Tytuł: Jak żyć? Filozofia Horacego

Opracowanie scenariusza: Katarzyna Maciejak

Temat zajęć:

Epikureizm, stoicyzm i hedonizm – różne postawy wobec życia w poezji Horacego.

Grupa docelowa:

Uczniowie klasy I liceum lub technikum.

Podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

IV. Samokształcenie. Uczeń:

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie poznają utwory Horacego i rozważają różne postawy człowieka wobec życia.

Cele operacyjne

Uczeń:

• poznaje wybrane pieśni Horacego;

• określa tematykę i problematykę poznanych tekstów;

• wyjaśnia różnice między epikureizmem, stoicyzmem i hedonizmem;

• nazywa środki stylistyczne i określa ich funkcje.

Metody nauczania

• podająca: pogadanka;

• praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe;

• programowane: z użyciem komputera, z użyciem e‑podręcznika.

Formy pracy

• aktywność indywidualna jednolita;

• aktywność w parach;

• aktywność zbiorowa.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel określa cel zajęć: uczniowie poznają utwory Horacego i rozważają różne postawy człowieka wobec życia.

2. Wyznaczony wcześniej uczeń przedstawia postać i twórczość Horacego. Powinien też wspomnieć o recepcji jego poezji w późniejszych epokach.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel zachęca uczniów do dyskusji, czy w życiu powinno się koncentrować na teraźniejszości, przeszłości czy przyszłości? Wskazują wady i zalety.

2. Lektura utworu „Do Leukonoe”. Krótki wstęp do interpretacji tekstu: określenie nadawcy, odbiorcy, nastroju, przesłania. Nauczyciel pyta uczniów, do jakiej postawy można porównać stanowisko wyrażone w wierszu. Jeśli uczniowie nie potrafią jej jeszcze nazwać, wystarczy, jeśli ją opiszą. Wykonanie ćw. nr 3 w abstrakcie.

3. Lektura drugiego utworu Horacego, „Do Postuma”. Próba samodzielnej interpretacji tekstu przez uczniów. Omówienie wymowy wiersza na forum klasy, opisanie lub nazwanie zaprezentowanej przez podmiot liryczny postawy. Wykonanie ćw. nr 4 w abstrakcie. Następnie nauczyciel pyta uczniów, co łączy dwa utwory Horacego, a co dzieli. Pyta ich, która postawa jest im bliższa i dlaczego (ćw. 6).

4. Określenie środków stylistycznych – ćw. nr 5 w abstrakcie.

5. Analiza treści przedstawionych na osi czasu. Uczniowie zapoznają się z założeniami nurtów: hedonizmu, epikureizmu i stoicyzmu. Podają przykłady z życia codziennego.

5. Nauczyciel wspólnie z uczniami podsumowuje dotychczasowy przebieg zajęć.

6. Praca w grupach 4‑osobowych. Jedna osoba w każdym zespole będzie odgrywała rolę poszukującego rady nastolatka (musi wymyślić „problem”). Pozostałe trzy to przedstawiciele trzech nurtów: epikureizmu, hedonizmu i stoicyzmu, każda z nich będzie udzielała rad koledze lub koleżance według założeń swojej szkoły filozoficznej. Po wyznaczonym czasie następuje prezentacja scenek na forum klasy. Uczniowie mogą zadawać pytania po zakończonej prezentacji.

Faza podsumowująca

Nauczyciel rozdaje uczniom krótkie ankiety z ewaluacją pracy własnej.

Następnie podsumowuje zajęcia, zadając uczniom pytania:

• Czy tematy poruszane przez Horacego nadal są aktualne? Uzasadnij swoje zdanie.

Praca domowa

Wybierz jeden z cytatów i rozwiń pisemnie tę myśl. W razie potrzeby zajrzyj do poznanych podczas lekcji wierszy Horacego.

1. „Lepiej tak przyjąć wszystko, jak się zdarzy”.

2. „(…) łap dzień każdy, a nie wierz ni trochę w złudnej przyszłości obietnice płoche”.

3. „My wszyscy, którzy chleb jemy powszedni, śmiertelnej musimy podjąć się żeglugi”.

4. „Z modlitwy naszej drwi śmierć niepobożna. Kroków starości wstrzymać nikt nie umie”.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

How to live? The philosophy of Horace

People adopt various attitudes towards life – some focus on the past, some prefer to think of what the future holds, while others try to take advantage of the present to the fullest.

Carmina (Odes) of Horace is a collection of over 100 works in four books, which cover a range of subjects including: revelry, love, patriotism, philosophy and contemplation.