Ilustracja przedstawia zdjęcie partytury ujęte w perspektywie. Na zapisanej nutami stronie leży fragment fletu prostego. Tytuł lekcji: L - jak Lot trzmiela i libretto.
Ważne daty
1600 – premiera Eurydyki, pierwszej zachowanej do dziś opery,
1821 – premiera Wolnego Strzelca Carla Marii von Webera, pierwszej opery romantycznej.
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
R1aAZMvww49Ry1
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej,
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),
b) muzyki jazzowej i rozrywkowej,
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;
4) przedstawia słuchaną muzykę za pomocą środków pozamuzycznych (łącząc muzykę z innymi obszarami wiedzy):
C) werbalizuje emocje i odczucia.
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
3) form muzycznych: budowa okresowa, AB, ABA, ABA1, kanon, rondo, wariacje, pieśń, opera, balet, operetka, musical, koncert, symfonia.
Nauczysz się
definiować termin libretto;
wymieniać najważniejszych kompozytorów tworzących opery, a także ich najbardziej znane dzieła;
definiować pojęcie musicalu.
Libretto
Wśród utworów sceniczno‑muzycznych tekst jest jednym z kluczowych elementów. Dzieła teatralne zawierają scenariusz, w którym oprócz słów wypowiadanych przez aktorów można odnaleźć wskazówki, pomagające w realizacji spektaklu. Inaczej jest w przypadku dzieł sceniczno‑muzycznych. Tekst stanowiący ich podstawę jest nazywany librettemLibrettolibrettem. Libretto zawiera najczęściej treść partii wokalnych i recytatywów. Zdarza się (zależy to od konkretnego utworu), że są w nim też monologi oraz dialogi. Kompozycje, które zawierają libretto to:
Warto podkreślić, iż libretto nie zawsze było tworzone przez kompozytora. Przykładowo, Mozart stworzył ponad dwadzieścia oper, jednak jego zasługą była wyłącznie muzyka. Każdorazowo libretto było tworzone przez kogoś innego. Osoba przygotowująca libretto to librecista lub librecistka.
Opera
Opera jest dziełem scenicznym, w którym muzyka i śpiew współdziałają z akcją dramatyczną. Jej ważnym elementem jest synteza sztuk, czyli połączenie wielu dziedzin: muzyki, słowa, scenografii, ruchu i gestów. Najważniejsze gatunki tej formy scenicznej to opera buffaOpera buffaopera buffa (czyli opera komiczna) i opera seriaOpera seriaopera seria (opera poważna). Opera powstała we Florencji w epoce baroku, a w jej stworzenie zaangażowana była Camerata florenckaCamerata florenckaCamerata florencka. Najstarsze zachowane dzieło nosi tytuł Eurydyka; premiera miała miejsce w 1600 roku. W epoce klasycyzmu miała miejsce reforma operowa, która została dokonana przez kompozytora Christopha Glucka. Innym istotnym kompozytorem epoki klasycyzmu związanym z operą był Wolfgang Amadeusz Mozart. W romantyzmie tematyka oper była mocno inspirowana epoką i często dotykała tematów narodowych, baśniowych, fantastycznych, bądź ludowych. W późniejszym czasie opery stały się nieco mniej popularne z powodu rozwoju dramatu muzycznego i musicalu.
RUbmkLuCQVDrB1
Najważniejsze opery i ich libretta - klasycyzm
Za najważniejszego twórcę opery epoki klasycyzmu uważa się Wolfganga Amadeusza Mozarta. Jego opery charakteryzują się wyjątkową melodyką oraz ścisłą współpracą muzyki ze słowem. Kompozytor tworzył muzykę, natomiast treść powstawała dzięki współpracy z bardzo uzdolnionymi librecistami. Dzięki temu stały się bardzo popularne.
Wesele Figara to opera komiczna, której libretto napisał Lorenzo da Ponte na podstawie sztuki Pierre'a Beaumarchais. Opowiada o planach Figara oraz Zuzanny, którzy szykują się do ślubu; w ich działania wplątuje się ich pracodawca Hrabia. W sytuację wplątują się też inne postacie: skonfliktowana z mężem Hrabina, Cherubin, a także Marcelina, która wymogła na Figarze obietnicę ślubu. Opera kończy się szczęśliwie - Figaro i Zuzanna biorą ślub, Hrabia i Hrabina się godzą, a Marcelina okazuje się być matką Figara.
Wysłuchaj uwertury z opery Wesele Figara.
R1BbVnoCzscoz
Czarodziejski Flet to singspiel, czyli opera z partiami mówionymi. Opowiada o historii księcia, który zamierza zdobyć rękę ukochanej. Istotną częścią opery jest tytułowy czarodziejski flet, chroniący bohatera przed niebezpieczeństwami. Libretto stworzył Emanuel Schikaneder; również w jego pracy można odnaleźć cechy, które będą obecne w kolejnej epoce: obecność świata fantastycznego i realnego, a także baśniowa tematyka.
RHGwX04DtS9621
Don Giovanni to kolejna z oper Mozarta, stworzonych we współpracy z Lorenzem da Ponte. Kompozytor chciał w niej połączyć wątki dramatyczne z komizmem, określając swoje dzieło mianem dramma giocoso - wesoły dramat. Dzięki temu powstał podgatunek opery - opera semiseria. Don Giovanni opowiada o życiu i miłosnych podbojach tytułowego uwodziciela, którego jednak pod koniec spotyka kara.
Warto też dodać, iż na podstawie życia librecisty Lorenza da Pontego powstał film o nazwie Ja, Don Giovanni.
Najważniejsze opery i ich libretta w epoce romantyzmu.
Pierwszą romantyczną operą był Wolny Strzelec kompozytora Carla Marii von Webera. Jej premiera miała miejsce w 1821 roku. W dziele obecne były cechy epoki: liczne wątki fantastyczne i baśniowe, nastrój tajemniczości i grozy, a także mocny element narodowy.
W operze francuskiej czasu romantyzmu najważniejszym twórcą był Georges Bizet. Jego najbardziej znane dzieło to Carmen. Opera opowiada o życiu tytułowej bohaterki, która jest prostą Cyganką z nizin społecznych. Początkowo opera została przyjęta kiepsko, jednak po późniejszych zmianach stała się jedną z najbardziej znanych na świecie. Paryż był także miejscem rozkwitu operetkiOperetkaoperetki, czyli lekkiej opery o komediowym zabarwieniu i prostej melodyce. Ważnym twórcą operetki był Jacques Offenbach, który stworzył Orfeusza w Piekle, parodiującego opery seria nawiązujące do mitu o Orfeuszu.
Wysłuchaj arii Habanera z opery Carmen.
R7Fel7aoKZE6x
Wśród włoskich twórców oper należy wyróżnić dwóch. Pierwszym jest Gioacchino Rossini, twórca Cyrulika sewilskiego, opartego na sztuce Pierre'a Beaumarchais. Opera ta jest wyjątkowo wesołym i pogodnym dziełem komicznym, w którym znajduje się mnóstwo akcji. Drugim z najważniejszych kompozytorów włoskich oper był Giuseppe Verdi. Jego najbardziej znanym dziełem jest Aida, egzotyczna opowieść o czasach starożytnego Egiptu.
RMOlkUgeQSzXN
Na terenie Niemiec ważnym kompozytorem był wspomniany wcześniej - Carl Maria von Weber. Kolejnym istotnym twórcą był Ryszard Wagner, twórca dramatu muzycznegoDramat muzycznydramatu muzycznego; nowy typ opery charakteryzował się przede wszystkim wyodrębnieniu akcji jako najważniejszej części utworu, której podporządkowano pozostałe komponenty (muzykę, słowo i obraz). Najważniejszym przykładem dramatu muzycznego jest czteroczęściowe dzieło o nazwie Pierścień Nibelunga. Składa się z następujących utworów: Złota Renu, Walkirii, Zygfryda oraz Zmierzchu bogów. Libretto do wszystkich napisał sam Wagner na podstawie średniowiecznych legend niemieckich.
R1Idho4Wwblu81
Mikołaj Rimski‑Korsakow
W Rosji opery tworzyło wielu kompozytorów, takich jak Piotr Czajkowski czy Modest Musorgski. Drugi z wymienionych napisał Borysa Godunowa (zarówno muzykę, jak i libretto), utwór opowiadający o tytułowym carze Rosji.
Kolejnym z ważnych kompozytorów był Mikołaj Rimski‑Korsakow. Napisał on piętnaście oper, z których większość nawiązywała tematyką do rosyjskich baśni. Był znany także z uwagi na swój dorobek pedagogiczny - stworzył dwie obszerne prace na temat harmonii oraz instrumentacji. Przykładem na jego pomysłowość oraz błyskotliwość jest utwór, do którego odnosi się tytuł tego materiału - Lot trzmiela. Pochodzi on z opery Bajka o carze Sałtanie, stanowiąc wprowadzenie do jej trzeciego aktu. Lot trzmiela jest dziełem, które jest często wykonywane w oderwaniu od całej formy operowej, także w aranżacjach na mniejsze zespoły lub instrumenty solo. Jest to spowodowane jego popularnością (polski znawca opery Piotr Kamiński nazwał go „przebojem”), wyjątkową melodyką, a także bardzo ścisłym podobieństwem do brzmienia przelotu owada (co czyni z niego utwór ilustracyjny).
Wysłuchaj utwór Lot trzmiela z opery Bajka o carze Sałtanie.
RPXR2YAQa6aT8
Najważniejsze opery i ich libretta - romantyzm. Polska
R1OFxu8TUlIGh1
Najważniejszym polskim kompozytorem romantycznym, tworzącym opery jest Stanisław Moniuszko. W jego dziełach można odnaleźć opery narodowe, które charakteryzują się polskim środowiskiem jako miejscem akcji, użyciem polskich tańców narodowych, cytowaniem polskich melodii ludowych oraz użyciem bohaterów reprezentujących polskie warstwy społeczne oraz polskie obyczaje i konflikty. Wśród jego oper narodowych należy wyróżnić Halkę, która opowiada o prostej góralce, która została skrzywdzona przez szlachcica, a także Straszny Dwór, który stanowił manifest patriotyczny (opera powstała po upadku powstania styczniowego, a ze względu na swoje narodowe zabarwienie została zakazana przez Rosjan). Innymi operami narodowymi są Hrabina, Verbum nobile (szlacheckie słowo) oraz Flis. Operą o zdecydowanie innej tematyce jest Paria, która opowiada o życiu społeczeństwa kastowego w Indiach.
R1WcMXi9Ntv6PM‑003‑A‑UM21
RiKPokDAoqrPU1
Musicale
W XX wieku musical stopniowo zyskiwał na popularności, co spowodowało, że coraz mniej współczesnych twórców pisało opery. Sam musical jest formą muzyki scenicznej, która może mieć bardzo szeroką tematykę, jednak najczęściej zawiera duży ładunek emocjonalny; dodatkowo całość tworzy wiele elementów: muzyka, tekst, scenografia i taniec oraz elementy techniczne. W musicalach najczęściej grają aktorzy, którzy potrafią śpiewać oraz tańczyć; główny nacisk jest położony na ich umiejętności aktorskie. W przypadku opery kluczowym kryterium jest umiejętność śpiewu.
RkaeZ9CCK0pW5
Najbardziej znane musicale
Ważnym twórcą musicali jest Andrew Lloyd Webber, który napisał takie dzieła, jak Cats, opowiadający o kotach jeden z najdroższych, ale też najbardziej kasowych musicali w historii; Jesus Christ Superstar, rockowy musical, opowiadający o ostatnich dniach Jezusa; Upiór w Operze, stylizowane na operę dzieło, które jest najdłużej granym musicalem na Broadwayu w historii.
Musicale są bardziej współczesną formą, co w wielu przypadkach oznacza, że lubiany lub kasowy musical był adaptowany do formy filmowej. Spowodowało to powstanie wersji kinowych Jesus Christ Superstar oraz Upiora w Operze. Innymi znanymi filmami musicalowymi są Grease, Chicago oraz West Side Story.
Wysłuchaj utwór Memory z musicalu Cats.
R19G4uMxm08MY
R1XY4s3Cedsor1
Zadania
R8lClThweyGZ5
Ćwiczenie 1
R1HYY4wUstcyf
Ćwiczenie 2
Połącz tytuł opery z jej twórcą. Wolfgang Amadeusz Mozart Możliwe odpowiedzi: 1. Wesele Figara, 2. Carmen, 3. Wolny Strzelec, 4. Cyrulik Sewilski Carl Maria von Weber Możliwe odpowiedzi: 1. Wesele Figara, 2. Carmen, 3. Wolny Strzelec, 4. Cyrulik Sewilski Georges Bizet Możliwe odpowiedzi: 1. Wesele Figara, 2. Carmen, 3. Wolny Strzelec, 4. Cyrulik Sewilski Gioacchino Rossini Możliwe odpowiedzi: 1. Wesele Figara, 2. Carmen, 3. Wolny Strzelec, 4. Cyrulik Sewilski
Połącz tytuł opery z jej twórcą. Wolfgang Amadeusz Mozart Możliwe odpowiedzi: 1. Wesele Figara, 2. Carmen, 3. Wolny Strzelec, 4. Cyrulik Sewilski Carl Maria von Weber Możliwe odpowiedzi: 1. Wesele Figara, 2. Carmen, 3. Wolny Strzelec, 4. Cyrulik Sewilski Georges Bizet Możliwe odpowiedzi: 1. Wesele Figara, 2. Carmen, 3. Wolny Strzelec, 4. Cyrulik Sewilski Gioacchino Rossini Możliwe odpowiedzi: 1. Wesele Figara, 2. Carmen, 3. Wolny Strzelec, 4. Cyrulik Sewilski
Połącz kompozytora z jego krajem pochodzenia. Piotr Czajkowski Możliwe odpowiedzi: 1. Niemcy, 2. Włochy, 3. Francja, 4. Rosja Ryszard Wagner Możliwe odpowiedzi: 1. Niemcy, 2. Włochy, 3. Francja, 4. Rosja Giuseppe Verdi Możliwe odpowiedzi: 1. Niemcy, 2. Włochy, 3. Francja, 4. Rosja Jacques Offenbach Możliwe odpowiedzi: 1. Niemcy, 2. Włochy, 3. Francja, 4. Rosja
Połącz kompozytora z jego krajem pochodzenia. Piotr Czajkowski Możliwe odpowiedzi: 1. Niemcy, 2. Włochy, 3. Francja, 4. Rosja Ryszard Wagner Możliwe odpowiedzi: 1. Niemcy, 2. Włochy, 3. Francja, 4. Rosja Giuseppe Verdi Możliwe odpowiedzi: 1. Niemcy, 2. Włochy, 3. Francja, 4. Rosja Jacques Offenbach Możliwe odpowiedzi: 1. Niemcy, 2. Włochy, 3. Francja, 4. Rosja
Połącz kompozytora z jego krajem pochodzenia.
Włochy, Niemcy, Rosja, Francja
Piotr Czajkowski
Ryszard Wagner
Giuseppe Verdi
Jacques Offenbach
RFE9MpsEd97UI
Ćwiczenie 5
RR1jZ1Xe8eQOc
Ćwiczenie 6
RWbAXo3jHotUf
Ćwiczenie 7
m885a4a8e4c3526f7_0000000000217
Słownik pojęć
Camerata florencka
Camerata florencka
[kamerata f.], grupa poetów, uczonych i muzyków działająca w końcu XVI w. we Florencji; postulowała nowy styl muzyczny, tzw. monodię akompaniowaną.
Dramat muzyczny
Dramat muzyczny
odmiana opery, w której akcja łączy się z muzyką w jedną całość symfoniczną bez podziału na arie, duety itp.
Libretto
Libretto
tekst słowny opery, operetki; też: literacko opracowana treść baletu lub pantomimy.
Maska
Maska
[fr. masque < arab. mashara], muzyczno‑teatralne widowisko, powstałe i kultywowane w teatrze dworskim XVI–XVII w., głównie w Anglii, także we Francji i Włoszech.
Musical
Musical
przedstawienie teatralne lub film, złożone z partii mówionych, śpiewanych i tanecznych.
Opera
Opera
instytucja wystawiająca takie przedstawienia; też: zespół ludzi w niej zatrudnionych.
Opera buffa
Opera buffa
opera o komicznej tematyce.
Opera seria
Opera seria
opera o poważnej treści.
Operetka
Operetka
muzyczny utwór sceniczny o charakterze rozrywkowym.
Źródła:
rmfclassic.pl/encyklopedia
sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
R1BbVnoCzscoz
R7Fel7aoKZE6x
RPXR2YAQa6aT8
R1WcMXi9Ntv6P
RiKPokDAoqrPU
R19G4uMxm08MY
Galeria dzieł sztuki
RUbmkLuCQVDrB1
RHGwX04DtS9621
R1RrGbk0ZzHif1
R1Idho4Wwblu81
R1OFxu8TUlIGh1
Bibliografia
M. Kowalska, ABC Historii Muzyki, wyd. Musica Iagiellonica, 2001
D. Wójcik, ABC Form Muzycznych, wyd. Musica Iagiellonica, 2006