E-materiały do kształcenia zawodowego

Pomiary sytuacyjne i wysokościowe

BUD.18. Wykonywanie pomiarów sytuacyjnych, wysokościowych i realizacyjnych oraz opracowywanie wyników tych pomiarów - technik geodeta 311104

bg‑green

Słownik pojęć dla e‑materiału

Instrukcja korzystania ze słownika

Słownik pojęć do e‑materiału zawiera hasła oraz ich definicje. Hasła zostały ułożone w kolejności alfabetycznej. Wybrane pojęcia zawierają również odsyłacze (linki) do elementów składowych e‑materiału, w których zostały użyte. Poprawne korzystanie ze słownika pojęć pozwoli Ci opanować podstawowy zasób słownictwa branżowego oraz ułatwi przyswojenie wiedzy zawartej w e‑materiale.

1
atrybut
atrybut

Właściwość obiektu świata rzeczywistego, która wyróżnia ten obiekt spośród innych obiektów, posiadającą swoją nazwę oraz wartość należącą do określonej dziedziny tego atrybutu.

azymut kierunku
azymut kierunku

Jest to kąt mierzony od kierunku północy (osi X) zgodnie z ruchem wskazówek zegara do kierunku linii, przyjmuje wartości w przedziale od 0 do kąta pełnego 400g. Azymut danej linii nie jest wielkością stałą na całej jej długości, gdyż kierunki południków nie są do siebie równoległe stanowiąc układ linii zbieżnych w biegunie. Do obliczenia azymutu posługujemy się kierunkowym kątem pomocniczym zwanym czwartakiem, który może być zarówno dodatni jak i ujemny. Mierzymy go na prawo lub lewo od osi X, w zależności od ćwiartki układu współrzędnych.

ciąg poligonowy
ciąg poligonowy

Zbiór punktów pomiarowej osnowy poziomej. Są one połączone odcinkami, w których mierzone są wszystkie długości boków oraz kąty wierzchołkowe. Odcinki te stanowią szczególny rodzaj sieci kątowo‑liniowej.

dalmierz pomiarowy
dalmierz pomiarowy
R2cV5NkQHTOsg
Dalmierz pomiarowy

Instrument mierzący czas poprzez rejestrację wyjścia i powrotu impulsu świetlnego. Pomiar czasu i obliczanie odległości są zautomatyzowane; wynik pomiaru długości jest wyświetlany w oknie odczytowym.

dane obserwacyjne
dane obserwacyjne

Wyniki pomiarów: kierunków, kątów, długości, różnic wysokości oraz przestrzennych wektorów wyznaczanych technikami: pomiarowej technice statycznej, pomiarowej technice szybkiej statycznej, pomiarowej technice kinematycznej RTK oraz RTN. Są one wolne od błędów grubych lub omyłek oraz błędów systematycznych.

fotogrametria
fotogrametria

Jest to dziedzina nauki i techniki zajmująca się pozyskiwaniem informacji przestrzennej, zwłaszcza geograficznej, drogą rejestracji, pomiaru, przetwarzania i interpretacji obrazów fotogrametrycznych. W rozwoju fotogrametrii wyróżnia się trzy fazy: pierwsza z nich była fazą fotogrametrii analogowej, w fazie drugiej pod wpływem komputerów rozwinęła się fotogrametria analityczna, w fazie trzeciej, obecnej, zaznacza się dominacja fotogrametrii cyfrowej.

fotogrametria analityczna
fotogrametria analityczna

Dział fotogrametrii, w którym stosuje się komputery do numerycznego przetwarzania zarejestrowanych współrzędnych punktów obserwowanych na zdjęciach fotogrametrycznych. Fotogrametria ta ograniczyła stosowanie kosztownych urządzeń i pracochłonnych technik fotogrametrii analogowej.

fotogrametria analogowa
fotogrametria analogowa

Dział fotogrametrii, w którym stosuje się urządzenia i instrumenty analogowe o konstrukcji mechanicznej i optycznej np. autografy analogowe, umożliwiające odtwarzanie trójwymiarowych związków geometrycznych pomiędzy obiektami fotografowanymi i zdjęciami fotogrametrycznymi.

fotogrametria cyfrowa
fotogrametria cyfrowa

Dział fotogrametrii, w którym stosuje się komputerowe przetwarzanie obrazów fotogrametrycznych uzyskiwanych przez skanowanie zdjęć fotogrametrycznych lub bezpośrednio za pomocą cyfrowych kamer fotogrametrycznych.

fotomapa
fotomapa

Odbitki zdjęć fotogrametrycznych przetworzone za pomocą przetwornika na żądaną skalę, zwykle jest to 1:5000 i naklejone na wspólny arkusz (sekcję) – fotomapa analogowa lub obraz terenu w postaci rastrowej fotomapa cyfrowa. Zestawienie fotomapy opiera się nie tylko na sytuacji, ale przede wszystkim na punktach dostosowania, czyli tzw. fotopunktach. Błąd położenia punktu na fotomapie nie powinien przekraczać +/- 0,6 mm w skali mapy.

fotoszkice
fotoszkice

Szereg odbitek zdjęć fotogrametrycznych, bez skali i warstwic, naklejonych na wspólnym arkuszu, po uprzednim uzgodnieniu styków. Zdjęcia powinny być równej wysokości i nie zachodzić na siebie.

geodeta uprawniony
geodeta uprawniony

Osoba posiadająca uprawnienia zawodowe w dziedzinie geodezji i kartografii. Ustawa z dnia 17 maja 1989r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jednolity z 2021r poz. 1990 z późniejszymi zmianami).

geodezyjny pomiar terenowy
geodezyjny pomiar terenowy

Zespół czynności technicznych polegających w szczególności na określeniu położenia szczegółów terenowych w państwowym układzie współrzędnych prostokątnych płaskichoraz określeniu wysokości tych szczegółów w państwowym układzie wysokościowym wraz z pozyskaniem ich podstawowych atrybutów.

Pomiary sytuacyjne i wysokościowe pozwalają na uzyskanie danych o położeniu punktów wyznaczających szczegóły topograficzne i inne elementy terenu na płaszczyźnie odniesienia w przyjętym układzie współrzędnych. Pomiar szczegółów terenowych, których ze względu na zbyt małe wymiary rzutu konturu nie można przedstawić z dostateczną wyrazistością w skali mapy, należy wykonywać w sposób uproszczony, mierząc środek danego szczegółu. Dotyczy to szczegółów pokazywanych na mapie symbolami

geodezyjny pomiar fotogrametryczny
geodezyjny pomiar fotogrametryczny

Geodezyjny pomiar sytuacyjny lub wysokościowy, wykonywany na utworzonym z przetworzonych zdjęć lotniczych lub satelitarnych modelu terenu.

geodezyjny pomiar kartometryczny
geodezyjny pomiar kartometryczny

Geodezyjny pomiar sytuacyjny wykonywany na mapie analogowej, jej skalibrowanym zobrazowaniu cyfrowym bądź na ortofotomapie.

geodezyjny pomiar sytuacyjny
geodezyjny pomiar sytuacyjny

Identyfikacja i określenie położenia geometrycznych środków obiektów punktowych, punktów załamań osi obiektów liniowych oraz punktów załamań obrysów obiektów powierzchniowych. Czynione jest to w sposób umożliwiający wyznaczenie współrzędnych tych punktów w obowiązującym układzie współrzędnych płaskich prostokątnych oraz ustalenie kształtu i rodzaju obiektów.

geodezyjny pomiar wysokościowy
geodezyjny pomiar wysokościowy

Pomiar różnic wysokości między punktami obiektów. Umożliwia on określenie wysokości punktów lub pomiar wysokości punktów w układzie wysokościowym państwowego systemu odniesień przestrzennych.

globalny system pozycjonowania satelitarnego (GNSS)
globalny system pozycjonowania satelitarnego (GNSS)

GNSS (ang. Global Navigation Satellite Systems) jest systemem, którego głównym zadaniem jest wyznaczanie pozycji użytkownika na podstawie znajomości współrzędnych satelitów i pomiarze pseudoodległości od satelity do odbiornika.

kalibracja
kalibracja

Dostosowanie metodą matematycznej transformacji cyfrowego obrazu rastrowego mapy analogowej do układu współrzędnych prostokątnych płaskich.

kierownik prac geodezyjnych
kierownik prac geodezyjnych

Geodeta uprawniony, ustanowiony przez wykonawcę zgłoszonych prac geodezyjnych do kierowania tymi pracami. Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 18 sierpnia 2020 r. w sprawie standardów technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, Dz.U. z 2020 r. poz. 1429.

łata niwelacyjna
łata niwelacyjna
R1UbENr5f3ade
Łata niwelacyjna

Przyrząd geodezyjny stosowany w niwelacji.

metoda biegunowa
metoda biegunowa

Metoda ta polega na pomiarze długości osi celowej (odległości) od znanego punktu osnowy do punktu zdejmowanego oraz kąta pomiędzy bokiem osnowy a osią celową.

metoda domiarów prostokątnych
metoda domiarów prostokątnych

Metoda ta polega na rzutowaniu punktów wyznaczających szczegóły sytuacyjne na linię osnowy pomiarowej. Linie służące do rzutowania na nie punktów sytuacyjnych to linie pomiarowe, powstające z połączenia istniejących punktów pomiarowych (osnowy).
Metoda ta pozwala na określenie położenia punktu względem boku osnowy pomiarowej na podstawie dwóch miar: odciętej i rzędnej. Miara bieżąca (odcięta) to odległość rzutu prostokątnego punktu sytuacyjnego na linię pomiarową od punktu początkowego linii pomiarowej. Domiar (rzędna) jest odległością punktu sytuacyjnego od linii pomiarowej.

metoda fotogrametryczna
metoda fotogrametryczna

Opiera się na utworzeniu modelu stereoskopowego, który powstaje dzięki obserwacjom pary zdjęć lotniczych lub naziemnych za pomocą przyrządów fotogrametrycznych (np. stereoskop), obecnie głównie w cyfrowej stacji fotogrametrycznej. 

metoda geometryczna pomiaru długości
metoda geometryczna pomiaru długości

Metoda geometrycznego pomiaru długości oparta jest na wykorzystaniu określonej konstrukcji geometrycznej gdzie poszukiwana długość stanowi jeden z boków figury (zazwyczaj trójkąta lub czworokąta), w której bezpośredniemu pomiarowi podlegają elementy geometryczne: boki lub kąty poziome na podstawie, których wyznaczana jest szukana długość.

metoda paralaktyczna pomiaru długości
metoda paralaktyczna pomiaru długości

Metoda oparta na rozwiązaniu trójkąta równoramiennego APK. Pomiarowi podlega najczęściej kąt poziomy zwany kątem paralaktycznym.

RENFrakY16I4P
Trójkąt równoramienny APK
metoda trygonometryczna pomiaru długości
metoda trygonometryczna pomiaru długości

Metoda ta wykorzystuje zależności trygonometryczne występujące w dowolnym trójkącie. Mierzony jest jeden bok i dwa albo trzy kąty bądź dwa boki i kąt między nimi. W pierwszym przypadku stosuje się twierdzenie sinusów, w drugim - cosinusów.

metoda wcięć kątowych, liniowych albo kątowo‑liniowych
metoda wcięć kątowych, liniowych albo kątowo‑liniowych

Dzięki tej metodzie można wyznaczyć położenie punktów, opierając się na geometrii trójkąta, w którym wyznaczany punkt jest jego wierzchołkiem. Dokonuje się pomiaru odpowiednio kątów, długości lub jednocześnie kątów i długości.

niwelacja geometryczna
niwelacja geometryczna

Wyznaczanie różnicy między dwoma sąsiednimi punktami terenowymi za pomocą celowania wzdłuż poziomej linii do pionowo ustawionych na tych punktach łat niwelacyjnych.

niwelacja hydrostatyczna
niwelacja hydrostatyczna

Wyznaczanie różnic wysokości w oparciu o pomiar poziomu cieczy w naczyniach połączonych. Dzięki niej można prowadzić okresowe obserwacje osnowy wysokościowej.

niwelacja trygonometryczna
niwelacja trygonometryczna

Pomiar różnic wysokości punktów wykonywany na podstawie odległości poziomych oraz kątów pionowych.

niwelator
niwelator
RkTUUEqi6fAiK
Niwelator

Instrument geodezyjny, wykorzystywany do pomiaru różnicy wysokości pomiędzy punktami pomiarowymi. Składa się on ze spodarki ze śrubami poziomującymi oraz alidady z lunetą. Dodatkowo wyposażony jest w: limbus poziomy, urządzenia odczytowe, libellę pudełkową, śrubę zaciskową, śrubę mikrometryczną (leniwkę), śruby rektyfikacyjne. Niwelatory dzielimy na: precyzyjne, techniczne libellowe (oś celowa ustawiona jest w poziomie za pomocą libelli), techniczne samopoziomujące (odczyt poziomego promienia następuje dzięki kompensatorowi), cyfrowe (wyposażone w system odczytujący kodowo‑kreskowy oraz łaty), laserowo‑rotacyjne (pozwalające na wyznaczanie prostych odcinków idealnie ustawionych w pionie lub poziomie).

optyczny pomiar odległości
optyczny pomiar odległości

Pomiar wykonywany za pomocą lunety geodezyjnej, która wyposażona jest w poziome bądź pionowe nitki dalmierzy służące do określenia – na specjalnej łacie geodezyjnej – długości odcinka mieszczącej się między nitkami Zapewnia dokładność pomiaru odległości rzędu 10‑20 cm. W praktyce umożliwiają pomiar odległości od kilkudziesięciu cm do kilkudziesięciu metrów mimo, że ich zasięg teoretyczny jest dużo większy (do 200‑300 m).

osnowa geodezyjna
osnowa geodezyjna

Usystematyzowany zbiór punktów geodezyjnych, jednoznacznie identyfikowalnych i oznaczonych bądź zastabilizowanych w terenie znakami geodezyjnymi, których położenie wyznaczono w państwowym systemie odniesień przestrzennych w sposób właściwy dla danego rodzaju osnowy oraz określeniem dokładności tego wyznaczenia. Punkty osnowy geodezyjnej pełnią rolę nawiązania dla wszelkich robót, których wynikiem są współrzędne określone w państwowym systemie odniesień przestrzennych. Osnowa dzieli się na: poziomą (precyzującą wzajemne położenie punktów na powierzchni), wysokościową (określającą wysokości punktów względem punktu odniesienia) oraz dwufunkcyjną której punkty mają znane położenie i wysokość, a więc spełniają równocześnie funkcje punktów osnowy poziomej i wysokościowej.

pikieta
pikieta

Punkt terenowy – położenie określone jest przez współrzędne prostokątne płaskie i wysokość w państwowym systemie odniesień przestrzennych.

pomiarowa technika statyczna
pomiarowa technika statyczna

Pomiary satelitarne o najwyższej dokładności, polegają na jednoczesnym zbieraniu danych GNSS odbiornikami umieszczonymi na wyznaczanych punktach w odpowiednio długim czasie. Stosując programy obliczeniowe obliczane są w tzw. postprocessingu składowe wektorów łączących mierzone punkty. W nawiązaniu do stacji referencyjnych o znanych współrzędnych wyniki pomiarów mogą być wyrównywane i punkty mierzone otrzymują współrzędne. Wykorzystywane są w zakładaniu i kontroli osnów geodezyjnych oraz w badaniach geodynamicznych.

pomiarowa technika szybka statyczna
pomiarowa technika szybka statyczna

Odmiana pomiarów satelitarnych techniką statyczną. Czas pomiaru w wyznaczanym punkcie zostaje skrócony do 5‑20 minut. Pomiar ten polega na wyznaczaniu wektorów między odbiornikami, ustawionymi na co najmniej dwóch punktach bazowych, gromadzącymi dane w trakcie wielogodzinnych sesji pomiarowych, a poszczególnymi punktami obserwowanymi w trakcie krótkich sesji pomiarowych.

pomiarowa technika kinematyczna RTK
pomiarowa technika kinematyczna RTK

Pomiar wykonywany przy użyciu zestawu pomiarowego, złożonego z  odbiornika stacjonarnego, stanowiącego stację referencyjną, oraz jednego lub większej liczby odbiorników ruchomych, które mają zapewnioną bezpośrednią łączność z odbiornikiem stacjonarnym, względem którego jest wyznaczana w  czasie rzeczywistym pozycja odbiorników ruchomych, na podstawie danych obserwacyjnych lub poprawek do danych obserwacyjnych przesyłanych ze stacji referencyjnej do tych odbiorników

pomiarowa technika kinematyczna RTN
pomiarowa technika kinematyczna RTN

Pomiar wykonywany przy użyciu odbiorników stacjonarnych, stanowiących sieć stacji referencyjnych, inaczej niż w metodzie RTK, gdzie wykorzystywana jest tylko jedna stacja referencyjna oraz jednego lub większej liczby odbiorników ruchomych, które mają zapewnioną bezpośrednią łączność ze stacjami referencyjnymi, względem których jest wyznaczana w  czasie rzeczywistym pozycja odbiorników ruchomych, na podstawie danych obserwacyjnych lub poprawek sieciowych (powierzchniowych) do danych obserwacyjnych przesyłanych ze stacji referencyjnej do tych odbiorników, za pośrednictwem ośrodka obliczeniowego.

sieć modularna
sieć modularna

Zbiór wzajemnie powiązanych modułów stanowiących odrębne konstrukcje geometryczne, służący do wyznaczenia współrzędnych punktów osnowy pomiarowej z wykorzystaniem pomiarów kątowych oraz liniowych.

skaning laserowy
skaning laserowy

Metoda obrazowania powierzchni terenu polegająca na pomiarze odległości między obiektem objętym pomiarem a urządzeniem (skanerem), zainstalowanym na statku powietrznym, na samochodzie lub na stanowisku stacjonarnym. Stanowisko to emituje i odbiera impulsy laserowe odbite od tego obiektu i jednocześnie wyznacza współrzędne przestrzenne (X, Y, Z), określające położenie tego urządzenia w przestrzeni, a także kierunek promienia laserowego w momencie wysłania impulsu.

średni błąd położenia punktu
średni błąd położenia punktu

Pierwiastek z sumy kwadratów błędów średnich współrzędnych płaskich prostokątnych, przy założeniu normalnego rozkładu błędów położenia punktów  o prawdopodobieństwie nie mniejszym niż 0,68.

średni błąd pomiaru
średni błąd pomiaru

Miara dokładności wyniku pomiaru. Zakłada się, że normalny rozkład błędów obserwacji ma prawdopodobieństwo nie mniejsze niż 0,68.

tachimetr elektroniczny
tachimetr elektroniczny
RPdqcm15zkcbu
Tachimetr elektroniczny

Instrument do pomiaru fazowego odległości; połączenie teodolitu elektronicznego z elektronicznymi systemami odczytowymi kierunków poziomych i pionowych oraz umieszczonego w lunecie dalmierza elektronicznego. Instrument składa się z: mikroprocesora, klawiatury numerycznej lub alfanumerycznej, wyświetlacza ciekłokrystalicznego, monitora, rejestratora, gniazda oraz baterii. Do podstawowego wyposażenia dalmierza należy także statyw i pryzmat — zwierciadło zwrotne umieszczone na tyczce.

tachimetria
tachimetria

Pomiar sytuacyjno‑wysokościowy wykonywany przy zastosowaniu metody biegunowej do określenia położenia szczegółów terenowych oraz niwelacji trygonometrycznej do określania wysokości tych punktów. Pomiary tachimetryczne można wykonywać w terenie o dużych różnicach wysokości.

teodolit
teodolit
R7zfM057lIdCy
Teodolit

Instrument pomiarowy do pomiaru kątów poziomych i pionowych; składa się ze: spodarki (metalowa płyta wyposażona w trzy poziomujące śruby), limbusa (szklany bądź metalowy krążek) i alidady (ruchoma część teodolitu składająca się z wielu mechanicznych i optycznych podzespołów). W ramach tych zespołów wyróżnia się: lunetę, limbus pionowy (metalowe bądź szklane koło pionowe lub wierzchołkowe), urządzenia odczytowe, libellę (szklana rurka mająca w przekroju podłużnym kształt koła), śruby poziomujące, zaciskowe, ruchu powolnego, rektyfikacyjne. Teodolit może być także wzbogacony w mikroskop odczytowy i układy optyczne, pion optyczny, śrubę rejteracyjną lub zacisk repetycyjny. Integralną częścią teodolitu jest też statyw i wyposażenie dodatkowe.

tyczenie
tyczenie

Zespół czynności pomiarowych (geodezyjnych) zmierzających do wskazania, w terenie lub na realizowanym obiekcie budowlanym, punktów o założonym położeniu w przyjętym układzie odniesienia oraz oznaczenie tych punktów w sposób trwały lub tymczasowy.

węgielnica
węgielnica
R1JdPdaSUzcci
Węgielnica

Szklane pryzmaty w kształcie graniastosłupa o podstawie trójkąta prostokątnego równobocznego. Ścianki leżące przy kącie prostym pryzmatu są otwarte, zaś ścianka leżąca naprzeciw kąta prostego, obleczona amalgamatem rtęci, ma właściwość całkowitego odbijania promieni – jest lustrem.

Bibliografia

Rozporządzenie Ministra Rozwoju w sprawie standardów technicznych wykonywania pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego z dnia 18 sierpnia 2020 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1670).  

Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie ewidencji gruntów i budynków z dnia 29 marca 2001 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 393, tekst jednolity z dnia 3 stycznia 2019 r.).  

Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie państwowego systemu odniesień przestrzennych z dnia 15 października 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1247).  

Rozporządzenie Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie państwowego systemu odniesień przestrzennych z dnia 19 grudnia 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 2494). 

Ustawa Prawo geodezyjne i kartograficzne z dnia 17 maja 1989 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 276, tekst jednolity z dnia 28 stycznia 2020 r.).