Quō, unde et quā viā?
Ważne daty
V/IV wiek p.n.e. – okres, w którym powstała Via Latina, jedna z najstarszych dróg rzymskich w Italii, łącząca Rzym z Kapuą.
IV wiek p.n.e. – rozpoczęcie budowy jednej z najdłuższych i najstarszych dróg Italii – Via Appia; jej budowę (wg Liwiusza) miał rozpocząć Appiusz Klaudiusz w 312 roku p.n.e. Via Appia była wielokrotnie rozbudowywana, w 225 roku p.n.e. ostatecznie połączyła Rzym z Brundisium.
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
14) potrafi poprawnie stosować podstawową terminologię gramatyczną w odniesieniu do opisu łacińskiego systemu językowego;
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
6. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu życia publicznego i prywatnego w starożytnej Grecji i Rzymie:
4) życie społeczne i gospodarcze (miasto i wieś, drogi, handel; religie w świecie greckim i rzymskim; wyrocznie – Delfy, Sybilla; niewola i niewolnicy; fenomen prawa rzymskiego; kalendarz; armia grecka i rzymska; rozrywki);
konstruować oraz rozumieć prostą wypowiedź w języku łacińskim osadzoną w kontekście sugestywnym (zrozumiałym) dla ucznia;
tworzyć, rozumieć i wykorzystywać formy 3. p. ind. praes. pass. czasowników czterech koniugacji oraz poprawnie posługiwać się przyimkamiprzyimkami łacińskimi w połączeniu z przymiotnikami i rzeczownikami I i II deklinacji (tworząc wyrażenia przyimkowe);
używać posiadanej wiedzy dotyczącej antyku oraz zdobytych dotychczas umiejętności językowych do rozumienia tekstu łacińskiego.
Wprowadzenie

W niniejszej lekcji chodzi o słuchanie ze zrozumieniem oraz tworzenie własnej wypowiedzi, a przez to maksymalne zmobilizowanie uczniów do pracy twórczej pod kierunkiem nauczyciela. Tematem kulturowym są drogi rzymskie, które uczeń poznaje w języku łacińskim. Materiał można wykorzystać przerabiając VI rozdział podręcznika Familia Romana (prezentacja jest oparta na tekście czytanki; zasób słownictwa i zagadnienia gramatyczne są na poziomie tejże lekcji), uzupełnienie lekcji III i V podręcznika Homo Romanus lub lekcji III i IV podręcznika Porta Latina Nova.
Lekcja składa się z prezentacji (opartej tekście VI lekcji Familia Romana), pytań do niej oraz serii ćwiczeń opisanych poniżej.
Prezentacja 2D- pt: Starożytny Rzym

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film animowany Przyimki 1 . Film jest podzielony na sceny, które przedstawiają: Scena 1: Pojawia się mapa Italii z zaznaczonymi drogami i miejscowościami. Lektor czyta tekst, podczas czytania na mapie podświetlane / wyróżniane są odpowiednie miejscowości lub drogi między nimi. Lektor tłumaczy położenie dróg. A. Podświetla się Via Appia, B. podświetla się Via Latina, D. podświetla się Via Flaminia, D. podświetla się Via Aurelia, E. Podświetla się Via Aemilia. Podświetlenia gasną. Lektor czyta kolejną partię tekstu, która znów będzie ilustrowana tą samą mapą. Znów wyróżniane będą drogi i miasta, pomiędzy którymi się znajdują. Sugeruję zastosować dwa kolory wyróżnienia, np. drogę zaznaczać kolorem zielonym, nazwy miejscowości kolorem czerwonym. F. Podświetla się via Appia. G. podświetla się Genua. H. podświetla się Brundisium. Po chwili podświetlenie gaśnie. Lektor zaczyna omawiać kolejną drogę: I. podświetla się via Latina, J. podświetla się Roma, K. podświetla się Capua. Po chwili podświetlenie gaśnie. Lektor zaczyna omawiać kolejną drogę: L. podświetla się via Flaminia, Ł. podświetla się Roma, M. podświetla się Ariminum. Po chwili podświetlenie gaśnie. Lektor zaczyna omawiać kolejną drogę: N. podświetla się via Aurelia, O. podświetla się Roma. P. podświetla się Genua. Po chwili podświetlenie gaśnie. Lektor zaczyna omawiać kolejną drogę: R. Podświetla się via Aemilia. S. Podświetla się Ariminum, T. podświetla się Placentia. Podświetlenia gasną. W lewym dolnym rogu ekranu pojawia się pojawia się małe pole / plansza z listą przyimków i ich rekcji, obok w nawiasach mniejszą czcionką pojawiają się przykłady: in + abl. (ubi est?) (in Italiā) inter + acc. (inter Rōmam et Capuam) Scena 2: Jak wyżej: Mapa Italii z zaznaczonymi drogami i miejscowościami. Lektor czyta tekst, podczas czytania na mapie podświetlane / wyróżniane są odpowiednie miejscowości. Lektor tłumaczy, czy miejscowości są położone blisko czy daleko od siebie. B. Podświetla się Brundisium, C. podświetla się Capua, D. podświetla się Ariminum, E. Podświetla się Genua, F. podświetla się Placentia, G. Podświetla się Ostia. Po chwili podświetlenie gaśnie. H. Podświetla się Ostia. I. Podświetla się Roma, J. Podświetla się Tusculum. Pomiędzy Ostią i Rzymem oraz Tusculum i Rzymem należy nanieść odcinki zakończone obustronnie strzałkami, opisane wyrażeniem „pauca km” (tj. niewiele km). Po chwili podświetlenie gaśnie, strzałki znikają, lektor przechodzi do omawiania następnej pary miejscowości. K. Podświetla się Brundisium, L. Podświetla się Roma. Ł. Pomiędzy Rzymem a Brundisium pojawia się odcinek zakończony obustronnie strzałkami (jak wyżej), opisany tym razem wyrażeniem „multa km” (tj. wiele km). Po chwili podświetlenie gaśnie, strzałki znikają, lektor przechodzi do omawiania następnej pary miejscowości. M. Podświetla się Genua. N. Podświetla się Placentia, pomiędzy miejscowościami (jak wyżej) pojawia się odcinek ze strzałkami opisany wyrażeniem „pauca km”. O. Podświetla się Roma, pomiędzy Genuą a Rzymem pojawia się znów odcinek ze strzałkami (jak wyżej), opisany wyrażeniem „multa km”. Po chwili podświetlenie gaśnie, strzałki znikają. W lewym dolnym rogu ekranu pojawia się pojawia się małe pole / plansza z listą przyimków i ich rekcji, obok w nawiasach mniejszą czcionką pojawiają się przykłady: prope + acc. (prope Rōmam) procul ā (ab) + abl. (procul ā Rōmā) Scena 3: Plansza z mapą (jak wyżej). Na słowa lektora A. „Circum oppida muri sunt.” Wokół wszystkich miast zaznaczonych na mapie wznoszą się mury miejskie. Po chwili (na słowa B.) na ekranie pojawia się krajobraz ze starożytnym miastem pośrodku i dochodzącymi do niego drogami. Miasto nie jest otoczone murem. C. dookoła miasta wyrasta mur miejski (kamienny). D. W murze pojawiają się bramy. E. Zbliżenie na otwartą bramę miejską, przez którą przechodzą ludzie (kupcy, ludzie na koniach, osłach etc). F. Oddalenie, widać, że w murze jest dwanaście bram, nad miastem pojawia się napis Roma (font: capitalis monumentalis lub capitalis rustica). W górnej części kadru pojawia się napis: „XII portae” (tym samym fontem). G. Wyróżniana jest jedna z bram, od której odchodzi Via Appia i Via Latīna. Pojawia się nad nią napis: „Porta Capēna”. H. Na drodze przed bramą pojawia się kamienny drogowskaz z ze strzałkami i napisami: Via Appia, Via Latina (font: capitalis monumentalis). I. Przy bramie pojawiają się legioniści (strażnicy), którzy pilnują porządku / odbywają straż. Zmiana scenerii: J. Drogą idzie Rzymianin, mija drogowskaz z napisem Via Appia i zbliża się do opisanej wyżej bramy (Porta Capēna). K. Rzymianin wchodzi do miasta przez w.w. bramę. Rzymianin mija strażników i przechadza się gwarną ulicą. W tym czasie w lewym dolnym rogu ekranu pojawia się małe pole / plansza z listą przyimków i ich rekcji, obok w nawiasach mniejszą czcionką pojawiają się przykłady: circum + acc. (circum Rōmam) apud + acc. (apud portam) per + acc. (per portam) Scena 4: Rzymską drogą (poza miastem) idzie niewolnik (skromnie ubrany mężczyzna z tobołkiem na ramieniu). Widzimy go z boku, idzie w kierunku: z prawej do lewej. A. Medus idąc odwraca głowę w kierunku widzów i macha ręką w geście powitania. B. Medus mija kamienny drogowskaz z napisem „Via Latīna”, poniżej ze strzałką (w lewo) i napisem „Rōma”. C. Nad Medusem pojawia się napis: Rōmam ← ex oppidō Tusculō (najpierw ex oppidō Tusculō, potem pojawia się strzałka i napis Rōmam). D. Za plecami Medusa pojawia się napis Tusculum, E. Przed Medusem pojawia się napis Roma. Po chwili napisy gasną. Medus cały czas idzie. F. W prawym górnym rogu pojawia się napis (dużymi literami): Unde? G. Pod nim pojawia się odpowiedź: Ab oppidō Tusculō. Po chwili napisy gasną. H. W prawym górnym rogu pojawia się znów pytanie: Quō? I. pod nim pojawia się odpowiedź: Rōmam. Po chwili napisy gasną. J. Medus idzie dalej, widać, że na drodze jest sam. K. Przez chwilę przez tobołek Medusa prześwitują złote monety znajdujące się wewnątrz tobołka. L. Medus śpiewa, więc obok niego pojawia się chmurka (jak w komiksie) z nutkami i tekstem: Nōn longa via est Rōmam, ubi habitat amīca mea pulchra. Ł. Medus jest już blisko Rzymu, widzi w oddali mury miasta (nad miastem widnieje napis Rōma, jak wyżej). Medus uśmiecha się na słowa „procul ā Tusculō”. W tym czasie w lewym dolnym rogu ekranu pojawia się małe pole / plansza z listą przyimków i ich rekcji, obok w nawiasach mniejszą czcionką pojawiają się przykłady: ex + abl. (ex oppidō) a(b) + abl. (ā portā / ab oppidō) post + acc. (post lectīcam) ante + acc. (ante lectīcam) sine + abl. (sine dominō) cum + abl. (cum dominō) apud + acc. (apud dominum) Scena 5: Rzymską drogą (inną niż poprzednio, w bardziej wiejskiej scenerii) idzie grupka niewolników: dwóch niesie lektykę, w której znajduje się Juliusz, za nimi idą dwaj kolejni niewolnicy – ci niosą na plecach duże, pełne worki (każdy z dwóch po jednym worku). Grupka idzie w prawą stronę ekranu (czyli odwrotnie niż Medus). A. Juliusz wygląda z lektyki i macha ręką do widzów w geście przywitania. B. Cała grupka mija drogowskaz z napisem Via Latīna. C. Nad grupką pojawia się napis: ab oppidō Tusculō → ad villam. D. Za lektyką pojawia się napis Tusculum. Przed lektyką napis: villa (może mu towarzyszyć niewielki obrazek przedstawiający rzymski okazały dom). Napisy po chwili znikają. E. Grupka idzie dalej. F. Nad każdym z niewolników pojawia się strzałka pokazująca na niego. Następnie nad strzałkami kolejno pojawiają się imiona niewolników: G. Syrus (nad niewolnikiem niosącym worek), H. Lēander (nad drugim niewolnikiem niosącym worek). I. Dāvus (nad niewolnikiem niosącym lektykę, tym, który idzie za Juliuszem), J. Ursus (nad niewolnikiem, który niesie lektykę z przodu). Napisy z imionami pozostają aż do końca wypowiedzi M. K. Podświetlają się imiona Ursusa i Davusa. Po chwili gasną. L. podświetlają się imiona Syrusa i Leandra. Po chwili gasną. Ł. Nad Ursusem pojawia się dodatkowo napis „ante”, M. nad pozostałymi napis „post”. N. W prawym górnym rogu pojawia się pytanie: Unde et quō? O. Pod nim pojawia się odpowiedź: ab oppidō ad villam. Napisy gasną. P. Znów w tym samym miejscu pytanie: Itne sōlus? R. Pod nim pojawia się odpowiedź: Minimē! Po chwili napisy gasną. Scena 6. Plansza podsumowująca z przyimkami wypisanymi w dwóch kolumnach (słupkach), przyimki wytłuszczone i większą czcionką, przykłady nieco mniejszą, acz dobrze widoczną: (pierwszy słupek) Accusativus: inter Rōmam et Capuam prope Rōmam circum Rōmam apud portam per portam post lectīcam ante lectīcam apud dominum (obok niego drugi słupek) Ablativus: in Italiā (ubi est?) procul ā Rōmā / ab oppidō ex oppidō ā portā / ab oppidō sine dominō cum dominō

Audiobook pod tytułem: Quō, unde et quā viā?

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D2apC2kiy
Zadania
Po zapoznaniu się z prezentacją (część 1-2), oceń, czy poniższe zdania zawierają informacje zgodne z prawdą, czy nie.
- Via Aurēlia est inter Rōmam et Placentiam.
- Tusculum prope Rōmam est.
- Brundisium est oppidum, quod prope Genuam est.
- Capua est inter Brundisium et Rōmam.
- Arīminum apud viam Flaminiam est.
- Via Appia longa est.
- Via Latīna est inter Brundisium et Rōmam.
- Ōstia prope Rōmam est.

Po zapoznaniu się z prezentacją odpowiedz na pytanie: Itne sōlus Iūlius?
- sic, nēmō cum eō est
- nōn, Aemilia et Iūlia cum eō sunt
- nōn, quattuor servī apud eum sunt
Zadanie sprawdzające rozumienie znaczenia i zastosowania przyimków (łączenie obrazków z wyrażeniami przyimkowymi)
Dopasuj opisy do ilustracji.">
Iunge sententiās et imāginēs.
Dopasuj opisy do ilustracji.
Mūs inter cāseum et mālum est., Mūs post cāseum est., Mūrēs circum cāseum sunt., Mūs ante cāseum est., Mūs procul ā cāseō est., Mūs prope cāseum est., Mūs in cāseō est.
Po zapoznaniu się z prezentacją odpowiedz na pytanie: Quid est inter oppida?
- portae
- servī
- viae
Po zapoznaniu się z prezentacją odpowiedz na pytanie: Ante Iūlium est:
- Syrus
- Ursus
- Lēander
Poniżej widoczne są ilustracje. Przyjrzyj się im i wykonaj zadanie.
Co robi mysz? Obok zadania widoczna jest galeria z ilustracji z udziałem myszy. Musisz opowiedzieć, co robi mysz wybierając odpowiedni przyimek z podanych poniżej oraz formę wyrazu cāseus.
ex cāseō, in cāseō, ad cāseum, per cāseum, procul ā cāseō, circum cāseum , inter cāseum, prope cāseum, post cāseum, ante , sine cāseō
Ilustracja 1: Mūs .................................. currit.
Ilustracja 2: Mūs .................................. est.
Ilustracja 3: Mūs .................................. est.
Ilustracja 4: Mūs .................................. est.
Ilustracja 5: Mūs .................................. est.
Ilustracja 6: Mūs .................................. est.
Ilustracja 7: Mūs .................................. exit.
Ilustracja 8: Mūs .................................. est.
Ilustracja 9: Mūs .................................. currit.
Ilustracja 10: Mūs .................................. est.
Ilustracja 11: Mūs .................................. transit.
Przetłumacz następujące zdania: 1: Mūs ad cāseum currit. 2: Mūs in cāseō est. 3: Mūs ante est. 4: Mūs procul ā cāseō est. 5: Mūs post cāseum est. 6: Mūs prope cāseum est. 7: Mūs ex cāseō exit. 8: Mūs sine cāseō est. 9: Mūs circum cāseum currit. 10: Mūs inter cāseum est. 11: Mūs per cāseum transit.
O czym śpiewa Medus? Obejrzyj nagranie, uzupełnij luki (wpisując odpowiednie przyimki z podanych poniżej) i spróbuj zaśpiewać: Uwaga! Nie wszystkie przyimki z listy pojawiają się w piosence!
ex, apud, circum, cum, per, sine, prope
Non longa via est Romam, ubi habitat amica mea pulchra (bis).
............ atrium,
............ ostiō,
............ villā in templum,
............ agrōs et silvās
cantat Mēdus ............ ostium amīcae suae Lydiae:
............ Portam Capēnam
............ rosīs et līliīs
............ nummīs
............ dominō
cantat Mēdus ............ ostium amīcae suae Lydiae
Słowniki
Słownik pojęć
nieodmienna, niesamodzielna część mowy, która w połączeniu z innymi częściami mowy (jak rzeczowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki etc) lub wyrażeniami modyfikuje ich znaczenie, np. siedem lat → za siedem lat, po siedmiu latach, około siedmiu lat, przed siedmioma laty; przyimki posiadają rekcję, tzn. łączą się wyłącznie z wybranymi przypadkami, większa część łacińskich zaimków łączy się z ablatiwem lub akkusatiwem
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.
P. Veyne (red.), Człowiek Rzymu, Warszawa 2000
H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.










