Gdy kompas nie działa
Przed setkami lat ludzie nie mieli kompasów. Jak zatem odnajdywali kierunki świata? Jest na to parę sposobów, wystarczy tylko uważnie obserwować otoczenie. Zabawmy się w dawnych podróżników i nauczmy odnajdywać strony świata bez kompasu.
w jaki sposób za pomocą kompasu możemy określić kierunki świata;
że kompas jest bezużyteczny, gdy w pobliżu znajdują się przedmioty zawierające żelazo.
wyznaczać kierunki świata z wykorzystaniem cienia;
wskazywać kierunek południowy za pomocą zegarka wskazówkowego;
określać kierunek północny z użyciem Gwiazdy Polarnej;
ustalać kierunki świata na podstawie obserwacji otaczającej cię przyrody.
1. Jak wskazać strony świata za pomocą cienia?
W Polsce, w samo południe, Słońce znajduje się po południowej stronie nieba. W tym czasie cień rzucany przez naszą sylwetkę lub inne przedmioty jest najkrótszy i wskazuje kierunek północny. Stojąc twarzą w stronę cienia, łatwo wyznaczyć pozostałe kierunki. Metoda ta jest skuteczna tylko o określonej godzinie – o 12.00 w południe.
2. Jak odnaleźć północ w nocy?
W rozpoznaniu stron świata nocą pomoże nam Gwiazda PolarnaGwiazda Polarna należąca do gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy. Gwiazdozbiór ten, z racji swego kształtu, zwany jest także Małym Wozem, a Gwiazda Polarna znajduje się na końcu jego „dyszla”. Nie zmienia ona niemal położenia na niebie – jest umiejscowiona prawie idealnie na północy, na przedłużeniu osi Ziemi. W jej odnalezieniu na niebie pomoże nam charakterystyczny i wyraźny gwiazdozbiór Wielkiego Wozu.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Animacja, na której zaznaczają się kontury gwiazdozbioru Wielkiego i Małego Wozu, następnie pojawiają się in opisy. Pojawia się 5 długości tylnego dyszla Wielkiego Wozu oraz zaznaczony kierunek północny.
3. Czy zegarek pozwoli wskazać południe?
Kierunek południowy można wyznaczyć z dość dużą dokładnością przy użyciu zegarka wskazówkowego. Jak tego dokonać? Najpierw ustaw się w taki sposób, aby mała wskazówka (godzinowa) wskazywała na Słońce. Nie trzeba nawet zdejmować zegarka – wystarczy trzymać rękę tak, by jego tarcza była umieszczona poziomo. Linia dzieląca na połowę kąt między małą wskazówką a godziną 12.00 na tarczy zegarka wskazywać będzie kierunek południowy. Do południa bierzemy pod uwagę kąt między małą wskazówką a lewą stroną godziny 12.00, natomiast po południu kąt między małą wskazówką a prawą stroną godziny 12.00.
4. Jak przyroda pomaga wyznaczyć kierunki świata?
Kierunki geograficzne możemy także próbować wyznaczyć, obserwując przyrodę wokół nas. Jest to jednak metoda mało dokładna. Pamiętajmy, że w ten sposób wyznaczymy strony świata jedynie w przybliżeniu.
Podsumowanie
Kierunki świata można określić w ciągu dnia za pomocą cienia lub zegarka wskazówkowego.
Nocą można wyznaczyć kierunek północny po odszukaniu Gwiazdy Polarnej.
Kierunki świata można wyznaczyć z małą dokładnością poprzez obserwację przyrody.
W pogodną noc znajdź na niebie Gwiazdę Polarną i wyznacz kierunki geograficzne. Porównaj swoje obserwacje ze wskazaniami kompasu. Nazwij metodę, jaką stosujesz.
Na podstawie dostępnych źródeł i informacji określ, czy metody wskazywania stron świata przez obserwację przyrody są dokładne. Uzasadnij swoje stanowisko.
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Co to jest magnes?Co to jest magnes?
Jak działa kompas?Jak działa kompas?
Słowniczek
gwiazda z gwiazdozbioru Małego Wozu, znajdująca się blisko przedłużenia osi Ziemi i niemal niezmieniająca swego położenia na niebie; dzięki niej odnajdujemy nocą kierunek północny
Zadania
Przeczytaj poniższe zdania i wskaż wśród nich prawdziwe i fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| W Polsce cień w samo południe wskazuje kierunek południowy. | □ | □ |
| Linia dzieląca kąt na połowę między małą wskazówką zegarka a godziną 12.00 na jego tarczy wskazuje północ, jeśli obserwacji dokonamy przed szóstą rano lub po szóstej wieczorem. | □ | □ |
| Za pomocą Gwiazdy Polarnej z łatwością wskażemy kierunek północny. | □ | □ |
| Kamienie zawsze obrośnięte są mchem od strony południowej. | □ | □ |
| Drzewa rosnące pojedynczo mają zawsze bardziej rozłożyste korony od strony południowej. | □ | □ |
| Pnie drzew mają cieńsze słoje od strony południowej niż od strony północnej. | □ | □ |
Lidka, Marta i Marek rozmawiają o tym, jak wyznaczać kierunki geograficzne, gdy nie działa kompas. Wskaż osobę, której opinia jest prawdziwa.
- Lidka: Kierunki geograficzne można wyznaczyć, obserwując Księżyc.
- Marta: Kierunki geograficzne można wyznaczyć w samo południe z wykorzystaniem cienia.
- Marek: Kierunki geograficzne wyznaczymy bardzo dokładnie, obserwując, jak zbudowane jest mrowisko.
W ciągu dnia kierunek południowy można wyznaczyć
- przez obserwację cienia w południe.
- odnajdując Gwiazdę Polarną.
- pamiętając, że Słońce wyznacza kierunek południowy.
- za pomocą zegarka wskazówkowego.
- obserwując ułożenie liści na drzewach.