Ważne daty
1770‑1844 – lata życia Bertela Thorvaldsena
1785 - rozpoczęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Kopenhadze
1797‑1819 - pobyt w Rzymie
1803 – wykonanie rzeźby Jazon ze złotym runem
od 1805 – pełnienie funkcji profesorem akademii sztuk pięknych w Kopenhadze
od 1808 – członkostwo w Akademii Św. Łukasza w Rzymie
1817‑1829 – wykonanie rzeźby Ganimedes i orzeł
1826‑1832 – wykonanie Pomnika księcia J. Poniatowskiego
1827‑1830 – wykonanie Pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
b) w rzeźbie: bryły, kompozycji, faktury, relacji z otoczeniem,
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
rozpoznawać dzieła Bertela Thorvaldsena oraz umiejscowić je w czasie;
rozpoznawać podstawowe techniki plastyczne i określać ich cechy charakterystyczne;
przeprowadzać analizę ikonograficzną dzieła, posługując się słownikami symboli;
opisywać i przeprowadzać analizę porównawczą dzieł, uwzględniając ich cechy.
Berthel Thorvaldsen – rzeźbiarz antykizujący
W panegirycznych życiorysach opiewano talent Bertela Thorvaldsena jako równy geniuszom starożytnym, takim jak Homer, Sofokles i Platon. Pisano, że dorównuje Grekom, a nawet w niektórych dziełach zwycięsko z nimi rywalizuje. Opinie te zawdzięczał Thorvaldsen temu, iż w swej twórczości był wierny wzorom antycznym. Podstawą kompozycji było dla niego nie bozzettobozzetto, lecz precyzyjny rysunek, traktowany jako rygorystyczny projekt. Przebieg procesu twórczego podporządkowany był naturze finalnego tworzywa, nawet modelując w glinie, Thorvaldsen formował ją z myślą o surowej logice kamienia. AntykizowaneAntykizowane dzieła rzeźbiarza cieszyły się popularnością, a rzymska pracownia artysty stała się miejscem odwiedzanym przez monarchów.
Klasyczne inspiracje w rzeźbach Thorvaldsena
W rzeźbach Thorvaldsena widoczne są wpływy antyku. Zapewne wpływ na artystę miała podróż do Włoch, które były wtedy centrum kultury w Europie, studia starożytności. W tym czasie poznał także słynnego już rzeźbiarza włoskiego Antoniego Canovę. Znaczącą pracą, która przyniosła mu sławę była rzeźba Jazon ze złotym runem z 1803 roku, wykonana na zlecenie Thomasa Hope'a, bogatego angielskiego mecenasa sztuki. Posąg przedstawia dumnego Jazona w momencie, gdy powraca z runem przewieszonym przez ramię. Wyraża istotę starożytnego mitu opisanego przez aleksandryjskiego poetę Apolloniosa z Rodos o bohaterze, który podróżował w poszukiwaniu złotego runa , próbując pomóc ojcu odzyskać królestwo od króla Pellasa.
Jazon, Iásōn, - tesalski heros z Jolkos, dowódca Argonautów, uczestnik łowów kalidońskich; syn króla Ajzona usuniętego z tronu przez Pellasa; Pellas zgodził się oddać władzę pod warunkiem zdobycia przez Jazona „złotego runa” (…); pomogła mu w tym Medea, którą później poślubił, lecz wkrótce porzucił dla innej; mit o Jazonie pojawia się u Hezjoda, Pindara, Eurypidesa, Apolloniosa z Rodos oraz Waleriusza Flakkusa; w czasach nowożytnych znalazł odbicie w literaturze i muzyce.
Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Jazon;3917382.html (dostęp z dnia 31.03.2018)
Jazon ze złotym runem, Muzeum Thorvaldsena, 1803, Kopenhaga, Dania
W latach 1817‑1829 Thorvaldsen wykonał rzeźbę Ganimedes i orzeł. Ukazuje młodzieńca odzianego jedynie w czapkę frygijską, który, przyklękając na jedno kolano, poi stojącego obok orła. W lewej ręce trzyma miseczkę, z której pije ptak, w prawej wysokie naczynie na płyn. W pracy Berthela Thorvaldsena zauważyć można, tak charakterystyczne dla klasycyzmu, dążenie do harmonii, symetrii i rytmu, którego celem było osiągnięcie wrażenia ładu, równowagi i spokoju. W rzeźbie klasycystycznej szukano harmonijnych proporcji, ideału piękna i doskonałości na wzór rzeźb starożytnych. Artysta zastosował kontrast w fakturze – gładka skórą młodzieńca jest zestawiona ze szczegółowym opracowaniem piór orła. Jednocześnie jest to zestawienie przeciwstawnych usposobień – ufnej natury człowieka i drapieżności ptaka o ostrym dziobie.
Gracje są tematem często powtarzanym w twórczości Thorvaldsena. Powracając wielokrotnie do motywu, dokonywał zmian w odniesieniu do własnych kompozycji, jak również do modelu sztuki klasycznej i do grupy stworzonej przez Canova już w latach 1814‑1817. W kompozycji z 1842 roku (Accademia Nazionale di San Luca, Rzym), duński rzeźbiarz wprowadził nowy element, kupidyna z lirą, aby zasugerować, że Gracje, choć skoncentrowane we wzajemnym związku, słuchają jego muzyki. Dodatkowym elementem wprowadzonym przez artystę jest strzała miłości, trzymana przez jedną z Gracji i dotykana przez inną czubkiem palca.
Jeszcze w latach 1813‑1816 powstała rzeźba inspirowana sztuką antyczną – Wenus z jabłkiem, nawiązująca do klasycznej greckiej mitologii. Rzeźba przedstawia boginię po konkursie piękności. Jedną ręką chwyta ubrania na pniu drzewa, aby je ponownie założyć, z drugiej – trzyma jabłko rzucone przez Eris podczas wesela Tetydy i Peleusa, będące motywem kluczowym i symbolem niezgody. Wenus jest uosobieniem piękna, jej spojrzenie przepełnione jest erotyzmem.
Pomniki Thorvaldsena w Polsce
Thorvaldsen zasłynął także jako twórca pomników. W jego dorobku znajdują się dzieła o znaczeniu historycznym oraz nagrobki. Świadectwa jego geniuszu znajdują się także w Polsce. Do najbardziej znanych należą pomniki w Warszawie — księcia Józefa Poniatowskiego (1826‑32) i Mikołaja Kopernika (1827‑30). Rzeźbiarz nadał przedstawieniu cech antycznych.
Idea przedstawienia wybitnego dowódcy, żołnierza z krwi i kości, bohatera, walecznego Polaka nie w mundurze czy stroju o cechach narodowych lecz w stroju antycznym, wzbudzała sprzeciw. Podobnie jak antykizacja oblicza oraz częściowa nagość (odsłonięte nogi i ręce), rzekomo niegodna szlachetnie urodzonego generała. Narzekano również na fakt, iż pomnik pozbawiony jest patosu, że nie podkreśla bohaterskiej śmierci, domagano się swoiście pojętego naturalizmu. (…)
W sporach o pomnik księcia Poniatowskiego odbija się konflikt między klasykami a romantykami, tak istotny dla kultury polskiej i kształtowania współczesnych cech narodowych Polaków, którego apogeum przypadało skądinąd na około 1830 rok.
Źródło: Kamil Kopania, http://www.isztuka.edu.pl/i-sztuka/node/459 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Pomnik Mikołaja Kopernika jest drugim, obok pomnika księcia Józefa Poniatowskiego, dziełem duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena zrealizowanym w Warszawie. Rzeźba została zamówiona w 1820 roku. Pomysłodawcą postawienia pomnika przed ówczesną siedzibą Towarzystwa Przyjaciół Nauk był Stanisław Staszic, który od razu pokrył część kosztów. Gipsowy model postaci Kopernika trafił do Warszawy z Rzymu dopiero w 1827 roku, choć według umowy miał być gotowy w półtora roku. Odlew figury wykonali brązownicy Jan Gregoire i Sebastian Norblin. Cokół został zrobiony według projektu Adama Idźkowskiego. Na realizację przedsięwzięcia przeznaczono część majątku po zmarłym rok wcześniej Staszicu, ponadto nowy prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk Julian Ursyn Niemcewicz przeprowadził zbiórkę publiczną. (…)
Rzeźba przedstawiała siedzącego astronoma z cyrklem w prawej dłoni i strefą armilarną w lewej dłoni, na cokole znajdowały się dwa napisy – po łacinie: NICOLAO COPERNICO GRATA PATRIA i po polsku: MIKOŁAYOWI KOPERNIKOWI RODACY.
Źródło: http://muzhp.pl/pl/e/1858/odsloniecie-pomnika-mikolaja-kopernika-w-warszawie (dostęp z dnia 31.03.2018)
Uzupełnij dane o rzeźbach.
Autor: .................................... | Autor: ............................ |
Tytuł: ............................................ | Tytuł: ...................... |
Połącz rzeźby z miastami, w których się znajdują.
Kopenhaga, Rzym, Kopenhaga, Warszawa
Ganimedes i orzeł | |
Trzy Gracje i kupidyn | |
Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego | |
Wenus z jabłkiem |
Znajdź w albumie sztuki lub zasobach internetowych jedno z dzieł Bertela Thorvaldsena, które nie zostało przedstawione na lekcji i krótko je opisz.
Słownik pojęć
1. naśladować sztukę antyczną; 2. stylizować dzieło sztuki przez nadanie mu cech charakterystycznych dla zabytków sztuki odległych epok.
pierwszy model rzeźby.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
S. Kozakiewicz, Oświecenie, klasycyzm, romantyzm, Warszawa 1976
http://muzhp.pl/pl/e/1858/odsloniecie-pomnika-mikolaja-kopernika-w-warszawie (dostęp z dnia 31.03.2018)
http://www.isztuka.edu.pl/i-sztuka/node/459 (dostęp z dnia 31.03.2018)