Ważne daty

Jazz w Polsce przed pierwszym festiwalem

R14Y7Mv7JjtLS1

Zdjęcie wykonane w trakcie koncertu jezzowego, mężczyzna gra na saksofonie. W tle widać wokalistę w białej koszuli, który śpiewa do mikrofonu.

W Polsce jazz istniał jeszcze przed II Wojną Światową. Część tanecznych orkiestr, wykorzystując popularność muzyki zza oceanu, wprowadziła do repertuaru swingująceSwingswingujące oraz jazzujące utwory, wykorzystując przy tym nawiązujących do nowego stylu solistów. Po wojnie w kilku polskich miastach (np. Warszawie, Krakowie czy Gdańsku) fani jazzu próbowali powrócić do tradycji słuchania tej muzyki, zakładając pierwsze jazz‑kluby. Idea upadła pod naporem wrogości urzędników państwowych, nieufnych wobec amerykańskiej sztuki. Ponieważ część wykonawców nadal chciała kultywować zakazaną muzykę, ten czas (przełom lat czterdziestych oraz pięćdziesiątych) jest nazywany okresem katakumb. Odnosi się to do faktu, iż granie jazzu odbywało się wtedy w prywatnych mieszkaniach, czasem też na imprezach zamkniętych.

R1V39LY6dTMR61

Saksofon - jeden z najważniejszych instrumentów muzyki jazzowej. Młody, ciemnoskóry mężczyzna, który gra na instrumencie ma kapelusz w kratkę oraz elegancką czarną marynarkę

Pierwsze zespoły jazzowe prezentowały przede wszystkim tradycyjne oblicze tej muzyki, nawiązując do swinguSwingswingu oraz dixielanduDixielanddixielandu. Ten nurt dominował do połowy lat pięćdziesiątych, kiedy to pod wpływem pierwszych festiwali nastąpiła zmiana; od tej pory większość grup prezentowała bardziej nowoczesną stylistykę.

Standard jazzowy Livery Stable Blues w wykonaniu Original Dixieland Jazz Band z 1917 roku. Pierwsze polskie zespoły jazzowe starały się imitować brzmienie stylu dixieland.

Pierwsze polskie festiwale jazzowe

R1MPy4Ml4fzN91

Tablica pamiątkowa Leopolda Tyrmanda w Warszawie. Na tablicy znajduje się zarys mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna jest uśmiechnięty, nosi okulary. Na tablicy w kształcie płyty gramofonowej poza podobizną Leopolda Tyrmanda i okolicznościowym tekstem znalazł się cytat z „Dziennika 1954”. Jest to wspomnienie pobytu pisarza w budynku YMCA o treści: „Otóż mieszkam w dawnym gmachu Polskiej YMCA, przy ulicy Konopnickiej, tuż obok placu Trzech Krzyży. Zaraz po wojnie (…) gmach ten był centrum towarzyskim i rozrywkowo-kulturalnym Warszawy (…), zasobny w wygodne pomieszczenia sportowe, krytą pływalnię, sale odczytowe i teatralną, sprężyście i atrakcyjnie administrowany przez tę znakomitą, bogatą instytucję stanowił istne błogosławieństwo młodzieży i w ogóle warszawiaków, którzy gnieżdżąc się w urągających najczęściej wymogom ludzkim mieszkaniach, garnęli się do czystej, ciepłej, ożywionej YMCA".

Sytuacja zmieniła się w połowie lat pięćdziesiątych. W 1955 roku na Międzynarodowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie zagrały zarówno polskie, jak i zagraniczne grupy jazzowe. Niedługo po tym miały miejsce pierwsze Zaduszki Jazzowe, nagrania zespołu Melomani, a w 1956 roku pojawił się miesięcznik Jazz, redagowany przez Józefa Balceraka. Dzięki staraniom wielu postaci, a także powolnemu procesowi akceptowania jazzu przez władzę oraz przedstawicieli świata muzyki, w tym samym roku miał miejsce pierwszy polski festiwal jazzowy w Sopocie. Najważniejszymi składami i muzykami, którzy na nim wystąpili, był zespół Melomani (wśród jego członków należy wyróżnić saksofonistę Jerzego „Dudusia” Matuszkiewicza oraz pianistę Andrzeja Trzaskowskiego), sekstet pianisty Andrzeja Kurylewicza i sekstet pianisty Krzysztofa Komedy z saksofonistą Janem „Ptaszynem” Wróblewskim. Rok później odbyła się kolejna edycja festiwalu; powstał też Komitet Koordynacyjny Klubów Jazzowych, który z czasem przekształcił się w Polskie Stowarzyszenie Jazzowe. Zasłużony popularyzator jazzu, Leopold Tyrmand, wydał książkę U brzegów jazzu; był on nieformalnym liderem ruchu tej muzyki w Polsce, organizując koncerty i pomagając wykonawcom.

Jazz Jamboree

R1HoBxMncDvsk1

Plakat z programem Jazz Jamboree z lat pięćdziesiątych. Na plakacie od góry napisane jest: Zrzeszenie Studentów Polskich - Rada Okręgowa. Sama Klubu Studenckiego „Stodoła” - ul. E. Plater 49. HOT CLUB „HYBRYDY” Zwołuje jesienne JAZZ JAMBOREE w „STODOLE”. Poniżej tego zapisu znajduje się program wieczoru.

W 1958 roku coroczne festiwale jazzowe przeniosły się z Sopotu do Warszawy. Pierwszy odbył się pod nazwą Jazz '58, po roku zmieniono ją na Jazz Jamboree. Początkowo wydarzenia odbywały się w klubie Stodoła, z czasem przeniosły się do Filharmonii Narodowej, a następnie do Sali Kongresowej w Pałacu Kultury i Nauki. Podczas pierwszej edycji wystąpili (w różnych składach) najważniejsi polscy jazzmaniJazzmanjazzmani końca lat pięćdziesiątych. Pojawił się również zagraniczny zespół: duński Louis Hjulmand Quartet. Pomysłodawcą i jednym z organizatorów pierwszych dwóch odsłon festiwalu był wspomniany wcześniej Leopold Tyrmand.

Jazz Jamboree odbywa się do dnia dzisiejszego, świętując w 2017 pięćdziesiąty dziewiąty rok działalności. Podczas jego długiej historii gościł on nie tylko czołówkę polskich zespołów, ale także wykonawców zagranicznych. Organizatorom udało się zapewnić koncerty Milesa Davisa, Duke'a Ellingtona, Theleoniusa Monka, Dave'a Brubecka, Dizzy'ego Gillespie, Arta Blakey'a, Raya Charlesa, Sonny'ego Rollinsa czy Stana Getza. Z czasem festiwal zaczął budzić zainteresowanie nie tylko fanów jazzu, ale również szerszej publiczności, a uczestniczyć w nim zaczęli także słuchacze z zagranicy: Niemiec, Skandynawii czy Węgier.

Koryfeusze

R12foKZcEOWyk1

Okładka albumu dla Astigmatic autorstwa Krzysztofa Komedy. Na okładce znajduje się zarys lewego profilu mężczyzny oraz napisy: Polish jazz, ASTIGMATIC the music of Komeda, prosentet by QYINTET.

Czołówkę polskich jazzmanów otwiera Krzysztof Komeda (1931‑1969), urodzony jako Krzysztof Trzciński. Ten utalentowany pianista zainteresował się jazzem na początku lat pięćdziesiątych. Od pierwszego festiwalu w Sopocie (1956) tworzył własne zespoły, z którymi grał aż do czasu emigracji. Dość szybko rozpoczął także karierę kompozytora - rozpoczął współpracę z Romanem Polańskim przy filmie Dwaj ludzie z szafą z 1958. Do jego najważniejszych osiągnięć zalicza się album Astigmatic oraz muzykę do Dziecka Rosemary. W 1968 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie zmarł tragicznie rok później na skutek wypadku.

Kolejnym błyskotliwym pianistą był Andrzej Trzaskowski (1933‑1998), który od samego początku inspirował się jazzem nowoczesnym. Jego gra jest określana jako zderzenie pasji oraz intelektu; był nie tylko wykonawcą, ale również krytykiem i swoistym ambasadorem jazzu. Z czasem zainteresował się Trzecim Nurtem, czyli połączeniem muzyki jazzowej i klasycznej.

Jednym z najbardziej znanych saksofonistów jest Jan „Ptaszyn” Wróblewski. Debiutował w zespole Komedy, z czasem zaczął formować własne zespoły; miał również okazję wystąpić na festiwalu jazzowym w Newport pod koniec lat pięćdziesiątych. W późniejszych latach prowadził Studio Jazzowe Polskiego Radia, a także prowadził swoją audycję radiową i stał się nieformalnym promotorem utalentowanych debiutantów.

R1P9e0sy5M0gx1

Jan Ptaszyn Wróblewski podczas koncertu w 2013 roku. Starszy, siwy mężczyzna z czarną czapką na głowie, na szyi zawieszony ma saksofon. Ubrany jest w czarny garnitur i białą koszulę.

Kolejnym z wybitnych saksofonistów jest Zbigniew Namysłowski. Nie ograniczał się do jednego instrumentu; jest łączony także z fortepianem, wiolonczelą, puzonem czy fletem. Najważniejszym z jego dzieł jest album Kuyaviak goes funky, na którym połączył jazz oraz muzykę ludową.

Ostatnim z omawianych artystów jest Wojciech Karolak, który początkowo grał na saksofonie (w latach pięćdziesiątych), następnie na fortepianie (w latach sześćdziesiątych), by w latach siedemdziesiątych przesiąść się na stałe na organy. Jest on łączony z nowoczesnym graniem głównego nurtu, jednak bez ulegania modom.

Wymienione grono jazzmanów, urodzonych w latach trzydziestych, określa się mianem koryfeuszy.

Wybitni Polscy Jazzmani

R4LjmOz8hdSW01

Tomasz Stańko w 1993 roku, polski muzyk jazzowy. Mężczyzna na głowie ma biały kapelusz, a w kieszeni marynarki trąbkę. Twarz spokojna, przyjazna. Ubrany jest w fioletową koszulkę, szarą marynarkę i ciemne spodnie.

Włodzimierz Nahorny to pianista, saksofonista oraz flecista, który jest znany z uwagi na swoją skromność, uniwersalność, ale też jakość pracy kompozytorskiej. Uczestniczył w nagraniach grupy Breakout na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, co stanowiło pierwszą udaną próbę połączenia jazzu oraz rocka w Polsce.

Janusz Muniak, pochodzący z Krakowa saksofonista, początkowo grał w zespole Tomasza Stańki, później rozpoczął pracę pod własnym nazwiskiem. Był znany z prowadzenia klubu jazzowego U Muniaka.

Tomasz Stańko to trębacz i kompozytor, który pracował z najważniejszymi polskimi jazzmanami. Karierę rozpoczął w zespole Krzysztofa Komedy. Z czasem rozpoczął granie koncertów na całym świecie, stając się rozpoznawalną postacią i przeprowadzając na stałe do Nowego Jorku.

Zbigniew Seifert to przedstawiciel mniej licznej grupy jazzowych skrzypków. Grał także na saksofonie. Był popularny nie tylko w Polsce, ale także w całej Europie i Stanach Zjednoczonych. Zmarł na raka w wieku trzydziestu trzech lat.

Michał Urbaniak to kolejna z osób, która grała na kilku instrumentach. Tak jak Zbigniew Seifert, dzielił on czas między skrzypce oraz saksofon. Po początkowym okresie kariery zainteresował się muzyką elektroniczną i wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie mieszka i gra do dziś.

Żoną Urbaniaka przez kilkanaście lat była Urszula Dudziak. Jest znana przede wszystkim z instrumentalnego podejścia do własnego głosu, a także łączenie go z efektami elektronicznymi.

Inną wybitną wokalistką była Krystyna Prońko, dzieląca swój repertuar na piosenki oraz standardy jazzowe. Należy też wspomnieć o Ewie Bem, nazywanej pierwszą damą polskiego jazzu. Obie pracowały zarówno w mniejszych składach (combachCombocombach), jak i z big‑bandamiBig‑bandbig‑bandami.

Od lat na scenach jazzowych występowało wielu innych wybitnych wykonawców, takich jak Henryk Miśkiewicz, Jarosław Śmietana, Krzesimir Dębski czy bracia Wojciech i Jacek Niedziela. W ostatnim czasie międzynarodowe kariery robią też trębacz Piotr Wojtasik oraz pianista Leszek Możdżer. Pokazuje to, iż muzyka jazzowa w Polsce ma się dobrze, a polscy jazzmani są wysoko oceniani na świecie.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

1. www.encyklopedia.pwn.pl

2. www.sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Andrzej Schmidt, Historia Jazzu, Polihymnia, Lublin 2009.