RcezBRyPoifb5
Kolorowa fotografia przedstawia grupę młodych mężczyzn klęczących na ziemi, którzy celują z karabinów i pistoletów. Ubrani są w wojskowe mundury, a na ramionach mają biało‑czerwoną opaskę. Za nimi stoi mały chłopiec ubrany w krótkie spodenki, marynarkę i czapkę. On także ma założoną na ramieniu opaskę.

Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój

Rekonstrukcja powstania warszawskiego
Źródło: Contando Estrelas, licencja: CC BY-SA 4.0. flickr.com.

Warto wiedzieć!

Powstanie warszawskie wybuchło 1 sierpnia 1944 roku o godzinie 17.00, określonej kryptonimemkryptonimkryptonimem - godzina „W”. Jego celem było wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji przez wojsko polskie, a tym samym uprzedzenie zbliżającej się od wschodu Armii Czerwonej. Było zrywem ludzi młodych, którzy wkroczyli w dorosłość podczas okupacji, 65 proc. powstańców miało poniżej 25 lat. Oprócz mężczyzn w powstaniu uczestniczyły także kobiety - lekarki, sanitariuszki, pielęgniarki i łączniczki, które stanowiły 14 proc. żołnierzy. Walczyli również małoletni, roznosili pocztę, gazety powstańcze, dostarczali środki sanitarne. Najmłodszy uczestnik walk, Jerzy Szulc, pseudonim Tygrys, miał 10 lat. Powstanie upadło 3 października 1944 roku po 63 dniach walki. Szacuje się, że w jego wyniku zginęło około 16 - 18 tys. powstańców oraz około 150 - 180 tys. cywilów, do niewoli trafiło ok. 17 tys. osób. Warszawa została zrównana z ziemią. Choć powstanie zakończyło się klęską i kapitulacją, pamięć o nim jest kultywowana przez kolejne pokolenia Polaków.

Józef Szczepański ps. Ziutek
RyMwM7skNxQMd
Józef Szczepański
Źródło: domena publiczna.

Józef Szczepański ps. Ziutek

- urodził się w Warszawie 30 listopada 1922 roku. Kiedy wybuchła wojna, był już po maturze, we wrześniu 1939 ewakuował się z rodziną na wschód, w 1942 r. powrócił do Warszawy. Był żołnierzem AK, uczestniczył w licznych akcjach bojowych. W czasie powstania warszawskiego dowodził drużyną „Parasol”. Był młodzieńcem wesołym i lubianym, szybko stał się drużynowym poetą, pod wrażeniem chwili układał wiersze i teksty piosenek. Po walkach na Woli w okolicy kamienicy Karola Michlera przy ul. Wolskiej 40 napisał słynny tekst „Pałacyk Michla”. Jego najbardziej znane teksty to - „Już nie wróci twój chłopiec”, „Czerwona zaraza” i „Dziś idę walczyć, Mamo!”. Ciężko ranny 1 września zmarł od odniesionych ran 10 września 1944 r. Został pochowany na Powązkach w kwaterze Cmentarza Wojskowego w Warszawie.

Zapoznaj się z tekstem piosenki powstańczej lub wysłuchaj nagrania, a następnie  wykonaj ćwiczenia.

R1N0hQ0IkA2AP
Piosenkę powstańczą „Dziś idę walczyć - Mamo!...” wykonuje Piotr Czekała do słów Józefa Szczepańskiego.
Dziś idę walczyć – Mamo!

słowa: Józef Szczepański ps. Ziutek

Dziś idę walczyć - MamoDziś idę walczyć - MamoDziś idę walczyć - Mamo,
Może nie wrócę więcej,
Może mi przyjdzie polec tak samo
Jak tyle tysięcy, tysięcy.

Poległo polskich żołnierzy
Za wolność naszą i sprawę
Ja w Polskę, Mamo, tak strasznie wierzę
I w świętość naszej sprawy.

Dziś idę walczyć - Mamo kochana,
Nie płacz, nie trzeba, ciesz się jak ja,
Serce mam w piersi rozkołatane
Serce mi dziś tak cudnie gra.

Mamo Źródło: Józef Szczepański ps. „Ziutek”, Dziś idę walczyć – Mamo!, [w:] Antologia utworów zestawiona przez Tadeusza Skoczka, Warszawa 2021, s. 91, tylko do użytku edukacyjnego.
Dziś idę walczyć - Mamo
Józef Szczepański
Polecenie 1

Czego twoim zdaniem dotyczy utwór „Dziś idę walczyć – Mamo!”? Czy jest to pieśń o wojnie, czy raczej o uczuciu do matki? Uzasadnij swoją odpowiedź.

R1Hq2bcUoRog9
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Wyjaśnij, kim jest podmiot liryczny i adresat liryczny wiersza.

R1Ss5AXyY9vEw
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 1

Wypisz fragment wiersza, w którym syn wyjaśnia, dlaczego musi iść walczyć. Wyjaśnij, jak go rozumiesz.

R1UTYB4NaHoz2
(Uzupełnij).
RztP02nBZdSpO
Ćwiczenie 2
Wybierz związek frazeologiczny, który najlepiej oddaje charakter piosenki Dziś idę walczyć - Mamo!... Możliwe odpowiedzi: 1. rozdzierająca serce, 2. chwytająca za serce, 3. ściskająca serce, 4. łamiąca serce
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RF4uxJhO9NgdE
Ćwiczenie 3
W jakim znaczeniu zostały użyte podkreślone wyrazy? Wybierz odpowiednie znaczenie wyrazu. Możliwe odpowiedzi: 1.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R3RQKEQlkjh4k
Ćwiczenie 4
Uzupełnij zdania poniższymi wyrażeniami. Matka jest 1. łzy, 2. krzyki, 3. prośby, 4. sfrustrowana, 5. zrozpaczona, 6. zaniepokojona podjętą przez syna decyzją. Jej 1. łzy, 2. krzyki, 3. prośby, 4. sfrustrowana, 5. zrozpaczona, 6. zaniepokojona nie są w stanie odwieźć chłopca od wzięcia udziału w walce za wolność ojczyzny.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 5

Wyjaśnij, dlaczego piosenka „Dziś idę walczyć - Mamo!” rozczula i wzrusza słuchaczy.

RFEKL1lOoY86a
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Czy uważasz, że utwór Józefa Szczepańskiego ma symboliczne znaczenie również dla nas współczesnych? Uzasadnij swoją odpowiedź.

RjyH5eewa2nGa
(Uzupełnij).
Rg2vWMgvk8eVd
Symbol Polski Walczącej - kotwica
Źródło: domena publiczna.

Zapoznaj się z tekstem piosenki powstańczej lub wysłuchaj nagrania, a następnie wykonaj ćwiczenia.

RAmsMmQMibepu
Nagranie utworu „Warszawskie dzieci” Stanisława Ryszard Dobrowolskiego w wykonaniu www.jangok.pl
Warszawskie dzieci

sł. Stanisław Ryszard DobrowolskiStanisław Ryszard DobrowolskiStanisław Ryszard Dobrowolski

Nie złamie wolnych żadna klęska, 
Nie strwoży śmiałych krwawy trud,
Pójdziemy razem do zwycięstwa,
Gdy ramię w ramię stanie lud.

Warszawskie dzieciWarszawskie dzieciWarszawskie dzieci, pójdziemy w bój, 
Za każdy kamień Twój, 
Stolico, damy krew! 
Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój,
Gdy padnie rozkaz Twój, 
poniesiem wrogom gniew!

Powiśle, Wola i Mokotów, 
Ulica każda, każdy dom
– Gdy padnie pierwszy strzał, bądź gotów,
Jak w ręku Boga złoty grom.

Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, 
Za każdy kamień Twój, 
Stolico, damy krew! 
Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój,
Gdy padnie rozkaz Twój, 
poniesiem wrogom gniew!

Od piły, dłuta, młota, kielni – 
Stolico, synów swoich sław,
Że stoją wraz przy Tobie wierni
Na straży Twych żelaznych praw.

Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, 
Za każdy kamień Twój, Stolico, damy krew!
Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój,
Gdy padnie rozkaz Twój, 
poniesiem wrogom gniew!

Poległym chwała, wolność żywym, 
Niech płynie w niebo dumny śpiew.
Wierzymy, że nam Sprawiedliwy
Odpłaci za przelaną krew.

Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, 
Za każdy kamień Twój, Stolico, damy krew!
Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój,
Gdy padnie rozkaz Twój, 
poniesiem wrogom gniew!

Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, 
Za każdy kamień Twój, Stolico, damy krew!
Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój,
Gdy padnie rozkaz Twój, 
poniesiem wrogom gniew!

Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, 
Za każdy kamień Twój, Stolico, damy krew!
Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój, 
Gdy padnie rozkaz Twój, 
poniesiem wrogom gniew!

Warszawskiedzieci Źródło: Warszawskie dzieci, [w:] Stanisław Ryszard Dobrowolski, Pieśń ojczysta, Warszawa 2007, s. 147, tylko do użytku edukacyjnego.
Warszawskie dzieci
Stanisław Ryszard Dobrowolski
RKVuSBeJuStKX
Ćwiczenie 6
Określ podmiot liryczny wiersza, w tym celu uzupełnij zdania: W piosence „Warszawskie dzieci” podmiotem lirycznym (jest powstaniec/są powstańcy). Świadczą o tym czasowniki w 1. 1 osobie, 2. płynie, 3. padnie, 4. zbiorowy, 5. mnogiej, 6. nie złamie, 7. wierzymy, 8. pojedynczej, 9. damy, 10. indywidualny, 11. 3 osobie, 12. pójdziemy liczby 1. 1 osobie, 2. płynie, 3. padnie, 4. zbiorowy, 5. mnogiej, 6. nie złamie, 7. wierzymy, 8. pojedynczej, 9. damy, 10. indywidualny, 11. 3 osobie, 12. pójdziemy. Przykłady 1. 1 osobie, 2. płynie, 3. padnie, 4. zbiorowy, 5. mnogiej, 6. nie złamie, 7. wierzymy, 8. pojedynczej, 9. damy, 10. indywidualny, 11. 3 osobie, 12. pójdziemy, 1. 1 osobie, 2. płynie, 3. padnie, 4. zbiorowy, 5. mnogiej, 6. nie złamie, 7. wierzymy, 8. pojedynczej, 9. damy, 10. indywidualny, 11. 3 osobie, 12. pójdziemy, 1. 1 osobie, 2. płynie, 3. padnie, 4. zbiorowy, 5. mnogiej, 6. nie złamie, 7. wierzymy, 8. pojedynczej, 9. damy, 10. indywidualny, 11. 3 osobie, 12. pójdziemy. W piosence występuje podmiot liryczny 1. 1 osobie, 2. płynie, 3. padnie, 4. zbiorowy, 5. mnogiej, 6. nie złamie, 7. wierzymy, 8. pojedynczej, 9. damy, 10. indywidualny, 11. 3 osobie, 12. pójdziemy.
R9tuuUNk489qs
Ćwiczenie 7
Jakie wartości ważne dla mieszkańców Warszawy wyraża pieśń „Warszawskie dzieci”? Do cytatów dopasuj nazwy wartości. Gdy ramię w ramię stanie lud. Możliwe odpowiedzi: 1. solidarność, 2. odwaga, 3. poświęcenie, 4. wierność, 5. posłuszeństwo Za każdy kamień Twój, Stolico, damy krew! Możliwe odpowiedzi: 1. solidarność, 2. odwaga, 3. poświęcenie, 4. wierność, 5. posłuszeństwo … pójdziemy w bój, Możliwe odpowiedzi: 1. solidarność, 2. odwaga, 3. poświęcenie, 4. wierność, 5. posłuszeństwo Że stoją wraz przy Tobie wierni Możliwe odpowiedzi: 1. solidarność, 2. odwaga, 3. poświęcenie, 4. wierność, 5. posłuszeństwo Gdy padnie rozkaz Twój, / poniesiem wrogom gniew! Możliwe odpowiedzi: 1. solidarność, 2. odwaga, 3. poświęcenie, 4. wierność, 5. posłuszeństwo
Polecenie 4

Zaimek Twój i rzeczownik Stolica zapisane są w utworze wielką literą. Wyjaśnij, dlaczego autor zastosował taki zabieg stylistyczny.

RFCpbGFobc53o
(Uzupełnij).
Polecenie 5

Wyjaśnij, jak rozumiesz zdanie pojawiające się w refrenie: „Za każdy kamień Twój, Stolico, damy krew!”.

R3tKP3IleEQJz
(Uzupełnij).
R1GoNVLT35EUw
Pomnik Małego Powstańca w Warszawie
Źródło: pixabay.com, domena publiczna.
R1SkUKyg6QeMs
Ćwiczenie 8
Zaznacz wyrazy nacechowane pozytywnie. Możliwe odpowiedzi: 1. zwycięstwo, 2. klęska, 3. stolica, 4. rozkaz, 5. chwała, 6. wolność, 7. śpiew, 8. krew, 9. wróg, 10. lud
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R13h2JKq8VKnY
Ćwiczenie 9
Wybierz określenia opisujące nastrój panujący w piosence Warszawskie dzieci. Możliwe odpowiedzi: 1. żartobliwy, 2. sielankowy, 3. radosny, 4. spokojny, 5. podniosły, 6. nostalgiczny, 7. smutny, 8. ponury, 9. wzruszający
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 10

Wyjaśnij, jak rozumiesz tytuł piosenki Warszawskie dzieci.

R1bExA7cwMQtE
(Uzupełnij).
Ważne!

Zgodnie z zasadą ortograficzną nazwy wydarzeń historycznych piszemy małą literą. Według tej reguły wydarzenie - powstanie warszawskie - powinniśmy zapisać małymi literami. Można jednak użyć wielkich liter ze względów uczuciowych lub z uwagi na szacunek. Stosując tę regułę, możemy zatem nazwę tego ważnego wydarzenia historycznego zapisać także - Powstanie Warszawskie.

Zapoznaj się z mapą interaktywną powstania warszawskiego, a następnie wykonaj polecenia.

RrGxXGFpVlpvG1
Mapa przedstawia Warszawę w 1944 r. Na prawym brzegu Wisły zostały zaznaczone dzielnice: Pelcowizna, Targówek, Kamionek, Praga i Saska Kępa. Na lewym brzegu rzeki zaznaczone zostały: Marymont, Żoliborz, Powązki, Stare Miasto, Wola, Ochota, Powiśle, Śródmieście Północne, Śródmieście Południowe, Czerniaków, Mokotów, Sielce, Sadyba. Obiekty zdobyte przez powstańców: Telefony, YMCA, PAST‑a, Policja, Plac Staszica. Obiekty zdobyte przez Niemców pozostające w rękach Niemców do końca powstania: Sejm, Telekomunikacja, Dw. Pocztowy, Uniwersytet, Pałac Bruhla, Zamek, Dw. Gdański, Dw. Wileński. Obszary, których nie udało się opanować powstańcom: Dw. Wileński, Rakowiecka, Aleje Ujazdowskie, okolice Zamku. Obszar opanowany przez powstańców ok. 4 sierpnia 1944 r.: Wola. Obszar opanowany przez powstańców ok. 20 sierpnia 1944 r.: Sielce, Czerniaków, Powiśle, Stare Miasto. Obszar opanowany przez powstańców ok. 20 września 1944 r.: Mokotów, Śródmieście Północne i Śródmieście Południowe, Żoliborz. Kierunki ataków wojsk niemieckich podczas powstania warszawskiego: Mokotów (od wszystkich czterech stron), Sadyba (od strony zachodniej i południowej), Sielce (od wschodu) , Czerniaków (od północy i południa), Powiśle (od północy i południa), Śródmieście Południowe (od zachodu), Śródmieście Północne (od południa i północy), przesmyk między śródmieściami (od wschodu i zachodu), Wola (od zachodu), Stare Miasto (od zachodu, południa i północy), Żoliborz (północ i południe). Kierunki natarcia 1 Armii Wojska Polskiego: z Pelcowizny na Żoliborz (17 września), z Kamionka na Powiśle (19 września), z Saskiem Kępy na Czerniaków (15‑18 września). Kierunki natarcia sił powstańczych: Sielce (północno‑wschodni kierunek), Stare Miasto (kierunek Marszałkowska i na północ oraz zachód), Żoliborz (kierunek Dw. Gdański). Rzeź ludności cywilnej Woli: obejmuje teren Woli (zachodnio‑północna Warszawa) oraz tereny na zachód i północ od Woli. Wiele drobnych punktów i masowych, gdzie przy tych drugich są podane szacunkowe liczby ofiar. W okolicach Powązek stracono 5 tys. cywili, w ok. Placu Mirowskiego 700, w ok. Górczewskiej/Elekcyjnej 4500, bliżej centrum ok. Górczewskiej 3000, w ok. Wolska/Kasprzaka 4000, na północ od ok. Wolska/Kasprzaka 1500, ok. Wolska/Elekcyjna 6000, Wolska bliżej centrum 1000 i 1250 oraz 2000. Upadek powstania: Sadyba (21 września), Sielce (15 września), Mokotów (27 września), Czerniaków (22 września), Śródmieście Południowe (2 października), Ochota (11 sierpnia), Śródmieście Północne (2 października), Powiśle (6 września), Stare Miasto (2 września), Żoliborz (30 września). Zaznaczono kanały wykorzystywane do ewakuacji oraz komunikacji między dzielnicami. Mokotów (2 drogi połączone z Czerniakowem i Śródmieściem Południowym), kanał pod ulicą Wawelską, Śródmieście Północne (2 drogi połączone ze Starym Miastem i jedna połączona z Żoliborzem), Stare Miasto (droga połączona z Żoliborzem).
Powstanie warszawskie
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Mapa interaktywna pt. Powstanie warszawskie. Mapa przedstawia Warszawę w 1944 r. Na prawym brzegu Wisły zostały zaznaczone dzielnice: Pelcowizna, Targówek, Kamionek, Praga i Saska Kępa. Na lewym brzegu rzeki zaznaczone zostały: Marymont, Żoliborz, Powązki, Stare Miasto, Wola, Ochota, Powiśle, Śródmieście Północne, Śródmieście Południowe, Czerniaków, Mokotów, Sielce, Sadyba. Na mapie zaznaczone zostały najważniejsze ulice miasta. Zaznaczono obszary objęte walkami w różnych momentach powstania: obszary objęte walkami w dniach 1‑3 sierpnia, które nie zostały zdobyte przez powstańców; obszary pozostające pod kontrolą powstańców ok. 4 sierpnia, ok. 20 sierpnia, ok. 20 września. Zaznaczono kierunki działań prowadzonych przez powstańców, przez Niemców oraz oddziały 1 Armii Wojska Polskiego. Ponadto na mapie zaznaczone najważniejsze kanały, którymi poruszali się powstańcy, wykorzystując je do łączności między dzielnicami i do ewakuacji. Na mapie zaznaczono miejsca zbrodni, których dokonały na terenie Woli wojska niemieckie i kolaborujące z nimi oddziały rosyjskie. Liczba ofiar oddana została poprzez wielkość kółek, którymi zaznaczono miejsca zbrodni na ludności cywilnej. Podano również daty zdobycia przez Niemców poszczególnych dzielnic. Najwcześniej zdobyte zostały Ochota i Wola (17 sierpnia 1944 r.) a najdłużej, bo do końca powstania (do 2 października 1944 r.) walczyły oddziały powstańcze w Śródmieściu. Mapa składa się z warstwy bazowej i 4 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Mapa przedstawia Warszawę w 1944 r. Zaznaczone został zaznaczony obszar Warszawy. Objął on następujące dzielnice miasta położone na lewym i prawym brzegu Wisły. Na prawym brzegu zostały zaznaczone: Pelcowizna, Targówek, Kamionek, Praga i Saska Kępa. Na lewym brzegu rzeki zaznaczone zostały Marymont, Żoliborz, Powązki, Stare Miasto, Wola, Ochota, Powiśle, Śródmieście Północne, Śródmieście Południowe, Czerniaków, Mokotów, Sielce, Sadyba. Na mapie zaznaczone zostały najważniejsze ulice miasta. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Działania wojenne podczas powstania warszawskiego. Na mapie zaznaczone zostały główne kierunki działań wojennych prowadzonych podczas powstania warszawskiego. Powstanie rozpoczęło się od ataku sił powstańczych na obiekty zajmowane przez oddziały niemieckie. Oddziały powstańcze atakowały w kilku kierunkach. Na mapie zaznaczone zostały kierunki z Żoliborza w stronę Dworca Gdańskiego, ze Starego Miasta w kierunku Powązek i Śródmieścia, z Sielec w stronę Czerniakowa. Oddziały niemieckie prowadziły działania z kilku kierunków. Główne działania były prowadzone były od zachodu w stronę Starego Miasta i Śródmieścia. Ponieważ dzielnice opanowane przez powstańców były izolowane od siebie, działania wojsk niemieckich koncentrowały się na zniszczeniu obrony skoncentrowanej w różnych punktach oporu na terenie dzielnic: Żoliborza, Woli, Starego Miasta, Śródmieścia, Powiśla, Czerniakowa, Mokotowa, Ochoty, Sielec i Sadyby. W drugiej połowie września 1944 r. próbowały przyjść powstańcom z pomocą oddziały 1 Armii Wojska Polskiego. Podjęły one próby forsowania Wisły na Czernikowie, Żoliborzu i Powiślu. Próby te zakończyły się niepowodzeniem. Na warstwie 1 znajdują się 2 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - PAST‑a. PAST‑a – zwyczajowa nazwa na budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST), pierwszy wysokościowiec wybudowany w Warszawie (51,5 m). Wzniesiony w latach 1906‑1908, pierwotnie służył jako siedziba szwedzkiego Towarzystwa Akcyjnego Telefonów Cedergren, od 1922 siedziba PAST. Miejsce ciężkich walk w trakcie powstania warszawskiego (02.08.-20.08.1944), zakończonych zdobyciem wysokościowca przez powstańców. Pozostał w ich rękach aż do dnia kapitulacji powstania. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Czarno‑biała fotografia przedstawiająca w perspektywie skośnej cztery wielopiętrowe budynki usytuowane w szeregu wzdłuż chodnika dla pieszych z nasadzonymi drzewami oraz jezdni. Budynki posiadają ozdobną kamienną fasadę w szczególności w okolicy okien. Drugi budynek od lewej strony posiada jest wyższy od pierwszego, a na jego bocznej ścianie widoczne są trzy kominy. Kolejny budynek jest najwyższy z wszystkich pozostałych. Od piątego piętra ku górze budynek wygląda jak gotycko‑romańska wieża. ► Punkt 2 - YMCA. YMCA – gmach Związku Młodzieży Chrześcijańskiej Young Men's Christian Association, przy ul. Konopnickiej 6 w Warszawie. Polska YMCA rozpoczęła formalną działalność w 1923 r. YMCA prowadziło działalność charytatywną, opiekuńczą, a także edukację młodzieży w duchu chrześcijańskim. Budynek YMCA w Warszawie został zdobyty przez powstańców 2 września 1944 r. ● Warstwa 2 - Kierunki ataków wojsk niemieckich podczas powstania warszawskiego. Na mapie zaznaczone zostały obszary objęte walkami w różnych momentach powstania, w tym: obszary objęte walkami w dniach 1‑3 sierpnia, które nie zostały zdobyte przez powstańców; obszary pozostające pod kontrolą powstańców ok. 4 sierpnia, ok. 20 sierpnia, ok. 20 września. Zaznaczono kierunki działań prowadzonych przez powstańców, przez Niemców oraz oddziały 1 Armii Wojska Polskiego. Na warstwie 2 znajdują się 2 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - PAST‑a. PAST‑a – zwyczajowa nazwa na budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST), pierwszy wysokościowiec wybudowany w Warszawie (51,5 m). Wzniesiony w latach 1906‑1908, pierwotnie służył jako siedziba szwedzkiego Towarzystwa Akcyjnego Telefonów Cedergren, od 1922 siedziba PAST. Miejsce ciężkich walk w trakcie powstania warszawskiego (02.08.-20.08.1944), zakończonych zdobyciem wysokościowca przez powstańców. Pozostał w ich rękach aż do dnia kapitulacji powstania. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Czarno‑biała fotografia przedstawiająca w perspektywie skośnej cztery wielopiętrowe budynki usytuowane w szeregu wzdłuż chodnika dla pieszych z nasadzonymi drzewami oraz jezdni. Budynki posiadają ozdobną kamienną fasadę w szczególności w okolicy okien. Drugi budynek od lewej strony posiada jest wyższy od pierwszego, a na jego bocznej ścianie widoczne są trzy kominy. Kolejny budynek jest najwyższy z wszystkich pozostałych. Od piątego piętra ku górze budynek wygląda jak gotycko‑romańska wieża. ► Punkt 2 - YMCA. YMCA – gmach Związku Młodzieży Chrześcijańskiej Young Men's Christian Association, przy ul. Konopnickiej 6 w Warszawie. Polska YMCA rozpoczęła formalną działalność w 1923 r. YMCA prowadziło działalność charytatywną, opiekuńczą, a także edukację młodzieży w duchu chrześcijańskim. Budynek YMCA w Warszawie został zdobyty przez powstańców 2 września 1944 r. ● Warstwa 3 - Rzeź ludności cywilnej na Woli. Mapa przedstawia straty ludności cywilnej w trakcie działań armii niemieckiej i wspierających ją oddziałów rosyjskich kolaborantów. Armia niemiecka w trakcie działań podczas powstania warszawskiego dopuściła się licznych zbrodni wojennych na polskiej ludności cywilnej. Pododdziały niemieckie posuwały się wzdłuż ulicy Wolskiej i mordowały cywilów. Na mapie kółkami zaznaczono miejsca egzekucji a poprzez ich odpowiednią wielkość zróżnicowano liczbę ofiar. Ponadto na mapie wpisano liczbę ofiar w miejscach, gdzie dokonano największych zbrodni. Na warstwie 3 znajduje się 5 punktów z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Ofiary cywilne. Po wkroczeniu na Wolę niemieckich sił policyjnych, formacji SS oraz wojsk niemieckich i współpracujących z nimi oddziałów rosyjskich rozpoczęły się mordy ludności cywilnej. W dniach 5‑7 sierpnia 1944 r. zabito około 50 tysięcy osób. Ze względu na liczbę ofiar rzeź Woli uważana jest za największą zbrodnię na ludności cywilnej popełnioną przez oddziały niemieckie podczas II wojny światowej. Była to realizacja rozkazu Adolfa Hitlera, aby zlikwidować Warszawę i jej mieszkańców. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja to zdjęcie z epoki. Przedstawia ciała osób zabitych podczas walk. Widać ciała ubrane w stroje cywilne, ułożone na placu. ► Punkt 2 - Wypędzenie ludności cywilnej. Podczas walk na Woli oddziały niemieckie stosowały terror wobec ludności cywilnej. Jednym z jego przejawów było wypędzenie ludności cywilnej z ich domów. Tysiące ludzi zostały zmuszone do opuszczenia miasta. Początkowo grupowano ich w kościele św. Wojciecha, a następnie skierowano do obozu w Pruszkowie. Stamtąd część wywieziono do obozów koncentracyjnych oraz obozów pracy. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja to zdjęcie z epoki. Przedstawia ona grupę ludności cywilnej na ulicach miasta. Zdjęcie przedstawia grupę przerażonych ludzi. Na pierwszym planie widać mężczyznę siedzącego na ulicy, który przytrzymuje dwójkę małych dzieci. ► Punkt 3 - Generał SS Heinz Reinefarth. Podczas walk na Woli zgrupowaniem sił niemieckich dowodził generał Heinz Reinefarth. Był on jednym z najwyższych rangą dowódców SS biorących udział w tłumieniu powstania warszawskiego. Oddziały pozostające pod jego komendą dopuszczały się licznych zbrodni wojennych, co generał i jego przełożeni przyjmowali z pełną aprobatą. Szacuje się, że podczas całego powstania warszawskiego oddziały Reinefartha wymordowały około 100 tysięcy ludzi. Sam dowódca, za udział w tłumieniu powstania, otrzymał wysokie odznaczenie III Rzeczy (Liście Dębu do Krzyża Rycerskiego). Po wojnie żył spokojnie w Republice Federalnej Niemiec. Nigdy nie został ukarany za swoje zbrodnie. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja to zdjęcie z epoki. Przedstawia ona grupę rozmawiających ze sobą oficerów niemieckich oraz oficerów rosyjskich jednostek kolaboracyjnych. Można ich rozpoznać po charakterystycznych czapkach. Dowodzący akcją gen. Reinefarth stoi drugi od lewej. ► Punkt 4 - PAST‑a. PAST‑a – zwyczajowa nazwa na budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST), pierwszy wysokościowiec wybudowany w Warszawie (51,5 m). Wzniesiony w latach 1906‑1908, pierwotnie służył jako siedziba szwedzkiego Towarzystwa Akcyjnego Telefonów Cedergren, od 1922 siedziba PAST. Miejsce ciężkich walk w trakcie powstania warszawskiego (02.08.-20.08.1944), zakończonych zdobyciem wysokościowca przez powstańców. Pozostał w ich rękach aż do dnia kapitulacji powstania. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Czarno‑biała fotografia przedstawiająca w perspektywie skośnej cztery wielopiętrowe budynki usytuowane w szeregu wzdłuż chodnika dla pieszych z nasadzonymi drzewami oraz jezdni. Budynki posiadają ozdobną kamienną fasadę w szczególności w okolicy okien. Drugi budynek od lewej strony posiada jest wyższy od pierwszego, a na jego bocznej ścianie widoczne są trzy kominy. Kolejny budynek jest najwyższy z wszystkich pozostałych. Od piątego piętra ku górze budynek wygląda jak gotycko‑romańska wieża. ► Punkt 5 - YMCA. YMCA – gmach Związku Młodzieży Chrześcijańskiej Young Men's Christian Association, przy ul. Konopnickiej 6 w Warszawie. Polska YMCA rozpoczęła formalną działalność w 1923 r. YMCA prowadziło działalność charytatywną, opiekuńczą, a także edukację młodzieży w duchu chrześcijańskim. Budynek YMCA w Warszawie został zdobyty przez powstańców 2 września 1944 r. ● Warstwa 4 - Upadek powstania. Na mapie zaznaczona została sieć kanałów, które wykorzystywane były przez powstańców do komunikacji między poszczególnymi częściami miasta oraz do ewakuacji ludności i żołnierzy AK. Podano również daty zdobycia poszczególnych dzielnic w Warszawie lub kapitulacji walczących tam oddziałów powstańczych. Najwcześniej zdobyte zostały Ochota i Wola (17 sierpnia 1944 r.) a najdłużej, bo do końca powstania (do 2 października 1944 r.) walczyły oddziały powstańcze w Śródmieściu. Na warstwie 4 znajduje się 5 punktów z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Ofiary cywilne. Po wkroczeniu na Wolę niemieckich sił policyjnych, formacji SS oraz wojsk niemieckich i współpracujących z nimi oddziałów rosyjskich rozpoczęły się mordy ludności cywilnej. W dniach 5‑7 sierpnia 1944 r. zabito około 50 tysięcy osób. Ze względu na liczbę ofiar rzeź Woli uważana jest za największą zbrodnię na ludności cywilnej popełnioną przez oddziały niemieckie podczas II wojny światowej. Była to realizacja rozkazu Adolfa Hitlera, aby zlikwidować Warszawę i jej mieszkańców. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja to zdjęcie z epoki. Przedstawia ciała osób zabitych podczas walk. Widać ciała ubrane w stroje cywilne, ułożone na placu. ► Punkt 2 - Wypędzenie ludności cywilnej. Podczas walk na Woli oddziały niemieckie stosowały terror wobec ludności cywilnej. Jednym z jego przejawów było wypędzenie ludności cywilnej z ich domów. Tysiące ludzi zostały zmuszone do opuszczenia miasta. Początkowo grupowano ich w kościele św. Wojciecha, a następnie skierowano do obozu w Pruszkowie. Stamtąd część wywieziono do obozów koncentracyjnych oraz obozów pracy. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja to zdjęcie z epoki. Przedstawia ona grupę ludności cywilnej na ulicach miasta. Zdjęcie przedstawia grupę przerażonych ludzi. Na pierwszym planie widać mężczyznę siedzącego na ulicy, który przytrzymuje dwójkę małych dzieci. ► Punkt 3 - Generał SS Heinz Reinefarth. Podczas walk na Woli zgrupowaniem sił niemieckich dowodził generał Heinz Reinefarth. Był on jednym z najwyższych rangą dowódców SS biorących udział w tłumieniu powstania warszawskiego. Oddziały pozostające pod jego komendą dopuszczały się licznych zbrodni wojennych, co generał i jego przełożeni przyjmowali z pełną aprobatą. Szacuje się, że podczas całego powstania warszawskiego oddziały Reinefartha wymordowały około 100 tysięcy ludzi. Sam dowódca, za udział w tłumieniu powstania, otrzymał wysokie odznaczenie III Rzeczy (Liście Dębu do Krzyża Rycerskiego). Po wojnie żył spokojnie w Republice Federalnej Niemiec. Nigdy nie został ukarany za swoje zbrodnie. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja to zdjęcie z epoki. Przedstawia ona grupę rozmawiających ze sobą oficerów niemieckich oraz oficerów rosyjskich jednostek kolaboracyjnych. Można ich rozpoznać po charakterystycznych czapkach. Dowodzący akcją gen. Reinefarth stoi drugi od lewej. ► Punkt 4 - PAST‑a. PAST‑a – zwyczajowa nazwa na budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST), pierwszy wysokościowiec wybudowany w Warszawie (51,5 m). Wzniesiony w latach 1906‑1908, pierwotnie służył jako siedziba szwedzkiego Towarzystwa Akcyjnego Telefonów Cedergren. od 1922 siedziba PAST. Miejsce ciężkich walk w trakcie powstania warszawskiego (02.08.-20.08.1944), zakończonych zdobyciem wysokościowca przez powstańców. Pozostał w ich rękach aż do dnia kapitulacji powstania. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Czarno‑biała fotografia przedstawiająca w perspektywie skośnej cztery wielopiętrowe budynki usytuowane w szeregu wzdłuż chodnika dla pieszych z nasadzonymi drzewami oraz jezdni. Budynki posiadają ozdobną kamienną fasadę w szczególności w okolicy okien. Drugi budynek od lewej strony posiada jest wyższy od pierwszego, a na jego bocznej ścianie widoczne są trzy kominy. Kolejny budynek jest najwyższy z wszystkich pozostałych. Od piątego piętra ku górze budynek wygląda jak gotycko‑romańska wieża. ► Punkt 5 - YMCA. YMCA – gmach Związku Młodzieży Chrześcijańskiej Young Men's Christian Association, przy ul. Konopnickiej 6 w Warszawie. Polska YMCA rozpoczęła formalną działalność w 1923 r. YMCA prowadziło działalność charytatywną, opiekuńczą, a także edukację młodzieży w duchu chrześcijańskim. Budynek YMCA w Warszawie został zdobyty przez powstańców 2 września 1944 r.

Polecenie 6

Wypisz dzielnice, które udało się opanować powstańcom.

RmNTPXNq50tKN
(Uzupełnij).
Polecenie 7

Po zapoznaniu się z 3. warstwą mapy napisz, jakie metody stosowali Niemcy podczas powstania, aby zastraszyć ludność cywilną.

Rjz6rWR8I9Set
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 11

Jaka dzielnica była miejscem rzezi cywilów?

RaMnVFM7qKG01
Możliwe odpowiedzi: 1. Wola, 2. Praga, 3. Mokotów, 4. Żoliboż
Polecenie 8

Wyjaśnij, jaką rolę mogły pełnić piosenki śpiewane podczas powstania warszawskiego.

R18JR2yo6IXuO
(Uzupełnij).

Zapoznaj się z tekstem  piosenki „Pałacyk Michla”, możesz także poszukać w internecie i wysłuchać jej nagrania.

Pałacyk MichlaJózef „Ziutek” Szczepański
Józef "Ziutek" Szczepański Pałacyk Michla

(piosenka powstańców Warszawy 1944 r.)

chłopcy spod „Parasola”Pałacyk Michlaj0000008QNB6v21_000tp001Pałacyk Michla, Żytnia, Wola,
bronią się chłopcy spod „Parasolachłopcy spod „Parasola”chłopcy spod „Parasola”,
choć na „tygrysy”j0000008QNB6v21_000tp002„tygrysy” mają visyj0000008QNB6v21_000tp003visy -
to warszawiaki, fajne chłopaki – są!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch,
pręż swój młody duch, pracując za dwóch!
Czuwaj wiaro i wytężaj słuch,
pręż swój młody duch, jak stal!

Każdy chłopaczek chce być ranny...
sanitariuszki - morowe panny,
i gdy cię trafi kula jaka,
poprosisz pannę – da ci buziaka – hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Z tyłu za linią dekownikij0000008QNB6v21_000tp004dekowniki,
intendenturaj0000008QNB6v21_000tp005intendentura, różne umrzyki,
gotują zupę, czarną kawę
i tym sposobem walczą za sprawę - hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Za to dowództwo jest morowe,
bo w pierwszej linii nadstawia głowę,
a najmorowszy z przełożonych,
to jest nasz „Miecio”, w kółko golonyj0000008QNB6v21_000tp006„Miecio”, w kółko golony - hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Wiara się bije, wiara śpiewa,
szkopy się złoszczą, krew ich zalewa,
różnych sposobów się imają,
co chwila „szafęj0000008QNB6v21_000tp007szafę” nam podsuwają - hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Lecz na nic „szafa” i granaty,
za każdym razem dostają baty
i co dzień się przybliża chwila,
że zwyciężymy! I do cywila - hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch.....

CART1 Źródło: Józef Szczepański, Pałacyk Michla, Warszawa 1944, dostępny w internecie: https://bibliotekapiosenki.pl/utwory/Palacyk_Michla [dostęp 20.01.2022].
Ćwiczenie 12

Odpowiedz na pytania:

  • Jak nazywa się autor tekstu? Jaki nosi pseudonim?

  • Jaki jeszcze pseudonim pojawia się w piosence?

  • Czemu służyły pseudonimy w czasie wojny?

R1EZbrNKCARWX
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 13

Określ, kto jest podmiotem lirycznym w utworze.

RJhWmuzdlCiBa
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 14

Określ, kto jest bohaterem lirycznym w kolejnych zwrotkach piosenki.

R1N5M6r78WdXy
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 15

Wyjaśnij, w jakim celu w tekście zostały zastosowane wykrzyknienia i bezpośrednie zwroty do adresata.

RiSgIz4CJfGvU
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 16

Ustal, do kogo zwraca się podmiot liryczny w refrenie utworu. Do czego nawołuje?

R7L9za68nemlg
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 17

Wypisz z tekstu wyrazy, zwroty i wyrażenia z języka potocznego.

Rvo756g1XiYCp
Ćwiczenie 18

Odszukaj w słowniku języka polskiego termin „morowy” i wypisz wszystkie znaczenia tego słowa.

RPGUuPJNXio7K
Miejsce na notatkę
RI6RCT6MYPUtA
Ćwiczenie 19
Zadanie interaktywne. Należy pogrupować synonimy i antonimy słowa "morowy" i przypisać je do odpowiednich pól.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Rzek2MS9fljJR
Ćwiczenie 20
Zadanie interaktywne. Należy połączyć związki frazeologiczne z ich znaczeniem.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 21

Odszukaj w tekście jak najwięcej elementów wojennej rzeczywistości. Stwórz mały słowniczek wojennej Warszawy.

R5BNGYM4H0x4e
Miejsce do uzupełnienia
Ćwiczenie 21

Odszukaj w tekście jak najwięcej elementów wojennej rzeczywistości. Wypisz je w formie cytatów z piosenki.

R5rjGtFLhT0bF
Ćwiczenie 22

Opisz, jak została przedstawiona wojna w utworze.

ROmZnF2huHJ6U
Ćwiczenie 23

Zastanów się i odpowiedz, dlaczego autor okupacyjnej piosenki przedstawia udział młodych ludzi w walce z wrogiem, jakby była to harcerska przygoda.

R6puKQ0S0gnWW
Miejsce na notatki

Sprawdź, czy umiesz!

Ćwiczenie 24

Zastanów się i odpowiedz, dlaczego piosenki okupacyjne i powstańcze zyskiwały popularność wśród ludności stolicy i całej .

Ri9MsAHXVqIvf
Polecenie 9

Naucz się śpiewać lub recytować piosenkę „Pałacyk Michla” albo inną z okupacyjnych piosenek (np. „Siekiera, motyka…”, „Dnia pierwszego września roku pamiętnego…”, „Teraz jest wojna, kto handluje, ten żyje”).

RNyyWwzXXEdJI
Miejsce na notatkę ucznia
Polecenie 10
R1EZskHEdpv7l
Narysuj ilustrację do wybranej piosenki z powstania warszawskiego.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 10

Opisz projekt ilustracji do wybranej piosenki z powstania warszawskiego.

R1Z9AwnDcbzSC
(Uzupełnij).

Słownik

grom
grom

piorun lub grzmot

kryptonim
kryptonim

wyraz lub litera ukrywający właściwą nazwę czegoś, stosowany w wojskowości i wywiadzie

strwożyć
strwożyć

przestraszyć

Notatki

R184LaGa1Zu3p
(Uzupełnij).
chłopcy spod „Parasola”
j0000008QNB6v21_000tp001
j0000008QNB6v21_000tp002
j0000008QNB6v21_000tp003
j0000008QNB6v21_000tp004
j0000008QNB6v21_000tp005
j0000008QNB6v21_000tp006
j0000008QNB6v21_000tp007