Tradycja antyczna
omawiać znaczenie tradycji antycznej w polskiej kulturze;
wymieniać najważniejszych twórców polskiej kultury, nawiązujących w swojej twórczości do dorobku starożytnych;
przytaczać najważniejsze polskie zabytki, nawiązujące do wzorów antycznych;
wskazywać na obecność motywów antycznych we współczesnej kulturze popularnej.
Dorobek starożytnych Greków i Rzymian i jego ślad w kulturze europejskiej.
Dorobek starożytnych Greków i Rzymian odcisnął trwały ślad w kulturze europejskiej. W kolejnych epokach powracano i nawiązywano do wzorów sztuki i literatury antycznej. Język łaciński przez stulecia pozostawał językiem nauki, dyplomacji, prawa oraz Kościoła. Nawiązania do starożytnej mitologii lub historii obecne są również w dzisiejszej popkulturze oraz naszym codziennym języku, choć często nie zdajemy sobie z tego sprawy.
Badaniem recepcji antyku zajmują się rzesze naukowców. Europa przesiąknięta jest antykiem grecko‑rzymskim. Warto zdawać sobie z tego sprawę, by bardziej świadomie konsumować współczesną kulturę.

Ożywione zainteresowanie dorobkiem Grecji i Rzymu przyniósł wiek czternasty, kiedy członkowie włoskich elit zaczęli fascynować się zachowanymi zabytkami antycznymi i intensywnie badać starożytną literaturę. Z czasem artyści odrzucili powszechne idee i kanony średniowieczne, zwracając się w stronę dorobku starożytnych.
W XVI w. historyk sztuki Giorgio VasariGiorgio Vasari nazwał ten zwrot „rinascita dell’arte” [czytaj: rinaszitá del arte], czyli odrodzeniem sztuki. Stąd właśnie pochodzi używany dziś termin renesansrenesans. Idee odrodzeniowe upowszechniły się w XVI wieku we wszystkich krajach Europy, gdzie posługiwano się łaciną. Język Rzymian stał się naturalnym nośnikiem nowych treści. Dodatkowym czynnikiem, którzy przyspieszył popularyzację odrodzenia był coraz szerzej stosowany w tamtym okresie druk.

Renesans przyniósł również zerwanie z teocentryzmem, stawiającym Boga w centrum zainteresowania. W tym okresie rozwijał się humanizmhumanizm – uczeni i artyści głównym przedmiotem wszelkich rozważań uczynili człowieka. Humaniści opisywali jednostkę, ale również społeczności. Popularne było pisanie traktatów politycznych, w których często nawiązywano do myśli starożytnych filozofów – PlatonaPlatona, ArystotelesaArystotelesa czy CyceronaCycerona. Polski renesans i humanizm przyniósł między innymi wspaniałą poezję Jana KochanowskiegoJana Kochanowskiego, myśl polityczną Andrzeja Frycza ModrzewskiegoAndrzeja Frycza Modrzewskiego oraz teorię heliocentryczną Mikołaja KopernikaMikołaja Kopernika. W twórczości wybitnych polskich ludzi renesansu odnajdujemy bogate nawiązania do antycznych pierwowzorów.

Z dziedzictwem antyku nie zerwali również twórcy kolejnej epoki – barokubaroku. Podobnie jak artyści renesansowi, wykorzystywali oni wzory i tematykę antyczną. Próbowali jednak nadać jej nowy charakter. Duża ilość zdobień, bogactwo formy oraz porzucenie regularności i harmonii miały przede wszystkim zachwycać odbiorcę. Architektura i sztuka baroku była silnie związana z rozwijającą się w Europie kontrreformacją.

„Apollo i Dafne” Berniniego to jedna z najbardziej znanych rzeźb barokowych o tematyce mitologicznej. Dzieło cechuje charakterystyczna dla baroku dynamika.
Powrót do harmonijnej, spokojnej i pełnej proporcji sztuki i architektury przyniósł w XVIII wieku kierunek nazywany klasycyzmemklasycyzmem. Malarstwo i rzeźbę, oprócz tematów biblijnych i mitologicznych, zdominowały również sceny historyczne – często były to nawiązania do historii starożytnej. W budownictwie chętnie wznoszono - wzorowane na antycznych - obiekty publiczne: teatry, urzędy, muzea, i tym podobne. Najbardziej znane budowle klasycystyczne można podziwiać we Francji, Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych. Wartych uwagi budowli nie brakuje również w Polsce.



Na podstawie wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:
Wyjaśnij, dlaczego rzymska mitologia została tak bogato ukazana w Wilanowie. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Podaj imiona minimum trzech antycznych pisarzy oraz tytuły utworów, do których nawiązują zabytki pałacu w Wilanowie. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Przetłumacz łacińskie słowa „Quod vetus urbs coluit nunc nova villa tenet„ [czytaj: kwod wetus urbs koluit nunk nowa willa tenet] oraz wyjaśnij, co oznaczają w kontekście Wilanowa. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D3BhWK1b0
Odpowiedz na pytanie: w jakim stylu zdobienia naczyń ze starożytnej Grecji, wykonano olpe z przedstawieniem oszczepnika?
Odpowiedz na pytanie: z jakiego materiału wykonano rzymską kopię posągu Apollina Lykeiosa, opisanego w multimedium?
Odpowiedz na pytanie: w jakim języku wykonano inskrypcję na portrecie nagrobnym palmyrenki z 212‑213 r. n.e.?
Obecność antycznych form w architekturze możemy zaobserwować nawet w budowlach współczesnych. Ciekawym przykładem jest postmodernistyczny budynek Sądu Najwyższego w Warszawie. Forma budynku wskazuje na rzymskie źródła współczesnych zapisów prawniczych. Na imponującej kolumnadzie umieszczono ponad osiemdziesiąt paremii prawniczych w języku łacińskim i polskim. To jednak nie wszystkie nawiązania do starożytnej architektury w tym nowoczesnym gmachu – zastosowano tu między innymi podpory w formie kariatydkariatyd.


Prezentacja multimedialna zatytułowana „Łacina na przestrzeni wieków”.
Na podstawie treści zawartej w prezentacji multimedialnej, wykonaj polecenia:
Przetłumacz zdanie na język polski: Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo [czytaj: gutta kawat lapidem non vi sed sepe kadendo].
Wyjaśnij czym była konstytucja zwana Nihil novi.
Odpowiedz na pytanie, kto i w jakich okolicznościach wypowiedział te słowa: Disce, puer, Latine – ego te faciam mościpane.
Na podstawie wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:
Wyjaśnij, dlaczego na krakowskich zabytkach znajduje się tak wiele łacińskich inskrypcji. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wskaż źródła, z których najczęściej pochodzą łacińskie inskrypcje na krakowskich zabytkach. Wyjaśnij, dlaczego czerpano właśnie z tych źródeł. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Przetłumacz słowa „Senatus populusque Cracoviensis” oraz wskaż, do jakich czasów i wydarzeń nawiązuje ta łacińska formuła. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Antyk otacza nas i był trwale obecny przez stulecia w polskiej i europejskiej kulturze. Nawiązania do starożytności napotykamy nawet we współczesnej popkulturze. Szczególnie gatunek fantasy obficie czerpie z mitologii oraz historii starożytnej. W naszym codziennym języku również nie brak śladów antycznej kultury, choć na co dzień możemy sobie tego nie uświadamiać. Nazywając kogoś „nestorem” lub „mecenasem” nawiązujemy do konkretnych postaci z kultury i historii. Podobnie czynimy używając określeń „syzyfowa praca”, „koń trojański”, „stoicki spokój” lub „stajnia Augiasza”. Tych śladów jest w naszym języku i codziennym życiu bardzo wiele. Warto być ich świadomym.

Na podstawie wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:
Wskaż okresy rozwoju polskiej kultury, w których twórcy szczególnie chętnie czerpali z dorobku antyku. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Przytocz trzy przykładowe związki frazeologiczne, które mają źródło w kulturze antycznej
Podaj trzy tytuły współczesnych popularnych powieści lub filmów przedstawionych w multimedium, w których można odnaleźć nawiązania do kultury antycznej. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Ćwiczenia
Słownik łacińsko‑polski niezbędny do wykonania ćwiczeń numer 1 i 2 znajduje się pod sekcją „Ćwiczenia”.
Dokonaj przekładu tekstu na język polski.
De proverbiis antiquisPopulorum antiquorumantiquorum dicta hodiehodie nos docent et delectantdelectant tamquam proavos nostros docebant et delectabant. ProverbiaProverbia enim sapientiam populorum esse constat. Antiquorum prudentiaprudentia variis ex sententiis nobis apparet. Multa proverbia Latina iam cognoscebatiscognoscebatis et cognoscetis. Scitis verba audita volare, litteras scriptasscriptas manere. Multi dicunt bonum initium dimidium facti esse. Gratum est sententias auditas intellegere, nonnullas memoriamemoria tenere. Quis vestrum nescit sententiamsententiam praeclaram: Homo sum humani nil a me alienumalienum (esse) puto.
Sententiam supra scriptam legere possumus apud Terentium, poetam Romanum.
Źródło: De proverbiis antiquis, [w:] Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych, Rudimenta Latinitatis I, Wrocław 2009, s. 18.
Dokonaj przekładu tekstu na język polski.
Europae populos linguae Latinae studuisseMulti Europae populi per saecula linguamlinguam Latinam colebant. Lingua Latina cunctis fere Europae populis nota fuit. Germani, Britanni, Hispani, Galli, Itali, Scandinavi, et alii multa Latine conscripserunt. Medio aevo etiam nos Poloni linguamlinguam Latinam patriam fere linguam adhibebamusadhibebamus. Gallus Anonymus, Ioannes Dlugossius et alii viri docti historiam populi nostri Latine scriptam memoriaememoriae tradiderunt. Multi Polonorum poetae exempli gratia Ioannes Cochanovius, Matthias Sarbievius et alii libros suos Latine scripserunt. Iam audivistis multa vocabulavocabula Latina et sententias et proverbia in lingua nostra Polonica mansisse. Ex sententiis supra lectis cognovistiscognovistis linguam Latinam in lingua nostra patria semper et vixisse et viverevivere. Quis vestrum non audivit Caium Iulium Caesarem dixisse: Veni, vidi, vici? Nonne legistis claris in picturispicturis: PinxitPinxit? Etiam in sculpturis legere poteritis: sculpsitsculpsit.
Źródło: Europae populos linguae Latinae studuisse, [w:] Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych, Rudimenta Latinitatis I, Wrocław 2009, s. 19.
Podaj nazwę charakterystycznej podpory architektonicznej w kształcie postaci kobiecej. Wskaż źródło zaprezentowanego rozwiązania w architekturze.
Wskaż wydarzenie historyczne, do którego nawiązuje plakat filmowy.

W 1. Domenico Tiepolo, 2. szesnasty, 3. Gianlorenzo Bernini, 4. Giorgio Vasari, 5. XVI, 6. renesans, 7. czternasty, 8. piętnasty, 9. XVII wieku historyk sztuki 1. Domenico Tiepolo, 2. szesnasty, 3. Gianlorenzo Bernini, 4. Giorgio Vasari, 5. XVI, 6. renesans, 7. czternasty, 8. piętnasty, 9. XVII nazwał ten zwrot „rinascita dell’arte” [czytaj: rinaskita del arte], czyli odrodzeniem sztuki. Stąd właśnie pochodzi używany dziś termin 1. Domenico Tiepolo, 2. szesnasty, 3. Gianlorenzo Bernini, 4. Giorgio Vasari, 5. XVI, 6. renesans, 7. czternasty, 8. piętnasty, 9. XVII. Idee odrodzeniowe upowszechniły się w XVI wieku we wszystkich krajach Europy, gdzie posługiwano się łaciną.
Ułóż układankę. Następnie odpowiedz, jaki antyczny artefakt został przedstawiony na ilustracji.
Rozwiąż krzyżówkę. Hasłem jest imię jednego z władców rzymskich, pasjonata sztuki.
Test sprawdzający wiedzę z zakresu tradycji antycznych
Słownik łacińsko‑polski
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D3BhWK1b0
Nagranie przedstawia wymowę słowa adhibeo w języku łacińskim.
używać, stosować.
obcy
starożytny, antyczny

wyjść na jaw, ukazać się
dobry
poznawać

pielęgnować, mieć w poszanowaniu, czcić
bawić, cieszyć
połowa
mówić

powiedzenie, wypowiedź
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D3BhWK1b0
Nagranie przedstawia wymowę słowa doceo w języku łacińskim.
uczyć, pouczać, nauczać
dzisiaj
człowiek
ludzki
początek
rozumieć
czytać
książka
język, mowa
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D3BhWK1b0
Nagranie przedstawia wymowę słowa maneo w języku łacińskim.
pozostawać, trwać
średniowiecze (dosłownie: środkowa epoka)
pamięć
nie wiedzieć, nie znać
nic
ojczysty
obraz
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D3BhWK1b0
Nagranie przedstawia wymowę słowa pingo w języku łacińskim.
malować

lud, naród
móc, potrafić
pradziad, przodek
przesławny, bardzo znany
przysłowie, powiedzenie
wiedza, roztropność
uważać, sądzić
wiek, stulecie
mądrość
wiedzieć
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D3BhWK1b0
Nagranie przedstawia wymowę słowa scribo w języku łacińskim.
pisać

rzeźbić
zdanie
rzeźba

powyżej
trzymać
powierzyć, przekazać
różny
żyć, istnieć
słowo, termin
lecieć, ulatywać
Słownik pojęć
(IV w. p.n.e.) pochodzący ze Stagiry w Tracji, jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Platona, założyciel własnej szkoły Likejonu (perypatetycy). Jego zainteresowania naukowe były bardzo szerokie, zajmował się między innymi naukami przyrodniczymi, etyką, logiką, astronomią. Był nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Położył podwaliny pod późniejszy rozwój nauk. W średniowieczu z dokonań Arystotelesa korzystali przedstawiciele Kościoła i filozofii scholastycznej.

epoka w dziejach kultury europejskiej od końca XVI do połowy XVIII wieku.
(106 - 43 r. p.n.e.) wybitny mówca, polityk i pisarz rzymski. Autor mów, traktatów politycznych i filozoficznych. Cyceron zapisał się w historii jako zagorzały obrońca ustroju republikańskiego.

(1503 - 1572) polski twórca renesansu, pisarz polityczny, sekretarz króla Zygmunta I Starego. Autor traktatu „O naprawie Rzeczypospolitej”.

prąd umysłowy w okresie odrodzenia, stawiający człowieka w centrum zainteresowania, polegający na ponownym zainteresowaniu językami i literaturą klasyczną.
podpory architektoniczne w formie postaci kobiecych. Słynne kariatydy znajdują się w ateńskim Erechtejonie.
kierunek w sztuce oraz literaturze nawiązujący do wzorów antycznych, rozwijający się w XVII - XVIII wieku.
(1530 - 1584) polski poeta renesansowy, tłumacz, poeta nadworny Stefana Batorego, sekretarz królewski.

prąd w Kościele katolickim kształtujący się w XVI – XVII wieku, będący reakcją na reformację.
(1473 - 1543) polski erudyta, doktor prawa kanonicznego, astronom, lekarz i prawnik. Najbardziej znany z upowszechnienia teorii heliocentrycznej i swojego dzieła „O obrotach sfer niebieskich”.

(przełom V i IV w. p.n.e.) jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Sokratesa, założyciel Akademii. Do naszych czasów zachowały się dialogi oraz listy Platona. Całość twórczości filozofa została zebrana w czasach hellenistycznych. Najważniejszą postacią dialogów jest Sokrates, nauczyciel Platona. Kwestia wiarygodności obrazu Sokratesa w dialogach do dziś omawiana jest przez naukowców.

odrodzenie, epoka w kulturze europejskiej od końca XIII w. do początku XVI w.
(1511 - 1574) włoski historyk sztuki, architekt i malarz. Autor dzieła „Żywotów najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów”.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
Notatki ucznia
Galeria
Bibliografia
Koch W., Style w architekturze, Świat Książki, Warszawa 1996.
Mikołajczak A. W., Łacina w kulturze polskiej, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1998.
Watkin D., Historia architektury zachodniej, Arkady, Warszawa 2001.
Wilczyński S., Zarych T., Rudimenta Latinitatis I, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.
Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.






















