczną. Synojkizm pojawił się w Grecji w okresie zanikania ustroju rodowego i powstawania miast‑państw (polis).